Thoma Therepeli mbajti këmbët si kishte bërë pak hapa diçka më tej derës së mullirit. Hija e të birit zgjuar herët ta përcillte, iu zgjat shumë metra përpara si një shtrojë e zezë thyer me cërga të mëdha drite që mbulonte zallin e rrugës ku do shkelte. I vogli qe larguar prirët nga hyrja dhe dielli i sapodalë ia përcillte hijen gjer rrëzë kories së zënë rob në gjelbërimin e drurëve të dendur si gardh, ku zor të kishte hyrë kurrë gjë e egër më e madhe se lepuri.
Thoma Therepeli akoma s’qe shtruar për rrugë. U kthye edhe një herë nga djali. Aty për aty iu duk edhe më i vogël nga ç’qe në të vërtetë, më i hequr e më i brishtë. Lastar… U mëdysh, po i dha shpejt drejtim mendjes që kishte ndarë për të ikur në shtëpi.
U mjaftua me një porosi të fundit.
– Vangjel, hap sytë! Siç u llafosëm. Se mos na bën ndonjë të pabërë se…
Djali sikur u step, deri edhe cullufet e florinjta që ia përkëdhelte flladi brisk i mëngjesit të herët sikur i ngrinë. Po u çel shpejt, edhe baluket sikur zunë prapë të lodronin.
– Mos ki merak, baba! Do bëj një për një siç më porsite prëmë. Ik, ç’ke ti! Pastaj… do vijë edhe xha Naqua.
“Zere se ka ardhur”, tha me vete Thoma Therepeli, diçka më i qetë kur u kujtua për Naqo Naforën. Kishte qenë ustai dhe i zoti i këtij mulliri që dukej si kokoliçe e vogël, varur në skajin e një rrëkeje borërash që nuk reshte kurrë. Burrë i qetë. Me kasketën gjithnjë shtrembër që nuk e hiqte dimër – verë mbulonte tullën gunga-gunga dhe një pjesë të zborës së kokës zgjatur e paqethur prej kush e di sa kohësh. Më shumë se thinjë, ajo brorimë dukej të qe pah mielli, ngrirë aty prej një jete të tërë. Dukej hera – herës në mulli, bënte edhe ndonjë punë që s’ia kërkonte njeri. Çmallej me rininë e lodhshme bluar atyre gurëve tok me bereqetin dhe fryrë nëpër atë erë që të priste dhe në gusht, tok me krundërinë e imët si tym.
I pati shpurë fjalë dhe plaku, punëmbaruar siç qe zëre se kishte ardhur.
Thoma Therepeli ndjeu të qetë. Ktheu kokën sikur të maste rrugën që e priste dhe fuqinë për të përballur tërë atë mundim. U rrotullua pjerrët për të parë edhe një herë djalin që u hodh e përshëndeti me atë mallin rrjetë që të mbështjell ende pa u ndarë nga njeriu i dashur. Mallin që duket se e lind vetëm ideja e ndarjes, ashtu siç lind nga hiçi ajo miza e hollë që vjen e sillet rrotull gotës ku bën kristal raki e mirë, e pahilé.
Nuk ia ktheu përshëndetjen të vogëlit. Njihej për i rëndë Thoma Therepeli. Vetëm se nuk qe fare vështirë të kuptoje se nën zhguallin e vrazhdë që e mbulonte, ndihej pa vështirësi drithërima e asaj mirësisë së tij që i rrinte përsipër kudo si duhmë me aroma. Mirësia tek ai qe si ata gurët e rëndë, stolisur vende – vende me myshk dhe leshterikë që rezëllijnë si diej të vegjël, pa e parë kurrë dritën e diellit.
S’kishte ndodhur ndonjëherë ta linte mullirin dhe punën në dorë të një axhamiu. Sidoqoftë nga brenda Thomait dëgjoi t’i thonë të mos kishte asnjë merak. Punët do t’i gjente ashtu siç po i linte.
Nxitoi hapat. Ajo pjesë rruge gjer te pasarela e tërhiqte vetiu nëpër atë gati tatëpjetën e shkurtër ku më shumë e shtynte thesi me miell ngarkuar grarisht, sesa ecte vetë.
Iu duk se u gjend më shpejt se zakonisht mbi dërrasat një po një jo të urës tundëse që bashkonte Bregun e Morrave, një tokë gri e zall, me Lirishten e Mëzit derdhur pyll e gjelbërim, si të mos i ndante vetëm një lumë që edhe pse gjysmak nuk reshte kurrë.
Thoma Therepeli u kap në kavon zgjyrë nga ndryshku i një jete të tërë në vapë e në brorimë. U çapit me sytë katër të mos qorollepsej e të thyhej në mes në ndonjë arallëk të dyshemesë copë – copë të urës, përfund thesit mëse gjashtëdhjetë okë që nisi ngadalë t’u lëshonte rëndesën shpatullave të mullixhiut sa dy bojë burrash të zakonshëm.
Ndreqi më mirë gunën sa dy guna bashkë. E kishte blerë në Labëri për ditë të tilla. Atë gunë e hidhte mbi ngarkesën grarishte sa herë ikte dimërave në shtëpi. Në tokën mes dy vargmalesh bora zinte shpejt dhe ftohma qe e hidhur si çarje thike në brinjë.
Kujdesoi hapin dhe hyri në urë. Ashtu, me kokën ulur, sytë sikur ia mori lumi dhe mendja iu hapërda si krunde në erë…
* * *
Nga Qafa e Topullit fshati iu duk i futur në një thes të endur rrallë. Si nga nyjet e rralla të zhakës dukeshin regëtima dritaresh tej të cilave të zotët nuk kishin rënë akoma për gjumë. Sytë i shkuan vetiu për nga amelikoi. E mbajti shpresa mos vinte dritë edhe nga shtëpia që do të thoshte t’i gjente zgjuar edhe të tijët. Por jo. Errësi e plotë. Nuk qe orë kush e di vonë, por qe kërthizë dimri ditëshkurtër e natëgjatë.
Thoma Therepeli, ashtu siç qe ngarkuar mbështeti thesin në pezulin e murit, te arat e Korkoles. Pak, sa ndërroi vendin e litarëve që ia kishin bërë shpatullat copa. Si hapi gjoksin dhe e mbushi me ajrin e lagësh, u përmblodh nën barrën e miellit, u kopsit gjer në grykë. U trembej ftohmave, qe delikat dhe e humbiste fare kur e sulmonte gulçima e astmës, dimërave sidomos.
Për pak u gjend në krye të sokakut të amelikoit. Xhanxhin! Asgjë e gjallë nuk dukej, as ndihej gjëkund nëse nuk llogaritej kënga zhaurimë e bretkosave te bendi i kroit që siç duket u zgjuan nga mbështetja e rëndë në zall e opingave të mullixhiut që zor t’iu gjeje numër.
Kur qe në hapat e fundit e po lironte duart t’i binte portës, ashtu, plot kujdes sa të dëgjonte vetëm “e tija”, ndjeu lehjen përkëdhelëse të kanatit dhe dora e ngritur për te dorëza e hekurt i ra në qafën e… saj. Pak, sa të hapje e të mbyllje sytë, se Thoma Therepeli ndjeu drithërimë pleviti dhe dorën e zgjatur ia bashkoi tjetrës për të zgjidhur barrën te shkallët që të qepnin në katin e dytë.
– Si je, si ini? – pyeti shkurt me zërin herë të lartë, herë të ulët, herë të kthjellët, herë të ngjirur, siç iu ndodhën krahët dhe busti në lëvizje gjersa u liruan nga barra e thesit.
– Mirë, shyqyr zoti mirë, gjallë…
Në zërin thua pëshpërimë të gruas ndjeu gjurmën e atyre sekondave të dorës në qafë… E pa pjerrët mrekullinë e tij dyzetvjeçare dhe ndjeu të humbte peshë, të humbte ajër si thellë një shpelle ku s’hynte kurrë dritë. Aq.
Mori thesin përpara duarve si ta përqafonte.
– Ngjitemi, presin fëmija…
I gjeti shtrirë të shtatë. Iu dukën si dallëndeshe grumbull thuajse në një dyshek, mbluar më shumë me njëri – tjetrin se me velenxën e madhe. Gjysmët flinin, gjysmët kukurisnin, gërvëliseshin dhe qeshnin mbytur.
Thoma Therepeli ngriu te dera. As të lëshonte thesin nuk iu dha. E kishte bluar malli. Iu vërsulën. U ndje i mbuluar si me lule…
– Kanë ngrënë, kanë ngrënë! – sikur fëshfëriti “e tija” kur pa që po hapte thesin. – Ku të bëj bukë tani…
– Kam prurë gati…
Futi dorën e madhe thua sa gryka e thesit dhe nxori dy kuleçë të ndormë, të mëdhenj a thua lëmë.
– Shpjere nga Koritajt këtë! Kush e di… Vallë kanë ngrënë fëmija e tyre…
I zgjati kulaçin dhe duke thyer bukën që i mbeti në dorë, si fshehtazi, sytë gri e çeliktë që xixëronin sikur iu ndëzën në shpinën, këmbët e drejta dhe të prapmet e ngritura kufkë të gruas që doli siç mund të dilte një hije.
Ra mesi i natës dhe në konak u ndeh qetësi si e amshimit. “E tija”, ashtu, e hutuar herë mbulonte, herë zbulonte fëmijët tani në gjumë të thellë, gjersa Thoma Therepeli, i larë e i ndërruar u koll “khë – khë” nga dhoma e krevatit…
* * *
– Tëmënë, e paskam humbur fare!
Foli me zë dhe fishkëlleu kuturu. E përmendën zilet e stanit që ashtu, në gjysmëmug dëgjoheshin dyfish. Kishte ecur tërë ditën, rrugë e pa rrugë, si në një jerm ku ia hiqnin udhën xhindet. Stani jo larg se në të hyrë të fshatit dukej si batanie e marrë diku nga era dhe e ngecur aty gjersa ta ngrinte shkulmi tjetër.
“Ta ketë lidhur Porozin vallë?”, tha me vete, po nuk iu dha t’i fliste Ruhanit, çobanit të shtyrë në moshë që më të shumtën e kohës rrinte në stan e merrej me punët që në shtëpi i bëjnë zakonisht gratë.
“Herët akoma për të zgjidhur qentë”, mendoi dhe mori tatëpjetën e lehtë që të zbriste në shëshin e stanit.
* * *
Porozi ishte zgjidhur. Ajo ditë ishte aq e ftohtë dhe rruga aq e shkretë, sa Ruhan Ravena nuk besoi të lëvizte këmbë njeriu për pazar në qytet. I erdhi keq ta lidhte.
“Do ngrijë i shuari, le të vijë rrotull e të qaset dhe në zjarr. Më ndryshe…” mendoi dhe u harrua pas angarive të ditës.
Edhe pse zgjidhur, Porozi nuk lëvizi thuajse fare nga gorrica ku e lidhnin zakonisht e ku kishte berë lloxhin. Mbante emrin e bababit të tij. E kishin çarë ujqërit në stanet e Kurveleshit. Nëna qe tërbuar pas ca dhe stanarët vunë njeri për ta vrarë se vetë s’iu bënte dora.
“E kam rritur jetim”, thoshte plot dhembshuri Ruhani sa herë binte fjala për Porozin.
Vinte qen i lartë, këmbëgjatë e shtatderdhur si me dorë, me kokë të madhe e turi gdhendur si për të carë erën, e murrmja e thellë që e mbulonte në kurriz e në çaçkë të kokës vinte duke u zbehur, gjersa te putrat e mëdha përfundonte një e verdhëreme e butë, e bukur. Sa të kallte datë me të murrmen e rreptë, aq të ofronte miqësi me të verdhën e këmbëve, gushës dhe të poshtmes së turirit.
Stani kishte edhe katër qen të tjerë, por Porozi qe si djali i vetëm i Ruhanit. Veç ushqimi, veç enët e qullit, veç të ujit. Poroz e s’ka tjetër. E dinin i madh e i vogël që Ruhan Ravena të therte për Porozin. Aty e ca vite të shkuar një taksidar kurveleshas dhe një xhandar që s’e ndante nga vetja, në të kthyer nga komuna ranë në stan dhe iu vërsulën një shelegu që u mbushi syrin. Po m’u atkohë u ra vetëtima. Porozi thua ia shkuli krahun nga vendi taksidarit që vuri ulërimën shtrirë si plëndës në shesh, në kthetrat e qenit mendjendarë ta bënte copa – copa. Xhandari i ndodhur ca më tej, hoqi nga supi dyfekun dhe m’u kur do qëllonte ndjeu shulin e një pushke tjetër që kërciti lart, në ledh.
– Gafurr, ul atë dyfek, se të bëj barabar me Porozin! Të mos kemi fjalë nesër!
Ruhan Ravena nxinte në rrobë e bënte flakë në sy.
Nga ajo ditë sidomos, i rrihej larg stanit të Ruhan Ravenës. Edhe rrugën bri gardhit të shtrungës qenë të rrallë ata që e shkelnin pa marrë në sy rrezikun Poroz.
Po rrinte mbledhur kulaç aty, përfund gorricës. Herë – herë dukej sikur ndiqte avullin e frymës si fjollë gri që tretej në terrin që sa vinte e rëndohej. Herë – herë kruante zverkun si të viçit në bythë të gorricës dhe gjithë qejf përplaste në shesh bishtin sa dy bishta të një qeni të zakonshëm.
Befas nuhati fort, thua do ta shqyente atë si kërpudhë rozë të turirit ku vrimat e hundës u hapën sa të nxinin një koko arrë. Veshët drejt sikur iu bënë dy herë më të gjatë, u ngrit mbi këmbët e para, pastaj në të katra e pak çaste me vonë u ndeh si harku kur shtyn shigjetën…
* * *
Thoma Therepeli nuk e ndjeu që tatëpjeta e pakët zgjati sa një e marrë frymë. U gjend njësh me gardhin e stanit të Ruhan Ravenës dhe nuk kuptoi pse pati një ngjethje që i përfshiu dhe rrangullat e barkut. Aty për aty ndjeu se kishte gabuar që nuk i foli të zotit të stanit, por qe vonë për të ndrequr gjë. Ndjeu jo me veshë ç’është e vërteta, po me gjak se Porozi tani duhej të qe vërsulur. Pas dy – tri hapje – mbyllje sysh dëgjoi vrushullimën e vërvitjes së një gjëje që sikur binte nga qielli a sikur qe hedhur me hobe. Dhe u përblodh. Thuajse ngriu në vend, instiktivisht liroi krahët, u ngjesh më mirë pas barrës, liroi fare gunën e zezë. Vrushullima iu avit dy – tri metra afër, pastaj u ndërpre.
“Tani po më hidhet në zverk”, u gjakftoh Thoma Therepeli.
Në një të mbyllur sysh u rrotullua shul i gjatë siç qe dhe pa në ajër Porozin me nofulla të çapëlyera dhe në vend të syve dy prushe jeshilë ngulur në zverkun e tij.
Siç do të bënte edhe vetëtima, m’u ashtu hapi gunën sikur do ta nderte të thahej. Nuk pati kohë as të mbushej me frymë kur ndjeu Porozin të përplasej në të. I bërë aty për aty ujk edhe vetë, Thoma Therepeli, burri që ngrinte i vetëm mokrën dyqind e ca okë, iu vërsul sharkut ku përpëlitej i zënë në kurth Porozi i përkëdhelur i Ruhan Ravenës. Në pak çaste e mbështolli gunën me qenin brenda, i ngjeshi përsipër opingën që vështirë t’i caktoje numër dhe nxitoi të mbushej me frymë sa s’qe shembur akoma përdhe.
Guna nxinte, nata nxinte, Porozi nxinte i mbështjellë me te dyja.
– Millona!
Britma e Ruhan Ravenës e bëri muzgun thërrime. Kishte ndjerë gjithçka dhe qe derdhur si përrua me gurë e drurë aty ku tani mbretëronte heshtje.
Nuk foli. Akoma nuk e kishte marrë veten nga ajo që nuk ia falte vetes pse e la të ndodhte.
– Se mos më vrave Porozin, millona! Se mos… Se na ndan plumbi!
Thoma Therepeli u mug. Ndjeu në ballë damarët t’i rrihnin si daulle. Po të mos shfrynte, me siguri do bënte bamb aty, në stanin e Ruhan Rovenës.
– Shko, more pirdhu me gjithë plumb! Po lidhe mutin dhe bën kryq që rastisa unë! Aty nën gunë e ke, merre dhe thyej qafën me gjithë të!
Të dy burrat u kuptuan shpejt. S’qenë ata që po flisnin tani, qenë vetet e trembura secila për arsyen e vet.
Hodhën sytë nga guna e bërë lëmsh nën të cilën nuk lëvizte asgjë. Thua as erë nuk frynte. Ruhan Ravena shkrehu këmbët, u afrua dhe ashtu, duargrirë e çmbështolli rrobën e thurur trashë me lesh të pabërë gjalmë. Iu duk e rëndë sikur të lëvizte faqen e malit. Porozi qe aty, i qetë, si në gjumë. Vetëm se flegrat, veshët dhe murrmja e kurrizit i dridhej si të kishte rënë në zjarr. Me t’u ndjerë zbuluar, pa kthyer kokë e pa parë asnjërin nga burrat e ngrirë aty, përbllë tij, ashtu zvarrë – zvarrë iku gjersa u bësh njësh me natën aq të errët, sa po të mos qenë yjet në qiellin akull do pandeheshe rrokullisur në një pus të thellë…
* * *
– Ruhan, lidhur e ke? Se…!
Thoma Therepeli, dy ditë më pas, në të kthyer i bëri zë që larg të zotit të stanit.
Çobani nuk vonoi. U shfaq te gardhi, aty ku shkonte rruga. Zakonisht e priste në tendë ku e begeniste me ç’t’i ndodhej, shtalpë, dhallë a orrël e ndonjë qelq raki.
“Do t’i ketë mbetur qejfi”, tha me vete mullixhiu.
– Hajde, millona hajde! – foli përzishëm i zoti i stanit dhe nxori kutinë e duhanit.
– Paskeni vënë mend të dy me Porozin më duket. Shyqyr se e di ti…
Ruhan Ravena, edhe ashtu i shkurtër ku e ku me Thoma Therepelin, sikur u bë një dorë.
– Eja, millona eja se një lloj na vrave të dyve, mua dhe qenin…
Mullixhiu shqeu sytë pa kuptuar dot ku qe halli i tjetrit.
– Porozi më iku për gjithë natë. Iku… Nga turpi, millona, nga turpi. Ma turpërove Porozin, millona! Më theve krahët…
Çobani edhe një fjalë më shumë dhe shkrehej në vaj.
Ngriu si lis i tharë edhe Thoma Therepeli. Dërgoi sytë te gorrica e madhe si dardhë ku qe froni i Porozit. U ndje i vënë poshtë nga një rrëmbushje mallëngjimi.
Gorrica qe ngrirë aty.
“Sarkofag apo monument?”, u mëdysh Thoma Therepeli.
Po nuk u ndje në gjendje ta ndante se çfarë…
