Disa çaste para se të fillonte shfaqja, në të cilën e luaja rolin kryesor, zura vend në një skaj të skenës. Me sy të përgjumur, ngase tërë natës s’kisha mundur të shtija gjumë në sy, vështroja publikun në sallë, i cili më bëhej sikur aty qëndronte me dhunë. Në rreshtin e fundit, aty ku mbizotëronte një mugëtirë e njëtrajtshme, i pashë shtatë shikues të cilët bënin një gjumë të thellë. Një mendje më tha sikur tre prej tyre në ëndërr lundronin nëpër valët e deti të qetë… Pthu, bëra disa herë i mllefosur, ç’dreqin kanë kërkuar këta njerëz të marrë të vijnë kur e dinë se shfaqja për ta është torturë e jo kënaqësi! Disa herë u bëra gati të shkoja te ata, t’i kapja për veshi e t’i nxirrja jashtë. Një zë i brendshëm më tha: mos i shqetëso njerëzit se edhe ata kanë hallet e tyre! Nëse gridem me ta shumica e publikut do ta braktis shfaqjen e pastaj do të thonë: në të gjitha shfaqjet që ke luajtur e kemi ndjerë veten keq!… Fillova të dyshoj se sapo të shfaqem në skenë publiku do të tallet me mua, në mesin e tyre mund të ketë të tillë që do të klithnin të xhindosur: ky gjithnjë i ka luajtur rolet e të çmendurëve, prandaj edhe në jetën e përditshme është i tillë!…
Nuk e di sa kohë me sy të vagëlluar kam vështruar publikun në sallë. Diçka më thoshte sikur publiku në fund të shfaqjes do t’i fyente të gjithë aktorët. Mirëpo, fyerjet më të rënda do t’i bënin ndaj meje. Jam mësuar nga fyerjet e publikut. Ndoshta të gjithë vinin në shfaqje vetëm për të më fyer! Fyerjet e pakëta ishin për regjisorin, i cili më besonte role që s’arrija t’i luaja mirë. Kur regjisori i dëgjonte fyerjet e publikut, qëndronte indifirent, madje lëshonte një qeshje të dhunshme. Një herë e humbi torruan. Filloi ta fyente publikun me fjalë banale. Një femrës së bukur i tha: i paske bythet si kosha me bajga! Publiku i xhindosur zuri t’i thyente karriget, me të cilat u munduan ta godasnin regjisorin… Pthu, ç’jetë e neveritshme, i thashë vetes disa herë derisa e pështyja publikun në sallë. Publiku u afrua te skena e zuri të më pështyjë sa i tërë trupi m’u mbulua nga pështyma. Disa prej tyre deshën të më kapin për krahësh e me shqelma të më nxjerrin jashtë teatrit… Jeta është art i rëndë, i thashë regjisorit…
Teksa u lodha duke e vështruar publikun, më kaploi një trill i marrë: të largohesha nga teatri e të bëja be kurrë më të mos shkelja në të, madje as si shikues!… Në një çast m’u bë sikur gjendesha në mesin e publikut, i ulur në rendin e shtatë. S’e di pse po e ndjeva veten të ngazëllyer tepër, të liruar nga ethet e një shqetësimi të madh që më kaplonte sa herë dilja në skenë, atëherë kur nga frika se do të dështoja sytë më turbulloheshin sa dyshoja sikur para meje gjendej togu i pushkatimit… Kurrë s’e kisha përjetuar ndjenjen e të qenit i ulur në mesin e publikut dhe nga aty t’i vështroja aktorët në skenë.
Ishte një kënaqësi e pashpje-gueshme. Mirëpo, ajo kënaqësi e rrejshme nuk zgjati shumë. Një mesoburrë që qëndronte afër meje tri herë më fyu rëndë! Më tha: ti je aktori më i keq që kam parë ndonjëherë! Ma shau nënën, babain që s’më kishte vrarë ditën që më kishte lindur! Dikur më fyu edhe mua që isha bërë aktor e s’isha bërë pastrues rrugësh ose varrtar! Në fund më tha: sa herë të shoh në skenë më vjen të vjell, tri ditë me radhë s’mund të flej rehat e as të ha bukë! U bëra gati ta kapi për fyti derisa t’ia nxjerr shpitin. Kisha frikë se sapo ta vrisja atë budalla, publiku do të më vriste mua! Roli im ishte të vdisja si budalla, kurse publiku të pikëllohej aq shumë sa t’ia kriste vajit…
Pas një kohe u binda se në publik ishte më keq se në skenë. U ngrita ngadalë, i turpëruar. Eca kokulur nëpër sallë. Dikush nga publiku më tha me zë të ngazëllyer: kur të vdesësh në skenë mos prit se s’do të nxjerr asnjë pikë loti! Gjithnjë i kam urryer budallenjët, kurse vdekja e tyre kurrë s’më ka bërë përshtypje!… Desha t’i them: unë vetëm në skenë jam budalla, kurse ti je budalla në jetë!…
Sapo u gjenda në një skaj të skenës, e ndjeva veten të qetë. E vështroja sallën si mbushej me shikues, të cilët më dukeshin si budallenj. Një mendje më thoshte sikur ata ishin të lumtur, madje edhe qeshnin. Kisha shpresuar se të gjithë do të ishin të pikëlluar, madje do të dënesnin. Të gjithë e dinin se sapo dritat të fikeshin, unë do të dilja në skenë për ta vrarë veten. Do të vdisja si budalla, pa e ditur pse vdisja. Më kaploi dyshimi se kur do ta vrisja veten disa nga publiku do të gajasëshin me zë të lartë.
Ndonjëri edhe do të duartrokiste nga kënaqësia e madhe… Disa herë i thashë vetes: nuk do të dal në skenë! S’do të mund t’i duroj njerëzit kur të kënaqën me vdekjen time prej budallai! Vendosa ta braktisi teatrin, të shkoja në ndonjë pijetore e të pija raki derisa të dehesha. Pas dy ditësh të shkoja në shtëpi, të mbyllësha në dhomën time e ta mbysja veten pa menduar nëse vdekja ime i shkaktonte dikujt dhimbje apo kënaqësi. Mirëpo, dëshira për ta vrarë veten në skenë e t’u shkaktoja kënaqësi disave që e kishin paguar biletën për të parë një marrëzirë të këtillë, nuk më lejonte të largohesha…
Regjisor Dika, një plak i matufosur, kur ma kishte ndarë rolin ishte ndjerë i lumtur. Gjatë provave i isha lutur të mos ma jepte atë rol. Ai më thoshte: askush s’mund ta luajë atë rol më mirë se ti!… Ç’është e vërteta, mua më pëlqente të vdisja në skenë, po jo si budalla! Kisha dëshirë të vdisja si hero kombëtar, i veshur me lavdi. Publiku ndaj meje do të ndjente dashuri të madhe. Edhe kur të më shihnin në rrugë do të thoshin: ti vërtet je hero i madh kombëtar!… S’më pëlqente që njerëzit në rrugë të thoshin: ja, ky budallai që vdiq pa e ditur as vetë pse vdiq!…
Kisha frikë se njerëzit do të mendonin se edhe në jetë isha budalla, siç isha në skenë. Fatkeqësia ishte se unë s’isha ai që mund të zgjedhja nëse dëshiroja të vdisja si budalla apo si hero. Ishte regjisori ai që e caktonte mënyrën si do të vdisja! Dëshira e tij ishte që unë të vdisja si budalla. Prandaj duhej të sillesha, të shikoja, të mendoja, të flisja, të jetoja si budalla! Edhe pasi të përfundonte shfaqja, unë duhej të vazhdoja të isha ai që kisha qenë në skenë…
Sapo dritat u fikën e në sallë u shtri një errësirë e kobshme, publiku u krodh në qetësi të frikshme, e cila paralajmëronte vdekjen time prej budallai… S’ka gjë më të tmerrshme sesa të vdesësh si budalla e njerëzit të tallën me vdekjen tënde, kur në jetë ekzistojnë një mijë mënyra për të vdekur, i thashë vetes… Përsëri më kaploi dëshira të largohesha nga skena, ngase në atë errësirë s’do të më shihte askush duke ikur si frikacak. Kur të ndezeshin dritat, trupi im i vdekur s’do të gjendej në skenë, kurse publiku do të çirrej i mllefosur… Mirëpo, diçka m’i kishte paralizuar të gjitha gjymtyrët. S’mund të largohesha nga teatri pa e vrarë veten! Mund të largohesha kur disa njërëz do ta bartnin arkivolin me trupin tim, kurse publiku gjatë rrugës për te varrezat do të qeshte… Teksa regjisori, i cili më vështronte me sy të përgjumur, në të cilët më bëhej sikur e shihja varrin tim të hapur, ma bëri me kokë të dilja në skenë, këmbët s’më bindeshin. Diçka më thoshte sikur para kohe e kisha vrarë veten dhe në skenë mund të paraqitesha vetëm si kufomë që kundërmon aromë dekompozimi…
As vetë s’e di si u gjenda në skenë ku qëndroja si një statujë e harruar nga një shfaqje tjetër. U mundova ta luaj rolin e budallit, i cili ka jetuar kot e në fund e mbyt veten kot. Prita disa çaste që publiku të duartrokiste, po nga salla s’u dëgjua asnjë zë i vetëm sa dyshova sikur aty nuk gjendej asnjë njeri i vetëm… Frymëmarrja zuri të më çrregullohet. Në vend të rolit të budallat jam duke e luajtur gabimisht rolin e heroit kombëtar!… Sytë e mbushur me errësirë, m’u përplasën te regjisori, i cili dridhej nga trishtimi sa dyshova se do të pësonte sulm në zemër. E kuptova se po luaja një rol, të cilin e kisha luajtur para dy ose më shumë vitesh.
Afër regjisorit qëndronin disa aktorë, të cilët zunë të më fyenin me zë të lartë, i cili dëgjohej edhe në sallë. Njëri prej tyre më tha: ti në jetë je budalla, si ka mundësi që në skenë nuk mund të tregohesh i tillë!… Pastaj edhe nga salla zunë të dëgjohen klithjet e publikut. Disa zunë të ma fyejnë nënën që më kishte lindur budalla, disa babain që s’më kishte vrarë. Zunë të më fyejnë edhe mua me emër e mbiemër. Disa më quajtën “kafshë e egër” e një tjetër edhe “mut i madh”! M’u bë sikur në skenë kishte shumë dritë, kurse unë qëndroja si budalla lakuriq dhe s’kisha dëshirë t’i fshihja organet që i bëjnë njerëzit të turpërohen.
Në atë çast i thashë vetes: patjetër duhet të vdes si budalla e jo si hero! Atëherë më rrëmbeu një trill i marrë: në skenë të mos e improvizoja një vdekje, e cila askujt s’i ngjallte dhimbje. Dëshiroja në skenë të bëja një vdekje të vërtetë që kur të ndizeshin dritat të isha vërtet i vdekur. Pas kësaj publiku të më dërgon-te te varret dhe derisa të ma mbulonin trupin me dhe, të ndjenin dhimbje që më nuk do të më shihnin. E urreja një vdekje të rrejshme, e cila i bënte njerëzit të qeshnin marrëzisht…
Një kohë të gjatë kam qëndruar në skenë si statujë duke pritur të ndizeshin dritat e pastaj ta shihja publikun si qante për vdekjen tim prej budallai. Mirëpo, dikush qëllimisht s’i kallte dritat, sepse s’dëshironte ta pikëllonte publikun… Ndoshta vdekja ime s’ishte realizuar në mënyrë të duhur, andaj duhej përsëritur… Është hera e fundit në jetë që e luaj këtë rol të vështirë, i thashë vetes i dëshpëruar derisa dridhesha i tëri…
Pas një kohe që ka zgjatur tepër, e pashë veten të shtrirë në shtrat. Në trup kisha shumë plagë që më dhimbsnin shumë. E ndjeva veten të turpëruar që në skenë tri ose më shumë herë s’kisha mund të vdisja as si budalla, as si hero, edhe pse isha munduar mjaft shumë…
