Aty nga fillimi i viteve tridhjetë të shekullit kaluar, u ndërtua rruga që lidhte Burrelin me Dibrën. Ajo kalonte, aty ku dredhon edhe sot, në të djathtë të rrjedhës së lumit Mat, duke ndjekur deltinat fushore, krijuar prej zhveshjes së maleve e më pas duke ngjitur një ërmale me leqe pafund, derisa mbërrin në Qafë të Buallit, ku erërat e përjetshme u fryjnë bulqitë papushim brirëve të tij.
Anipse në udhën e re filloi lëvizja, fshatarët e rrjedhës së majtë të Matit, mbeten përsëri të izoluar, pasi nuk kishte asnjë urë për t’i bashkuar me udhën e madhe. Fati ju erdhi në derë, por me lumin ndërmjet, nuk e kishte këtë emër. Puna shkoi deri aty, sa fshatarët zunë të flasin poshtë e përpjetë keq për Mbretin. Si nuk e mendoi Naltmadhnia, se kështu ne mbetëm që mbetëm siç kemi qenë. Kësisoj, kërkonte një zgjidhje kjo punë dhe ajo nuk vonoi; një përfaqësi e atyre katundeve u mblodhën dhe i drejtuan nje letër Mbretit, me anë të së cilës i kërkojnë ndërtimin e një ure që t’i bashkonte me rrugën kryesore. Sigurisht që Mbreti e gjeti të arsyeshme kërkesën e tyre dhe pas disa muajve, nisi dhe u ndërtua një pasarelë, në afërsi të fshatit Shulbatër, me gjërësi të mjaftueshme, për të qarkulluar njerëzit, bagëtitë dhe kafshët e ngarkesës.
Pas një viti, Mbretit i vjen një letër tjetër, e nënshkruar nga të njëjtët persona, që kishin kërkuar ndërtimin e urës, tashmë me kërkesën për ta shembur atë. Letra mbante titullin: “Kërkesë per shembjen e ures”!!! Ata shpjegonin se arsyeja se përse kërkonin shembjen, ishte se grupe hajdutësh të zonave të rrjedhës matanë lumit, u vidhnin bagëtinë natën duke i transportuar ato nëpërmjet saj. Ura, thoshin ata, ishte bërë shkak për t’ua lehtësuar punën hajdutëve, më shumë se për të na ndihmuar ne! Ata shtuan se një natë, tani vonë, një fshatari të tyre, i kishin vjedhur me ç’kishte pas mbas shpirti, as pulat nuk i kishin harruar.
Mbreti si mbeti ca kohë me atë Letër të çuditshme në dorë, sakaq urdhëroi që të vendosej një xhandar për ruajtjen e urës.
Fshatarët, për ta nxitur që ta kryente shërbimin sa më mirë, xhandarit i thanë se të ka caktuar në këtë detyrë vetë Mbreti. Ndaj Hasani (kështu quhej xhandari) e ruante pasarelën me përkushtim dhe e vërteta është se vjedhja e bagëtive u ndërpre. Kësisoj shpëtuan ata edhe ura!
Pas disa viteve në roje të saj, hajdutët nuk guxuan më të preknin gjënë e banorëve matanë lumit, por vendi u pushtua nga Italia fashiste dhe Mbreti iku, por Hasani qëndroi duke vijuar punën dhe vazhduar të mbajë si atëherë uniformën e xhandarit bashkë me armatimin.
– Lene këtë punë, o Hasan aga, se Mbreti ka ik dhe tash ka hy Italia, e asaj nuk po i bëhet vonë për gjënë e gjallë të katundit tonë, i thoshin njerëz të ndryshëm që kalonin atypari, por edhe të afërm dhe familjarë të tij.
– Tani nuk ka se kush të paguan, kështu që nuk ka kuptim ma kjo që ti bën, i thoshin të tjerë.
– Mue n’këtë punë me ka shti Mreti. E din Ai kur me e lanë punën unë!
– Mor po Mbreti ka ik, mor burrë, kush të paguan ty?
– E di Ai se kush më paguan. Vetëm kur të më thotë Naltmadhnia, e la punën unë.
Hasan aga e kishte mendjen top për këtë gjë.
– More, a nuk po dimë na me t’u shpjegue, a nuk po din ti me na kuptue? – këmbëngulnin shoqnia edhe familjarët e tij në të tyren.
– Ua thashë! Atë punë e din Mreti dhe pikë! – ua kthente Hasani nopranisht. As që tundej fare.
– Po, kush të paguan ty se?
– E di Ai, pra, – ua priste shkurt Hasan aga, ku sipas kaploqes së vet, ju jepte njëfarë të kuptuemi fshatarëve, për një lidhje disi misterioze, apo njëfarë komunikimi që e dinte ai se si e mbante me vetë Mbretin, duke e shoqëruar me një lëvizje të dorës, si tu thoshte se kaloni, kaloni ju, se nuk i dini mirë këto punët e thella të hyqymetit…
Hasani e ndjente veten pjesë të Mbretit, një si gjymtyrë e Atij, që lëvizte në mënyrë të vetëvetishme. Hidhte sytë nga Burgajeti dhe i vinte se po fliste me Të. Aq fort e besonte këtë gjë, sa që sytë i merrnin një si përshkenditje dhe për disa kohë futej në një si transhendencë, mbështetur parmakëve të saj, në mes të urës, ndihmuar edhe prej lumit që kalonte rrëmbyeshëm poshtë këmbeve të tij, sidomos në netë me hënë, kur lumi përcillte me shkulma mijëra pasqyrime të gjithëfarëllojshme, tëposhtë rrjdhës së vet, duke shtyrë njëra – tjetrën papushim, si një maratonë e stërmadhe pishtarësh, në shpinë të Matit. Ndodhte në netë të tjera, varësisht prej hënës, që lumi i krijonte një gjendje gati lunatike, përtej asaj që ia kishte njohur vetes deri më atëherë; i dukej si një peshqir i stërmadh pasqyre të thyer, copat e të cilit valëzonin të lidhura me njëra tjetrën rrjedhës teposhtë, si lumë drite, duke ia mbushur shpirtin me ato lloj vizionesh që kurrë nuk i kishte përjetuar më parë.
Hasan aga jetonte me urën, brenda qenies së saj, si në një dashuri kurrë më parë njohur, as dëgjuar prej tij. Ndërkohë ai e dinte se Lumi kishte qenë aty për shumë vite e vite, por asnjëherë nuk e kishte parë në atë mënyrë. Dhe s’kishte faj! Sepse deri sa pa u bërë ura, ai dhe askush nuk e kishte shaluar Matin në vrapin e përjetshëm të tij, teposhtë rrjedhës së vet. Pra u bë sebep Naltmadhnia dhe ura që Hasani t’i përjetonte ato ndjesi. Ajo punë i ishte bërë aq e tija, saqë nuk dëgjonte askënd, as njerëzit e familjes së tij. As pas një viti që nuk e paguante askush. Ai, ura dhe Mbreti, ishin shkrire në një qenje, që as vetë nuk po dinte si me ia vu emrin.
“Ky asht mendjendamë”, thoshnin njerëzit dhe nuk ia ngau kush ma tej, atë vendimin e tij, për të mos u ndarë më kurrë me urën… mos hyni në gjynah më me të, thanë ca të tjerë. Sidoqoftë, njerëzit e familjes së vet, ndjeheshin keq për sjelljen e Hasanit, pasi sa herë që hapej në fshat muhabeti rreth tij, për ta shmangur e ruajtur familjen, e bënin si hasha, si një i shkuar dëm. Dhe nuk kishin faj. Po bëheshin afër tri vite, që ruante urën, pa asnjë lloj pagese. Përtej kësaj, uniforma e xhandarit, ishte yrrnek më vete…
Dikush pat hedh idenë para do kohe, për të mbledhur katundet e asaj ane dhe për të grumbulluar disa të holla, aq sa kishte pasur rrogën më parë, por Hasani e pat kundërshtar prerë -nuk e pranoj kurrë. Mue lekët e rrogës teme, do të m’i japë Mbreti. Pikë. E di Mbreti se si dhe kur. Ju merruni me punët tuaja, unë me timen. Kaq asht kjo gjë.
*
Aty nga mesi i vitit 1942, një autokolonë e ushtrisë fashiste po kalonte për në Dibër.
Kolonel Ganini, në krye të saj, i lodhur nga rruga e gjatë, përhumbshëm sodiste luginën e bukur të Matit, me kokën e mbështetur në pëllëmbë, gjysëm përgjumur, ndërkohë në anë të xhadesë i tërhoqi vëmendjen një burrë me uniformën e xhandarmarisë së Mbretërisë së Zogut, me pushkë në krah, tek ecte serbes në punë të tij, pa ja ndjerë se aty po kalonte një autokolonë e ushtrisë që ja kishte përzënë Mbretin…
– Kush është ky, – pyeti ordinancën që kishte pranë.
– Nuk po kuptoj asgjë, – ia ktheu shefit.
– Ndalo, – i tha shoferit dhe urdhëroi qe t’ia sillnin aty atë njeri gjysëm të rreckosur, por që kishte të gjitha shenjat ushtarake të xhandarit të Zogut, si dhe armën e asaj kohe, pavarësisht se edhe ajo italiane ishte.
– Kush je ti? – e pyeti koloneli, duke e vështruar vagullt atë burrë në gjysmë të moshës, thatim, me një uniformë të dalë boje, por edhe të arnuar diku – diku, a thua se iu fantaks vetë Don Kishoti në buzëmbrëmje asaj lugine, nisur askush se dinte se për ku.
– Xhandari i Mbretit, – ia ktheu serbes Hasan aga, duke e tërhequr me tërsëllimë rripin e pushkës përpara, si një kafshë e prapë që s’donte t’i bindej, pa ia ndjerë aspak se ushtria që po kalonte e kishte përzënë Mbretin dy vjet më parë dhe burri që po e pyeste ishte komandanti i saj.
– Për ku je nisur? – e pyeti koloneli.
– Te puna ime, – iu kthye Hasani me tërsëllimë.
– Ku na qenka kjo puna jote?
– Jam roja i Mbretit! Ai më ka lanë me ruajt këtë urën që këput Matin këtu matanë.
– Po ti kush je? – ia priti Hasan aga, më zotërues se koloneli, por përkthyesi nuk ia përcolli shefit të vet, pyetjen idiote të xhandarit.
– Po Mbreti ka ikur! Për cilin mbret po flet?
– Ka hik, apo s’ka hik, e di Mbreti atë punë. Ti shif punët tuaja. Mbreti i di vetë punët e veta. Ti një ushtar je si gjithë të tjerët, ndërsa ai kudo që të jetë asht Mbret, or ti.
Sigurisht që përkthyesi ia mori dorën, duke i përkthyer krejtësisht gjëra të tjera, që kishin të bënin me natyrën dhe bukuritë e asaj lugine me të vërtetë të mahnitshme.
– Kush të paguan ty?…
– E di Mbreti se kush më paguan mue, ty nuk të duhet gja ajo punë. Atë punë e di Ai, – këmbënguli Hasani. – Unë nuk iki prej kësaj pune pa më thanë Mbreti. Kur të thotë Ai, po. Vetëm Atij ia dorëzoj punën unë.
Koloneli pikasi se përkthyesi nuk po ishte korrekt dhe i tërhoqi vëmendjen që t’ia përkthente çdo fjalë, pasi po e shijonte këtë kokorroq të çuditshëm me uniformë të arnuar e të dalë boje kësaj lugine në fund të botës.
– Si ka qenë ky Mbreti juaj? – e pyeti koloneli.
– Naltamdhnia, ka qanë e asht mbreti ma i mirë në gjithë dynjanë, or ti.
– Mirë, – ia bëri koloneli, si të pohonte dhe ai konsideratën e tij. – A do të pranosh të bëhesh pjesë e ushtrisë fashiste?
– Pa më thanë Mbreti, jo!
– Po sikur të thotë ai?
– Po – ia ktheu prerë Hasani dhe nuk harroi ta shtrëngonte përsëri rripin e pushkës me tërsëllimë, duke marrë një qëndrim sa më ushtarak, por ai s’e kuptonte se po bëhej një Zhvejk thatim ballkanas, megjithatë mjaftueshëm për ta engledisur kolonel Ganinin.
Koloneli thirri itendentin dhe e urdhëroi që ta paguante xhandarin për kohën që kishte shërbyer pa pagesë.
Pas përllogaritjeve, itendenti bëri gati paratë dhe ia dha kolonelit.
Koloneli, me një buzëqeshje ia zgjati tufën e liretave Hasanit.
Hasan aga, pasi i mori nga dora e kolonelit, i numëroi me ngadalë një e për një Lirat italiane dhe si u thye nga koloneli, tha:
– Ju rrit ndera Naltmadhnisë ene ty, që m’i prune dhe pasi e nderoi “alla zogisht”, ktheu shpinën, dhe u largua në drejtim të urës.
Kolonelit i rrëshqiti një buzëqeshje teksa ndiqte largimin e xhandarit më të famshëm që kishte njohur dhe i zbriti ndërmend Niçja i famshëm… Filantropia, është një Ego e kamufluar, asgjë më shumë, e as më pak. Sidoqoftë e bëri të ndjehej mirë ky Donkishot që këmbëngulte me mendjen e vet, se ato para i vinin nga Mbreti, i cili as vetë ai nuk dinte se ku kishte përfunduar, e megjithatë pikërisht ky fakt zu ti krijojë prajshëm sëbrendshmi në shpirt një lloj gazmendi, si një sëmbim pranvere, nën tinguj që zbresin pa leje, drejtpërdrejt në shpirt.
*
– Jo, po, se ç’na qenka, iu tha gjithë kapadillek katundarëve të vet Hasan aga. Jo, po, se ju nuk më keni ndigjue mue. Ma keni mërzit jetën ka dy vjet e gjysë. A e morët vesht? Mreti ma çoi rrogën lek e më lek, – hë hë, tundi kokën “xhandari”.
– Për çfarë rroge po flet, Hasan aga, – ia krisën të qeshurës fshatarët e tij. – Mbreti nuk e di se ku është vetë, e të paska çue rrogën ty? A je ne vete, mor burrë? Apo të ka ik miza krejt?
– Pasha Allahun, ka ardh mbramë nji gjeneral prej Tirane që kishte çue Naltmadhnia, e m’i ka pru lek e’mlek, siç e kam pas rrogën për dy vjet e gjysë.
Fshatarët shtangën. Hasanin e njihnin për njëfarë të krisuri, por ai nuk gënjente kurrë.
– Po si bani vaki kjo punë, Hasan aga?
– Kam dy vjet e kusur që ju them, por ju nuk merrni vesht. Janë punë hyqymeti këto punë, e nuk i dini fort mirë. Nuk ju ve faj, se s’keni punu n’shtet, – ngrefej Hasan aga, si dijetari i punëve të mëdhaja…
Tiranë, mars 2019
