«Nëse mjerisht fati të shtyn të lypësh, trokit vetëm në dyert e mëdha.»
Ne mblidheshim mbrëmjeve te kafe Joni. Atë, Vele tinëzarin, e kishte një piktor i njohur, i çmendur pas portreteve të vajzave midis moshës 15 deri 18 vjeç. Thoshin se ai mbeti përjetë një adoleshent. Atë natë kisha mbetur vetëm. Porosita një konjak dhe shikoja përjashta kopshtin, rruginat e tij dhe dritën e derdhur përmes një drithërimi të lagësht. Pashë në mur portretin e Veles, inxhinierit dhe karikaturistit të famshëm.
I gjallë. I kthjellët. I menduar. M’u bë se doli nga korniza e bukur dhe m’u ul pa u ndjerë pranë, duke thithur ajrin në një mënyrë krejt të veçantë. Dukej i menduar. Vështronte dhe ai kopshtin që drithërohej nën rrezet e dritës përjashta në përplasjen pa zhurmë të gjelbërimit në xhamat e mëdha të dritareve të kafenesë. Në krye flokët e bardhë, të shtruar, binin në kontrast me sytë e tij të kaltër me një vijë të trashë kafe në mes duke krijuar një hije të veçantë që të përpinte e që të rrëmbente me ëndje. Se aty mund të ngecje befas dhe menjëherë, duke u krijuar një marrëdhënie e bukur intime, si në një miniaturë të përsosur, e punuar sigurisht nga ndonjë dorë mjeshtri. Kjo ishte ndjesia e parë.
«Ke pasur rast të shohësh ndonjëherë detin Jon në një ditë ndryshe të zakonshmes?» – më pyeti me një fill zëri dhe me një tronditje që s’e kisha vënë re më parë. «Ç’domethënë në një ditë ndryshe të atillë? Më duket pyetje e vështirë. Po, edhe e kam parë. Ku ta dish!» «Të paska bërë përshtypje dhe duket se e paske kuptuar deri në fund, dreqi ta hajë! Dhe, ta dish, këtu ka qenë dhe është e keqja, secili shikon atë që i intereson! Prandaj kemi lindur dhe jemi kështu,… miku im. Jemi ne që herë-herë e zbukurojmë botën dhe ndërkohë ndodh që e shëmtojmë atë, por kurrë nuk e gjykojmë siç është në të vërtetë. Nuk të duket e çuditshme? Të paktën në pamje të parë…»
M’u bë se po shihte portretin e tij. Mua më ngacmoi fort kjo ide, jo si mendim por si vegim. Në kafene heshtja pllakosi dhe ndërkaq mbeta pa mend para syve të tij, në një ngjyrë deti të kthjellët, që shprehnin karakter të fuqishëm, një personalitet jo kompleks por të pastër. Aq e qartë ishte drita e syve të tij, ndonëse një vijë e hutuar e përshkonte si hije duke hedhur një dritë të ngathët. U ktheva andej, nuk e besoja kurrë që të mbetesha edhe unë i hutuar. Doja ta dëshmoja të vërtetën që shihja, famën, emrin, kohën, shterjen, ecjen, punët, ku nuk të shkonte mendja! Më dukej vetja sikur unë, s’do t’i shihja më ata sy të çuditshëm, që tani kishin ngjyrën e qiellit plot dritë dhe pastaj errësoheshin papritur, më tej shfaqej një frikë e çuditshme dhe mashtruese. Kurrë, tek ndonjë njeri tjetër nuk mund ta dalloje këtë ndjesi dhe parandjenjë.
Nuk thonë kot, fati të çon deri te sytë, por nuk të fut brenda. Po kjo edhe kur ndodh, punë e Zotit, nuk ta rrit famën, as të shuan kureshtjen…
Të them të drejtën, mbeta pa frymë para syve të tij. Si ishte e mundur që sytë ndryshonin tonin ashtu? E kaltra mbetej e kaltër po me ton tjetër. Kur zemëroheshin shtohej bluja e thellë, që dukej se derdhej në shpirtin e tij me një dritë dhe intensitet madhështor. Ditën tjetër ishte i qeshur. Çfarë kaltërsie shprehnin sytë e tij! Dallohej e qeshura dhe serioziteti, mërzia dhe indiferenca. Çdo ndjenjë shprehej me tonin e saj të së kaltrës. Edhe karakteri i tij ashtu shpalosej, sërish me këto dritëhije. Sytë e tij flisnin, pyesnin, bërtisnin, qëllonin me shuplakë, i binin fort tryezës, ironizonin thellë, mendoheshin gjatë, satirizonin me kujdes por nuk talleshin kurrë. Aq e thellë ishte e kaltra, si sytë, edhe karikaturat e tij të mrekullueshme…
Ndonëse e kuptoja të vërtetën për çudi e ndieja pranë dhe dora e tij ishte mbi gjurin tim dhe ndërkaq ai më shihte thellë. Ia vura re se hija e vijës në sy po shtohej. E ndjeva se donte të më tregonte diçka të rëndësishme. E mori fjalën i qetë dhe tregimi i tij do të mbetej pronë e zemrës së ngacmuar keq, që dukej qartë në dritën që i merrnin ata sy të hatashëm. Mund të ishe i pa rrahur me jetën, mund të ndiheshe i rraskapitur e nervoz, mund të kundërmoje aromë manxurane (o Zot, aroma e manxuranës!), por mund të kutërboje edhe erë nafte e vaji, mund të ndieje se aroma e rëndë e duhanit vallëzonte pranë teje, por edhe sharmi s’të ndahej, kurse në të vërtetë pisllëku i nëntokës së zezë të kishte përfshirë me gjithsej. Eh. Mund të kishe disa ditë pa u larë, por edhe të ishe përfshirë në një botë të kthjellët mendimesh e sysh…
Sytë e zgjuar të Vele tinëzarit! Mund t’i quaje se tingëllonin paksa cinikë, me një dritë zhdërvjelltësie kunadhërore, por jo, ata sy vuanin nga sinqeriteti. «Isha në Llogora dhe po zbrisja drejt detit Jon. Pamje më madhështore vështirë se të rrok syri. As e kuptova se nga shpërtheu stuhia, ngase u ngrit deti ashtu kas, nga plasën vetëtimat, prej malit të tyre, Çika apo Rrëza, nga dolën retë e zeza që vraponin të çakorduara e me aq ngut, dhe nga erdhi mes kryqëzimit me gërshetime dritash nga thellësia e detit një fytyrë vajze, një trup vajze. Gjigante dhe e hijshme, me kostum ajri dhe deti, «prerë» me shije të hollë e që i rrinte për bukuri, që nuk ia mbulonte dot dobësinë, asgjëje nuk i fshihej dot. Vajza e Valëve! Ajo ishte. M’u faneps! Më zuri në befasi! Dukej se u rrit deri në lartësinë time, sikur më buzëqeshi, e bukur si pika e lotit! Aq finesë dhe sharm delikat s’kisha parë ndonjëherë! Ishte një gjë që s’mund ta harroja dot kurrë! Ku s’e çova mendjen, ku s’më çoroditën kujtimet, nga ime më te gjyshja e dashur, nga vajzat e Bregut te çapkënet e Tiranës (vajza më të bukura se ato të Tiranës nuk gjen dot në botë!)… Dhe mbeta i ngrirë. Ajo s’mund të ishte mirazh, lojë e dritës dhe e ujit! Ajo nuk ishte as lojë e fantazisë. Ishte diçka që të shfaqej, të rrëfehej. Edhe për të mirë, edhe për të keq…
Ajo, Vala, më shtriu dorën duke buzëqeshur (ç’buzëqeshje, o Zot!) dhe nuk e fshiu
pikën e ujit (të detit a të shiut?) që i mbeti në mollëz, ndërsa unë e shihja i pataksuar, plot sharm dhe dritë, po edhe i trembur, se Ajo ishte punë Fati, Drite, punë Besimi dhe Jete, e ç’nuk ishte ajo! Ajo, Vala, ose Vajza e Valëve, ishte vërtet e shpenguar, prekte ç’t’i tekej, errej dhe dritësohej, fliste pa zë dhe bëhej të thuash… aq e ëmbël… Aty-aty dukej se fliste edhe me retë. Të bëhej ndoshta se e rrëmbente pasioni dhe s’do t’i pushonte goja! Dhe çfarë! Ajo gojë e madhe dhe aq e ndjeshme, gjithë tul, e kuqe, dukej sikur të ftonte që të bëje marrëzira. Po sytë? Sytë e saj dhe kthehu prapa! Ishte ngjyra që pëlqeja e që më linte pa mend. Është pak të thuash se të ndizej gjaku. O Zot, Vala, Sirena e detit Jon, e pashë, edhe unë duhet të jem një Qenie e përkëdhelur? Ç’them! Nuk duhet të jenë kaq të rrallë ata që e kanë parë, ose që e shohin. Të jetë Art? E pse nuk qenka Mëkat? Mirë, e kuptoj që Arti me Mëkatin nuk ngjizin dot Vajzën e Valëve(!), edhe po të jetë me urdhër të Zotit. Ai që e sheh vdes menjëherë! Atë çast unë duhej të vdisja. Më avulloi ankthi menjëherë sepse vijoja të isha gjallë dhe shëndoshë e mirë. Mos më bënin sytë nga… lodhja, për shembull, po edhe lodhja pas asaj që pashë gas e shkoi. Mos nga gjendja e rëndë nervore? E ku e gjeta unë gjendjen e rëndë nervore? Isha gati të shkalloja. Ajo, Vala, u ngjiz në shpirtin tim, u plazmua aty. Ndërkohë frynte erë e marrë. Malet krejt plot e përplot vetëtima. Deti i egërsuar ishte gati t’i ngjiste dallgët dhe të mbulonte malet. Ne zbrisnim Llogoranë drejt detit dhe reve të tërbuara. Imazhi që shihja përflakej dhe bëhej i dukshëm vetëm nga feksja e vetëtimave, që buzëqesh dhe vetëm buzëqesh nën dritën e marrë, që dukej se rrinte mbi gjemba dhe e ndiente veten të tepërt. Dukej vërtet e çmendur në një lojë të tillë të mallkuar dritash. Ajo më kishte zgjedhur mua! E habitshme. Kurrë nuk e kisha kënduar këngën e saj! Kurrë nuk e kisha mësuar atë histori deti, floçke, zane apo qenieje tjetër të rëndomtë, qoftë edhe njerëzore.
Befas më feksi një mendim. Ai që i krijoi këngën, ai që i thuri legjendën, ai është edhe fatlumi! Kurse unë, edhe po të isha i dyti, përsëri kishte pak rëndësi, sepse do të isha i pari i humbësve. Ishte e garantuar humbja. Një mister i pafund, i tmerrshëm. Një paralajmërim i madh! Si të jetë e mundur që kjo fytyrë engjëllore të shfaqej kështu?… Si?…
Ajo, Vala, Vajza e Valëve, dukej se qe veshur me dritë dhe det, me re dhe vetëtima, po atë «kostum» elegant, ku binte në sy një bluzë e mëndafshtë me një të kuqe të ndezur që sa herë vizhgëllonin vetëtimat shpalosej në një hapësirë të pamasë. Po ia shihja herë-herë lëkurën e brydhët, të lëmuar, ia shihja hijet e qerpikëve mbi faqet e kuqërreme, ia dalloja qartë sytë (ah ç’sy qenë ata!), sy aq të ëmbël e dinakë s’kisha parë ndonjëherë… Jo, diçka s’po më pëlqente, e them hapur, ndonëse në mendimet e mia kish zënë rrënjë e keqja, dyshimi, fati, një gjë mistike që e bashkëshoqëron jetën e njeriut. Ndërkohë e merrja me mend sesi do ta kisha zhveshur, do t’ia kisha hequr këmishën e hapur që do t’ia zbulonte përgjysmë hiret, kurse flokët le t’ia rrëmbente era e fuqishme dhe ta mbulonin hapësirën detare që rroknin sytë e mi të ndezur. Flokët e saj le të derdheshin mbi supet e detit, ashtu si mbi supet e vetë asaj… Sytë e mi e ndieja që lëvrinin plot brengë. Ishte e kotë. Megjithatë unë gjithmonë e them troç gjithçka ashtu si më vjen. Por një valë pasioni duket se më tradhton dhe sytë më zmadhohen me një hutim fatkeq…
Papritur m’u bë sikur Vala donte të fliste. Si do të qe zëri i saj? Por, ndërkohë, vura re se ishte gati t’ia shpërthente të qeshurës. Përsëri isha kureshtar të dija si do të ishte e qeshura e saj. Kaq thjesht. Kureshtje. Ajo as foli dhe as qeshi. U përqendrova te portreti i saj i madhërishëm, mrekullitë plot mister të fytyrës së saj, duke lëvizur nga sytë te goja, nga balli te flokët, nga hunda te mollëzat, nga lëkura te shprehja lojcake e syve, nga vështrimi i drejtpërdrejt e pa komplekse te dëlirësia dhe mëkati! As vetë nuk e dija ç’mendoja dhe endesha nëpër to. A do t’i qe shfaqur Odiseut kjo sirenë? Me siguri. E ç’siguri zeza! Odiseu i ka shpëtuar asaj, me siguri…
Vala, gjithnjë me një delikatesë nervoze, nuk më ndahej nga sytë. Zemra më hovte me gashëri, shoqëruar po nga ai hutim dhe frikë e çuditshme. Prisja të mbaronte stuhia, të largoheshin retë dhe të reshtnin vetëtimat. Duket se do t’më duhej ta këqyrja për një kohë të gjatë vendin nga shpërtheu «fontana» e saj (m’u qesh). Si do të më dukej po të largohej ai imazh aq i bukur, madje i përsosur? Prisja që kjo të bëhej por nuk po ndodhte. Pastaj i lutesha me mend, po ajo nuk donte që nuk donte të largohej. Vetëm një më dy dhe ajo pikëllonte, kështu më bëhej ndoshta, sikur pikëllonte nga yjet e dritës së vetëtimtë që ishte kaq e ëmbël dhe delikate, ndërsa të bënte përshtypje që ndjehej e përkëdhelur në sedër. Ajo, Vajza e Valëve, ishte e thjeshtë dhe dukej e pavëmendshme, pa i kushtuar kujdes efektit tronditës të hireve të saj. A do t’i lutesha detit që Ajo të më vinte përsëri një herë tjetër? Sigurisht që deti do të pranonte. Dhe Ajo ndoshta do të vinte. Por do t’më duhej t’i lutesha edhe stuhisë, vetëtimave, Llogorasë, Çikës dhe Rrëzës! A do të pranonin ata? Po të pranonin, si zakonisht, unë do ta këqyrja ngadalë dhe për një kohë të gjatë. E megjithatë Ajo nuk më largohej, ndonëse mendimi im e kërkonte për herë tjetër. Po ç’ishte ky mall e kjo dashuri e marrë, që kujtohej për atë që do të vinte kurse unë e kisha ende para syve!? Mos po e shihja edhe në mungesë? M’u duk se m’i nguli sytë fort. Nuk kishte as urrejtje, as zhgënjim, po një përqendrim zhbirues dhe asgjë tjetër. Vura re një grimë nervozizmi dhe sikleti në sytë e saj të padjallëzuar në feksjen e radhës nga vetëtimat e panumërta. Dhe më erdhi pranë një psherëtimë. Nuk do të ndahem kurrë nga sytë e tu. Do të jem me ty. Në të mirë e në të keq… U drodha. Një zë qiellor, i butë… Kishte depërtuar Ajo te shpirti im, apo unë te shpirti i saj? Kurrë s’isha mësuar ta shikoja një gjë kaq thellë e me aq zjarr… Ah, Vala, Vajzë e Valëve! Foli Vajza e Valëve dhe nuk u largua. Nuk më zinte më pamjen dhe deti ra fashë, stuhia u largua dhe vetëtimat u ndërprenë. Nga erdhi ajo qetësi sublime? Por ama nuk qe nevoja ta kërkoja Atë. Ishte brenda meje. E shihja në dritën time shpirtërore. Ajo u ngjiz dhe mbeti e fiksuar në shpirtin tim… E çuditshme? Imazhi i saj qëndron aty në vetëdijen time, që është krejt e ndezur nga loja e dritës së stuhisë. E shoh në të gjitha trajtat dhe format, e dëgjoj psherëtimën e saj, edhe kur ndërroj vend, edhe në çastet kur nuk e dua imazhin e mrekullueshëm e përplot magji të Vajzës së Valëve, të Floçkës që mbuloi gjithë Jonin sa më hante syri mua. Dhe, ndërkaq, mezi e pres, një çast, të më shfaqet para syve, atë, Vajzën e Valëve! Një frymëzim brengosës më mbulon. Ndoshta prej një loje krejt të fshehtë, kam rënë brenda. Po ku? Rri dhe shoh përtej në hapësirë dhe figura e saj, në atë lojë që m’u shfaq, më del para syve me një buzëqeshje që atëherë nuk e vura re. Dhe oh, s’ka si pritja! Të presësh! E bukur dhe e tmerrshme. Më duket se Ajo më përsosi artin e pritjes, se ma perfeksionoi durimin e gjatë e aq të munguar. Jo, i dyti nuk qenka vërtet i pari i humbësve! Të mos vijë, apo më mirë të vijë? Si të duket, mik? Sa herë bie shi dhe ka stuhi Ajo nuk del para meje, sepse ka ndodhur e pa ndodhura, ajo është futur brenda meje dhe nuk largohet kurrë më. Mjaft që unë ta kujtoj. Dhe puna ecën mirë, dhe veprat e mia dalin të përsosura, edhe ironia ime sikur është zbutur ca, edhe sarkazma madje më del më ëmbël… Po kjo? Ndoshta ndonjëherë bie shi i kaltër dhe shfryn ndonjë stuhi e bukur! Një ndjenjë e çuditshme ma shtrëngon fort zemrën si me darë, më përqafon një trishtim i ëmbël, më duket sikur Ajo do t’më largohet për fare… Mos?… A do të vijë? Si mendon ti? A do të vijë? E keqja ndodhi, mik. Një ditë me diell (edhe Floçka ime ishte me mua!) vjen gazi 69 te shkallët e punës sonë dhe më vë prangat! Unë nuk u ktheva në shtëpi por mbeta peng i të tjerëve dhe i vetes. Ajo, Vala, Vajza e Valëve, ishte kudo me mua! E ndezur, e zjarrtë, në lojë dritash, e dhënë, sublime, e dashur, e qeshur hera-herës, m’i mprehu shqisat që t’i vija veshin mistikës së artit dhe të fshehtave, të papriturave të jetës. Edhe pse prapëseprapë do të vdisja, ajo nuk më la jetim të fatit. Ndenji me mua, ndaj dhe m’u shfaq atëherë tek zbrisja Llogoranë përmbi det… Hapte derën e shpirtit dhe i hidhte një sy mugëtirës për të gjetur një siluetë jete, të paktën një siluetë tjetër… Ndoshta ia ka arritur qëllimit. Po të mos ishte Ajo… Sidoqoftë nuk më hiqet nga mendja se Ajo m’u shfaq, m’u rrëfye, si dritë e Zotit, përmbi Jon në lojën e stuhisë me vetëtima… Pastaj ulem para imazhit dhe mbetem pa frymë. Jo rrallë, prej marrëzisë sime, ajo sikur ngjallet, është gati të më flasë… A do të vijë? Eja shpirt. Unë të pres. Jam këtu tek kafene Joni… A ma di emrin? A më mban mend?…»
Vlorë, më 21 mars 2016
