ANTHOLOGY OF YOUNG ALBANIAN POETS ANTOLOGJIA E POETËVE TË RINJ SHQIPTARË/ ΑΝΘΟΛΟΓΊΑ ΝΕΏΝ ΑΛΒΑΝΏΝ ΠΟΙΗΤΏΝ
Vakxikon Publications, Athens, 2021
Antologe dhe parathënia:
Dr. Jorina Kryeziu (Shkreta)
Përktheu në greqisht:
Αsimina Xirogianni
Autorët e përfshirë: Viola Isufaj, Alisa Velaj, Ledia Dushi, Ani Gjika, Azem Qazimi, Belfjore Qose, Ervina Halili, Rudina Çupi, Nurie Emrullai, Kushtrim Thaqi
Antologjia në fjalë, e titulluar Ανθολογία νεώνΑλβανών Ποιητών/ Antologji e poetëve të rinj shqiptarë, vjen e radhës, në vazhdën e projektit evropian Anthologies of young poets (Antologjitë e poetëve të rinj) – nismë e ndërmarrë nga Βάκξικον Εκδόσεις (Vakxikon Publications), me vendndodhje në Athinë. Përmes saj mundësohet njohja dhe përfshirja e poetëve shqiptarë, bashkëkohëzuar me poetët e tjerë evropianë. Botuesi paraqet përpara lexuesit një antologji dygjuhëshe, ku krahas krijimeve poetike në gjuhën burimore pranëvendosen edhe përkthimet në gjuhën greke.
Përzgjedhja e poetëve të rinj shqiptarë është menduar me kujdes të posaçëm, për të përfshirë e për të përzgjedhur edhe ata të cilët shkruajnë përtej kufijve administrativë të Republikës së Shqipërisë, përkatësisht në Kosovë, në Maqedoninë e Veriut po dhe në Diasporë. Përmes prezantimit të krijimeve të tyre poetike, synohen të sillet në sistemin pritës përvoja të vyera të poezisë së sotme shqiptare, duke vërejtur mes syresh se nuk shkruhet vetëm në shqipen standarde, por edhe në dialektin gegë – kësisoj është respektuar dhe vlerësuar zgjedhja autoriale e gjithsecilit. Karakteristikë e subjekteve lirike është se e lëvrojnë poezinë kryesisht si pasion vetjak, duke mos e pasur profesion të parë të shkruarin; kujtojmë këtu se disa syresh edhe pse janë poetë, prozatorë, estetë etj., vijnë prej botës akademike, janë studiues, përkthyes, kritikë etj. Përveç vëllimeve poetike të botuara apo përfshirjeve në antologji, kemi vënë re se më së shumti këta poetë i kanë publikuar krijimet në revista letrare kombëtare e ndërkombëtare, duke bërë që poezitë e tyre të qarkullojnë në disa gjuhë, si: anglisht, gjermanisht, frëngjisht, italisht, rumanisht, portugalisht, turqisht, suedisht, polonisht, maqedonisht, greqisht, serbisht, kinezisht etj. Një pjesë e tyre kanë mbaruar studimet për “Gjuhë-letërsi”, si: prof.asoc.dr. Viola Isufaj, dr. Ledia Dushi, dr. Alisa Velaj, dr. Belfore Qose (Zifla), Rudina Çupi, Nurie Emrullai; gazetari: Azem Qazimi; letërsi angleze dhe poezi: Ani Gjika; ekonomik: Kushtrim Thaqi (shih biot shoqëruese në Antologji); e deri tek ata që kanë filluar të shkruajnë poezi qysh në fëmijëri – rasti i poetes Ervina Halili, e diplomuar për teori letrare dhe psikanalizë, e cila në moshën 11-vjeçare shkroi krijimin e parë, të titulluar Turma 97, ndikuar prej makinës së shkrimit – si relikt – dhe protestave masive studentore të Universitetit të Prishtinës, duke i përthyer çastet e përditshmërisë dhe imazhet hipotetike në art poetik.
Kjo pasqyrë poetike – e prezantuar përpara lexuesit evropian e më gjerë – nuk është lënë vetëm në dorë të përpiluesit, shijeve vetjake, rastësisë apo dashamirësisë për secilin zë të fuqishëm poetik, por janë përzgjedhur për krijimtarinë, stilin, risitë e sjella në poezinë e sotme shqipe. Disa prej tyre kanë qenë pjesëmarrës në festivale poetike ose/dhe nominues a fitues të çmimeve letrare kombëtare e ndërkombëtare, siç është rasti i poetes Ani Gjika (çmime nga National Endowment for the Arts, English PEN, Framingham State University’s Miriam Levine Reader Award), poetja Alisa Velaj (në shortlistë për Erbacce-Press Poetry Award, 2014), Ledia Dushi (“Pena e artë” për vëllimin Ave Maria bahet lot) apo Viola Isufaj, Ervina Halili, Kushtrim Thaqi, Belfjore Qose (Zifla) etj.
Vëmendje e posaçme u është kushtuar emrave të përzgjedhur, e më duhet t’ju parashtroj se kjo detyrë ishte sa privilegj aq edhe përgjegjësi. Në vendin tonë asnjëherë nuk mungojnë botimet e vëllimeve poetike, veçse jo kushdo mund të përfaqësohet ndërkombëtarisht me poezinë që krijon. Prej poetëve që mëtojnë të jenë pjesë e një antologjie është parë e udhës që intuita artistike dhe risitë, që vijnë përmes artit të fjalës, të rezultojnë të suksesshme, në mënyrë që përçapjet për t’u marrë me këtë lëmi të jenë të denja e të ngjallin emocion edhe në sistemin pritës. Mund të themi se për çdo vit prurjet janë dhe mbeten të larmishme, por për të ardhur deri në një paraqitje përtej kufijve të vendit të origjinës, duhet të pranojmë se përveç vlerave mirëfilli poetike duhet të merret në konsideratë edhe veprimtaria e gjithsecilit, sa i përket mirëdrejtimit në zhanrin poetik. Pikënisjet përzgjedhëse nuk janë rastësore, por qëmtim i vlerave artistike, të cilat ngjallin emocion dhe shpeshherë shpërbëjnë ‘kornizat’ e poezisë, duke u paraqitur në trajta të reja jo vetëm të planit të shprehjes, por edhe si risi të formës, duke bërë që poezia të jetë “shprehje e asaj që është nën, që gjendet nën tingujt e heshtur të pëshpëritjeve” (K. Thaqi).
Urojmë që lexuesi ndërkombëtar të shijojë antologjinë e poetëve të rinj shqiptarë, si një komunikim mirëfilli artistik e kulturor i poetëve tanë, të cilët shfaqin vlera dhe aftësi krijuese, lëvrojnë stile të ndryshme, shpesh edhe të skajshëm mes tyre, duke dëshmuar heterogjenitet stilesh, të dallohen për qenësinë poetike autentike, shprehjet ambige, sugjestionet dhe asociacionet e përfytyrim-mendimeve, abstraksionet metaforike e deri te format ezoterike e ato eliptike.
Lexim të këndshëm të disa prej poezive në gjuhën shqipe!
Viola Isufaj
Lëvdatë – [Haleluja!] Për një zot të vdekshëm
I dhuroj madhërimit të natyrës një lëvdatë
Se imzot s’meriton më dhuratë
Veçse shkuma e detit si flokët e tij është
Dhe mëndafshi – çka isha unë për të
Në një pandehmë të çiltër
Tymi i hirtë i përngjet mërzisë së tij, pa dyshim
Në çastin kur duart vë mbi kokë
Dhe uragani i purpurt marrëzisë
Dafinat ku drita derdhet janë lavdia e tij
Dhe degët e ullirit shpatullat e tij
Puhia është fryma e tij kur më do
Dhe avujt e ftohtë janë fjala e tij gjithmonë
Dielli në kalimin mrekullor
Është ecja e tij mes reve
Dhe mes turmës së damave
Dëshiroj të shijoj ngazëllimin e natyrës gjer në asht
Se imzot s’meriton më lëvdatë
***
Po hajt ta falim zotin tim
Dhe cipën e hollë prej ferri Rrudhë – mbi petka të tij
Veçse udhës së tij të eci mos më thoni më kot
Dhe palmat e tij në rërë, mos më thoni t’i përqafoj
Dhe të keqen s’e rrëfej që s’e rrëfej dot
Po hajt ta falim… Ta falim timzot!
Alisa Velaj
Arie e një të shastisure
pas dy gotash xhin
(Scottit iu deshën dhjetë vjet që ta kuptonte se Zelda ishte e çmendur.
Marrë nga “Një festë që e ke gjithnjë me vete”, Ernest Heminguej)
Hej Scott,
I treti xhin që po rrëkëllen sonte!
Trinia s’është bekim në përgjumjen e trurit.
Unë dhe ti iu lutëm Jezuit për çdo herë
Dhe ndoqëm udhë të gabuara prej fillimit.
Lëmshi i Ariadnës fati im dhe yti…
Hija e Zeldës sërish të endet bebëzave
Ashtu si pa kokëçarje
Si pa asnjë pendesë…
Pendestarë janë shpirti im dhe yti, Scott,
Për të pamundurën që s’e kuptuam kurrë
Dhe sytë tanë të verbër për të parë errësirën
Ku ecin majtas djathtas ca qenie të çoroditura
Me sy, rrashtë e ashtë, sikundër krejt njerëzia.
Të betohem, për shpirt të të shtatë kryëngjëjve, mik,
(Zoti më faltë kur nuk kam kam fuqi
Të nxij a të zbardh asnjë fije floku)
Për shpirtin e tyre të betohem, Scott,
Zelda ishte bijë e motër imja
Po se ishte nënë unë nuk e dija, i dashur,
Nuk e dija!
Bijës së saj të parëlindur
Farës sate të frymëzimit dhe përhumbjes së saj
Qiellin s’ia mësuam dot as si nostalgji…
Mahnitur fushave, ku këngën bilbilave s’ia ndal askush
Vogëlushja e mjerë i trembej dritës
Njëjtë si zogu i lindur në kafaz lirisë.
Këtë doja të të thoja sonte, Scott, këtë doja,
Ndërsa kam mbaruar xhinin tim të dytë
E ti më sheh me sy të ndezur nga kërshëria.
Do të doja të bëja një herë dashuri me ty, Scott,
Për hir të pasionit tonë të sëmurë,
Pastaj ne të dy do të flaknim njëherë e mirë prej shpirtit
Këngën e Zeldës dhe shijen e asgjësë…
Ledia Dushi
n’nji fije t’thellë gjaku
ka me kenë mars
e bari ka me shndritë
ndër fije t’lidhuna shiu
deri t’kryhet vezullimi
ka me u ba natë
për me dalë kryepështjellun
n’mjegull shtjellë humbimi
ballit me i lëshue andrra
përpos shtrojes s’mbrame
me u këputë pendazhgulun
n’ndoj shtroje flijimi…
prej uji asgja s’vjen
heshtja na i heqë sytë
e nuk na len me pa
si rrëshqitet n’bar
kur don me kalue n’mars
e shtegu për atje
të ndih për kah Qielli
t’ligë t’plas përtokë
tue t’shti djegën
veç për ndoj Njeri
Ani Gjika
Paqartësi
Nuk e mbaj mend më.
Më duket se një lumë na u vu pas
kur iu ngjitëm këmbës së malit.
Burra e gra zbritën autobusit për të pirë.
Im atë mblodhi grushtet kupë
e gllënkë pas gllënke unë gëlltita.
Copëza bore rrëfenin udhën
drejt një tymi të ftohtë pemësh. Mbi kokat tona
shqiponjat luanin topa-djegësi me diellin e artë.
E shpërbëmë luginën
si hije dimri duke iu futur përmes.
S’e shoh më në ëndërr kurrë
por mbaj mend që po më vëzhgonin
tek qëndroja në buzë të ujit
e trazoja imazhet me këmbë.
Azem Qazimi
«Ecce Homo»
Edhe një përpjekje të mbrame,
përpara se pluhuri të vërë gjumë mbi sendet,
përpara se e dukshmja në hon të shndërrohet:
është viti një mijë e nëntëqind e dyzet e një
dhe im gjysh shkruhet si me grafit në luftë.
Është një hije e zhyer, si njollë vaji.
Ai mund të vdesë
dhe të ketë gjithçka i duhet një burri:
një zemër të zbrazët, si një librari e dorës së dytë.
Ndërkaq, dhimbja do të jetë bërë e mundshme.
Planeti i trëndafiltë
do të kundërmojë erë buke dhe dyshimi.
Më vonë do të lindë një brez serioz,
i aftë të shpëtojë
nga hamendjet e mëdha të zemrës.
Si bimë kopshti do të kultivohet utopia,
po edhe paskëtaj
njeriu do të jetë po ai dollap me rrangulla.
Dhe drita, e gjymtë do të lindë
nga trupi i tij në vaj.
Belfjore Qose (Zifla)
Agape
Ka një orë,
Kur zërat nuk i njohin më fjalët,
Kur mes dritës dhe errësirës ngrihet heshtja,
Kur trupat zbrazen nga pesha
Dhe bëhen flatra,
Kur fytyrat tona pluskojnë ujërave
Syhapura, gojëngrira, derisa fundosen
Në një lumë që merr me vete gjithë ç’kemi mbledhur.
Dhe atëherë,
Ndërsa jemi pa fjalë,
Pa kujtesë të mirë a të keqe,
Mnemosina na mëkon me një gotë të madhe,
Dielli plas si një vezë e kuqe,
Gjithçka përflaket – zjarr krijimi,
Të tjera jetë na rimenden,
Të reja a të vjetra.
Udhëtimi ynë sapo ka nisur:
Hedhim hapa në një tokë të panjohur,
Shkojmë drejt gostisë së muzave,
Me sy e vesh të uritur.
Në këtë orë
Rikthehemi fëmijë,
Palca jonë e butë e mbushet me tinguj,
Koka me dritë,
Tashmë e dimë
Ç’është agape.
Ervina Halili
Fetus
lëshom
mendje
vijat e tua thepisun shpojnë
diell pembe m’pret n’ag
bebet buzëqeshin sheqershëm
më zgjidh
litarët e tu kutërbojnë
lulkanabisi
flokët e zotit
rrjedhin
rrjedhin
mendje lermë
në mitrën e nanës unë kruspullitun
fle
lërmë
kristalet bien mbi flokun e saj të zi
ajo mendon çfarë emni ka me m’vu
kur unë të vij te ti
pa
shm
ang
shëm
Rudina Çupi
Fëmija im ujor
Fëmija im ujor, krejt bardhor,
lirinë tani ti përhap si syprinë tej-e-tej mes brigjeve-plazhegjera
shtrirë me shpinë, tek luan me lodrat e qiellit e anijet me vela,
i trazuar, i përhënur, i dettë.
Kur brigjet të të marrin, të të afrohen e të të afrohen si kërcënim
të të shtypin e të të hollojnë si lumë,
fëmija im i lëngët, mos u anko e as mos bubutij,
lotët do të të çkripëzojnë,
do të ndihesh ujë i ëmbël siç janë të gjithë lumenjtë
i rrjedhshëm nëpër një shteg
dhe, për ironi, mallin e anijeve të së shkuarës
do t’ia rrëfesh trungjeve që mbart mbi shpinë.
Mos mëso të mallkosh, biri im i ujshëm,
kur të mekesh si dëborë e të tretesh si avull mbi xham
apo tek kalon mes dy pllakave të tokës aq ngushtë
sa mes dy duarve të puthitura për lutje,
atëherë kujto se ke fatin t’i lësh…
ndaj lëri e lëri vazhdimisht
e udhëto për të zbuluar forma të reja të vetes nën shtypje
derisa të kuptosh forcën e qindrafishuar që ke brenda vetes
për të gdhendur shkëmbinj nëntokësorë
për ta gjetur rrugën tënde me thonj
derisa ta shpikësh një të çarë për të gjetur dritën
dhe të shpërthesh, i mahnitshëm, i epërm, ylberor, si një ujëvarë
duke mbretëruar me kurorën e mjegullës
si një mjellmë me aureolë.
Nurie Emrullai
Atij që erdhi
Ti je pjesa më e trishtuar e trupit tim:
Një gisht i thyer kur të mbaja për duarsh,
Një dhëmb i rënë prej fjalëve pavend,
Ca flokë të thinjur nga pyetjet e kota…
Po s’do e doja veten pa këto, jo.
Ti je pjesa më e trishtuar e shpirtit tim:
Kujtime të harruara deri te detajet më të zakonshme,
sy të zbehtë që i përvidhen të tanishmes,
buzëqeshje e formuar nga trishtimi,
puthje e dhënë shkarazi dhe kur je vetëm.
Një ëndërr e parë veç për ta harruar mëngjeseve.
Trëndafil i këputur vjeshtës së vonë,
I vyshkur tashmë.
Një gjeth i shkelur në tokë
Nga kalimtarë që nuk nguten për askund.
Askush as nuk i kërkon.
Ti je
Një dridhje e lehtë toke
Dhe veç ata që e presin dridhjen të ndjejnë.
Ti je një kuti shkrepëse
E lagur nga shiu në pallton e njeriut që s’pi cigare.
Ti je ballë i rënduar
Nga hallet që s’qenë kurrë të tuat.
Ti je lule dielli, që diellit kurrë si ra ndërmend të të rrisi.
Ti je vetë dritë dielli por, parë në netët me hënë.
Ti je ylber krijuar
Veç me një ngjyrë…
Ti je çast
I pajetuar
Dhe të të jetonte kush
S’do kishte guxim.
Ti mund të jesh gjithçka për dikë
Po asnjëherë ndjenjë.
Ti je pranverë e vonshme jetuar në dimrin e hershëm.
Ti je ujë i mbledhur nëpër duart e atyre
Që digjen nga etja.
Je një vijë e hollë
Varur në mur
Që imiton hijet e njeriut.
Ti je një zë
Ardhur nga pylli atëherë kur ishte lule malli.
Andaj je ngjyrë dheu.
Ti je njeriu i parë
Që erdhe,
që puthe,
që dhe
Atë
që askush s’mund ta jepte para teje.
Ti je ajo gjuhë e vdekur
Që jep jetën e një bote të pajetuar.
Je çdo shkronjë që s’mund të shkruhet,
Çdo tingull që nuk shqiptohet.
Çdo pasthirrmë që shuhet nga heshtja
Dhe unë të thërras nga toka e nëndheshme.
Eja këtu i dashur pranë meje,
Dhe ji çdo gjë në mua, veç ji. Ashtu siç je, veç dhé.
Gjithë trishtimi i trupit dhe shpirtit tim, ji!
Kushtrim Thaqi
Pushim
do ta baj pallatin tim
mbi vetëdijet e vdekura të të gjitha veteve të mija.
asgja mbrenda nuk do t’ketë:
asnji tavolinë, shtrat, karrike,
pikturë, libër, shkrime…
asnji mendim të vdekun të heronjëve të vdekun
asnji tregim të trilluar të udhëheqësve shpirtërorë,
asnji qiri, asnji pushkë, asnji shpatë, asnji gjini…
vetëm dritare në secilin mur;
në kulm
po ashtu!
unë do të ulem aty në qendër,
e do t’lahem nga drita
që nuk flet për t’vdekun…
vetëm këtë gja do ta shijoj,
vetëm këtë gja,
vetëm këtë gja,
asgja ma shumë,
do ta zhbaj veten,
do ta krijoj nji tjetër unë.
