Nuk e di a beson në Krisht e, nëse beson në Krisht, beson dhe te Viktor Hygoi, i cili ta dëgjon fjalën dhe të ndihmon. Ishte dimër i egër dhe kisha mbetur pa punë. Rrija gjithë ditën në një kolltuk të vjetër dhe drita s’kishim, as ujë, qirinjtë mbaroheshin shpejt dhe shkrepëset harxhoheshin se në dhomë bënte noti dhe prej të ftohtit mbanim batanije mbi gjunjë. Shkruaja një roman, po kur lodhesha e s’kisha ç’të shkruaja, lexoja Të mjerët e Hygoit. Përshkrimi i imët i Parisit ishte kaq fiziologjik sa ndieja si më dhimbte herë mëlçia, herë më rëndonin veshkat. Nganjëherë qytetet që do dhe s’i ke parë i ndjen si dhimbje organesh. Aty në ato rreshta, ndërsa përjashta iknin orët nëpërmjet dritares me një ngjyrë të përhimtë me shiun që e merrnin me vete përtej kodrave, i përshkoja më këmbë rrugët e Parisit dhe më merrej fryma prej mallit siç ndodh me dashurinë kur të zë. Duke u dridhur prej të ftohtit ëndërroja për Parisin dhe kisha ndjesinë se kjo gjë mund të realizohej në qoftë se Hygoi donte. Ime shoqe, që merrej me linjat e jashtme, i kishte rregulluar punët pa më dhënë shumë sqarime: një ftesë nga Pen Club Europian dhe ne ia mbathëm në ambasadën franceze. Në qoftë se viza juaj nuk miratohet, mos kërkoni sqarime. Kjo fjali diskriminuese ishte një nga ato zezona që më zunë sytë te një fletushkë e ngjitur në derë. Kishim bërë aq shumë trapllëqe me demokracinë, sa na i kishin hequr vizën. Drogmenë, prostituta, kriminelë eksportonte me bollëk Shqipëria dhe me sa kuptohej s’kishte kohë njeri për t’u marrë me një tuhaf si unë që besonte te fuqia e Hygoit. Na i dhanë vizat menjëherë, sepse të dy e flisnim mirë frëngjishten dhe kishim njohuri për gatimet dhe librat francezë, madje dinim dhe shumë sekrete të prodhimit të djathërave dhe verërave franceze, gjëra që bënë njëfarë përshtypjeje. U nisëm një mbasdite me shi dhe në aeroportin e Romës na ndaluan: rreshti i gjatë i pasagjerëve priti njëzet minuta gjersa kompjuterat të rrëmonin se mos nxirrnin ndonjë të dhënë të keqe për ne. Tre kompjutera që punonin me kaq ngulmim idiotesk, ngaqë s’po gjenin dot që unë isha tutori dhe ime shoqe prostitutë, se tjetër gjë s’mund të qe, sipas tyre, një çift shqiptar. Edhe këtu po e merrnim një damkë, megjithëse unë isha shkrimtar dhe ime shoqe gazetare dhe përkthyese. Na shikonin me çudi se si nuk po nxirrnin gjë prej nesh dhe kjo po ju dukej e pabesueshme, ende na mbanin në këmbë te sporteli, sikur prisnin policinë të vinte e të na merrte.
Përse shkoni në Paris?
Jemi ftuar nga Pen Club Europian.
Vetëm kaq?
Vetëm kaq. Dhe për të parë Parisin, natyrisht. Im shoq e ka për herë të parë.
Po ju?
Kam qenë shume herë në Paris.
Sa para keni me vete?
Nxora paratë, të cilat i numëruan dhe i lanë aty ku ishin.
Zotëri, m’u kthyhen mua, përse shkoni në Paris?
Po sikur të mos t’ju përgjigjem?
Zotëri, duhet t’u përgjigjeni pyetjeve tona.
Refuzoj!
Atëherë, dilni nga rreshti dhe qëndroni te ai stoli atje.
Mora paratë dhe shkuam atje. Të gjithë na vështronin sikur të ishim fajtorë dhe prisnin me kureshtje kur do të vinin të na merrnin. Ata erdhën shpejt dhe na morën.
Pse jo në Romë, në Venecia, në Milano, po në Paris?, na pyeti një shef xhandarmërie me një buzëqeshje të çiltër që i shkonte shumë me sytë e bukur si prej femre. Dëgjoni, të na falni, edhe në qoftë se ka ndonjë keqkuptim në këtë mes, po këtë keqkuptim, në radhë të parë kërkojeni te bashkëkombasit tuaj, që martohen, marrin bekimin në kishë, vijnë këtu dhe që atë mbrëmje bashkëshorti nxjerr në trotuar bashkëshorten. Pse ne e kemi fajin që shumë prej pasaportave tuaja janë fallco? Verifikim dhe prapë verifikim dhe përsëri s’nxjerrim asgjë në dritë. Po përse doni të shkoni në Paris?
Më morën në qafë sytë e tij prej femre, që më nxitën të tregohem i sinqertë si një trap.
Pen Club Europian është një pretekst se shkaku është tjetër, thashë unë duke e lënë pa mend tjetrin. Ime shoqe më shkeli këmbën.
Shkojmë në Paris për muajin e mjaltit.
Për muajin e mjaltit? E bukur kjo!
Unë me time shoqe kemi tre fëmijë. Unë jam pesëdhjetë vjeç, ajo dyzet. Është e vërtetë të habiteni dhe të pyesni me çudi: ç’ne ju, muaj mjalti, po është krejt e vertetë. Ne s’kemi bërë muaj mjalti. Nuk i patëm mundësitë atëherë, prisnim një rast që të bënim ca ditë mjalti dhe unë ndërkohë kurseja para se doja t’i blija një dhuratë të shtrenjtë sime shoqeje.
Shefi qeshi përsëri dhe e ndjeva se po më merrte në mbrojtje.
Ashtu? E çuditshme, unë kam bërë dy muaj mjalti në Aruba dhe në Havai ku më humbi gruaja, se ma kishte rrëmbyer dashnori i parë, që s’donte e s’donte të hiqte dorë prej saj. Edhe sot i dërgon letra dhe ajo m’i lexon mua. Janë aq prekëse sa jam gati të dorëzohem. Eh, kështu ndodh kur e merr gruan me dashuri. Dhe tani të vijmë te çështja e dytë: po sikur t’i prishnit gjysmat e parave në Romë, të shijonit kësisoj Romën përpara dhe pastaj t’ia mbathnit për në Paris?
E bëjmë, po humbasim biletën e kthimit, tha gruaja.
Pastaj këtu s’ka Hygo, thashë unë.
Po ka Dante, tha ai dhe të tre qeshëm. Sa për biletën, mos u bëni merak. Nesër ju nis unë me milanezët e mi që e kalojnë fundjavën në Francë. Nga Fiumicino drejt e në Sharl dë Gol.
Na mori në makinë e na çoi në shtëpinë e tij ku na dha një drekë të mirë: spageti italiane, stridhe sardenje, verë toskane, por mbi të gjitha na kënaqi gruaja e tij, një siciliane brune, e shëndoshë që vetëm qeshte dhe këndonte. I harxhuam vërtet gjysmat e parave në mbrëmje, se të dy ishin klientë të rregullt të kazinove.
Avioni u nis në muzg. Mezi më mbanin këmbët, po isha me humor të mirë dhe ime shoqe filloi të llomotiste pak si shumë, shenjë kjo e epshit të saj. Italianët këndonin këngë të çuditshme, që e merrnin dhe e prisnin zëra të ndryshëm nga të katër anët, zëra nga më të këndshmit dhe të qeshurat e bujshme s’kishin të mbaruar dhe e qelbën avionin me pordhë që vinin erë djathë i prishur. Ngriheshin në këmbë e, duke thirrur e duke bërë gjeste energjike, merreshin vesh me njëri–tjetrin aq sa të dukej sikur po ziheshin. Piva përsëri verë e i kërkova përsëri verë stjuardesës që s’e kishte për gjë të këndonte bashkë me milanezët e saj. Dukeshin që ishin të rinj fshatarë nga rrethinat e Milanos dhe veriu i epërm. Kur zbritëm na u desh të tërhiqnim bagazhet gati për gjysmë ore nëpër korridorët pa fund gjersa dolëm te metroja. Ishte ora dymbëdhjetë pas mesnate dhe ishte treni i fundit që pas pak do të nisej. Trari ishte mbyllur dhe s’kishim ku të shkonim. Sporteleve ju ishte vënë kyçi me kohë dhe ne pothuajse mbetëm vetëm. Fillikat dy hapa larg trenit të fundit që do të nisej për në Paris. Treni i fundit që s’duhej ta humbnim edhe për shkak se ishte i fundit. Se nga mbiu një mjekrosh, u përkul nën tra dhe doli matanë, na i bëri me dorë ta ndiqnim duke fërshëllyer: Paçi fat, në qoftë se s’ju kanë parë dhe në tren nuk ju vënë një gjobë që ta mbani mend. Ju fluturojnë paratë që keni në xhep. Kaq tha dhe avulloi të kapte trenin. Sapo u futem brenda treni gulçoi dhe u nis nëpër natën e marsit kundruall lumit të makinave në autostradë, sikur dikush filloi të përdorë njëherësh lapsat me ngjyra, pastaj filloi të binte shi, pastaj vetëtima e parë u duk në xhamat e lagur si një e prerë me brisk rroje. Patëm fat: askush s’na trazoi, shijuam Parisin pa e parë, lumin e makinave kundruall, thithëm ajrin e tij plot mendim siç thotë Balzaku, pamë shiun e tij që na u duk i kaltër, pamë vetëtimat dhe provuam ndjenja gultuese që të kapin kur konkuron për një çmim të madh dhe je në pritje të tij dhe s’do që të shpallet çmimi nga frika e ndonjë zhgënjimi. Po Parisi nuk të zhgënjen. Këtu ka fjetur Heminguej, tha djaloshi që na priti te Bellevue, hoteli në shi, me ballkone në shi ku dukej se vetëtimat uleshin për të biseduar për qiejt gri të Parisit dhe çatitë e murrëtuara plot me pëllumba i bënin vend Shagallit me cjeptë e tij dhe violinat. Hymë në dhomë dhe pimë përsëri verë me havjar, hëngrëm mollë me riska dhe bëmë dashuri duke filluar nga dushi, në muret me pllaka blu ku e mbështesja dhe ia rrasja pastaj në shtrat dhe s’ruheshim dhe ajo s’kishte frikë dhe nuk thoshte si gjithmonë: mos e derdh brenda, sepse s’kishte frikë në Paris, aleatin e dashnorëve. Prapë bënim dashuri dhe ajo më dukej e huaj në Paris, e re dhe e bukur, dhe ishim në hotelin ku kishte qëndruar Heminguej me Hadlin, gruan e parë dhe Bambin, fëmijën e tyre që e ruante macka, maçoku besnik që s’linte njeri të hynte brenda. Bëmë dashuri dhe në mëngjes dhe jashtë binte shi gati i padukshëm gri dhe i kaltër dhe nga ballkoni dukeshin çatitë dhe përmes mjegullës si shall shtëpitë kishin diçka femërore kur janë gjysmë të zhveshura dhe në pritje.
S’ka Pen Club Europian, shkrimi u shpik pastaj, e para ishte dashuria, tha ajo.
Ra e para ishte fjala, e dashur?
Ra.
Atëherë ra Parisi i shkrimtarëve, ra Hygoi.
Ranë të gjithë
S’të vjen keq?
Aspak.
Për dy-tre ditë mjalti të bjerë Bonaparti, Komuna, Sartri, Kamyja?
Për dy-tre ditë mjalti që s’u bënë dot në kohën e duhur, për dy-tre ditë mjalti që bëhen në moshën pesëdhjetëvjeçare kur kemi tre fëmijë dhe u desh Parisi që të binim prapë në dashuri.
Kjo është dashuri egoiste që rrëzon tërë historinë.
Tërë historinë për një Paris dashurie. Paris mon amour!
Paris mon amour, pësërita unë si lutje dhe më pëlqeu që e përsërita.
Nuk e di ç’kishte ndodhur, po një ndryshim kishte ndodhur, përderisa e kapja prej krahu, për beli dhe i pëshpërisja se e doja shume dhe ajo qeshte ndërsa kalonim urën mbi Senë dhe unë rrëmoja te bukinistët që i kyçnin dhe i çkyçnin arkat mbi parmakët e urës, shikoja përkundruall Luvrin dhe përballë katedralen Notre Dame, që për çudi m’u duk më e vogël nga ajo që përshkruante Hygoi në libër. Hymë brenda dhe ndezëm qirinj dhe u lutëm, pastaj u ulëm në kafe, në një tryezë përjashta, pimë kalvados si dashnorët e Remarkut, Raviku dhe Madu, blemë disa shalle të lirë, u kthyem përsëri te bukinistët dhe ime shoqe bleu një libër për skribet tibetiane, ndërsa unë një album me pikturat e Van Gogut për pesë franga, që s’ishin asgjë. Atë ditë aty afër organizohej pazari i zogjve në kafaz, në ura qenë hapur ekspozita; Afrika kishte sjelle perënditë e saj të zeza të gdhendura në dru, atje tej dukej rreshti i gjatë prej pesëgjashte kilometrash që donte të hynte në Luvër. Më përtej dukej Kulla Ejfel si një pendim për njerëzit që nuk ishin aq të gjatë sa të ngjiteshin lart në qiellin prej trëndafili me shumë fletë të Parisit. Hipëm lart me ashensor, pastaj shkuam në Luvër, pastaj në Monmartër, kaluam afër Moulin Rouge, ngjitëm shkallët dhe ndezëm qirinj në katedralen Sacre Coeur, pamë nga teleskopët Parisin, hëngrëm në këmbë pite me arra kokos, panine të gjata me proshutë dhe kaçkavall të pjekur në furrë tulle, pastaj e lashë atë t’i bënte portretin një nga piktorët e rrugës dhe shëtitëm gjer në katër të mëngjesit në Shanzelize, u lodhëm e u kapitëm, pastaj u ulëm ku të mundnim, nëpër stola, ku mund të ishte ulur dhe Zhak Preveri dhe ishim në gjendje të putheshim e të përqafoheshim si njëherë e një kohë. Kursenim paratë, nuk hanim në restorante, po rrugës, doja t’i blija një dhuratë të shtrenjtë dhe s’doja të takoja njeri, doja të ishim vetëm për vetëm të dy, krejt për njëri-tjetrin, sepse e ndjenim që duheshim më shumë në Paris, kishim ndryshuar vend, shtrat, ishim krejt të lirë në Paris ku kishim shumë asociacione dhe për më tepër ishim rinjohur. Kështu na dukej dhe s’dinim ç’shpjegim t’i jepnim kësaj. Mbushnim duart me fruta; asaj i pëlqenin më shumë degëzat plot me hurma arabie, unë s’ngopesha duke ngrënë bajame të kripura dhe kikirikë. Kështu e shijonim më shumë Parisin duke ngrënë si zogj. Dhe shiu binte kaq i imtë sikur s’e kishte gjetur ende vrimen në gjilpërë dhe ne na pëlqente që lageshim në shi dhe kudo që hynim asaj i thonin se padyshim ishte portugeze dhe unë s’i kuptoja pse ishin të bindur për këtë. Pastaj më pëshpëriti kur zbritëm shkallët e Monmartrit, pasi kishim parë shtëpitë e shkrimtarëve, se e mira ishte të blinim ca prezervativë. U fut në një farmaci aty pranë dhe doli pas pak, më e bukur prej prezervativëve që mbante në dorë, se ia kishte frikën marrëzisë sime. Mund të mbetemi, e dashur? S’besoj, tani jemi plakur ca, po ku i dihet? Kur ktheheshim në dhomë e dinim që do të bënim dashuri dhe vërtet bënim dashuri të furishme duke pare shiun në ballkon, të bindur që në atë dhomë kishte bërë dashuri dhe Heminguej njëzetekatërvjeçar me Hadlin, më të madhe se ai në moshë. Dhe macka ruante Bambin që flinte dhe s’qante kurrë. Asnjëherë nuk folëm për dhuratën. Ajo e priste në Tiranë, po në Paris e kishte harruar. Isha xheloz për Parisin, që të bënte të humbje sensin për dhuratën. Sepse Parisi ishte vetë një dhuratë. Por këtë nuk ia thashë, se pastaj do të ma përmendete në Tiranë ku përseri s’do të kishim drita dhe do të hidhnim mbi gjunjë batanijet për tu ngrohur. E lamë metronë që m’u duk si një e vjellë dhe shumë rrugë dhe bulevarde i bëmë me autobuzë, kur lodheshim duke ecur në këmbë. Në Luvër hymë vetëm një herë, qëndruam një ditë të tërë, dhe ishim te një mendjeje se duheshin tre muaj për të parë afërsisht 35.000 objektet e tij. Te Mona Liza e mbrojtur me xham antiplumb, i thashë se isha gati t’ia bëja dhuratë në qoftë se ajo do të kishte zemër prej guri që të duronte xhelozinë për atë grua të rrethuar me kaq lavdi të mistershme dhe ajo ma priti se kishte zemër shumë të butë, që e kënaqte dhe një shishkë me parfum, e tha këtë se në fletushkën që mbante në duar, një lloj guide, sapo kishte lexuar se atje poshtë, ku ndodhej metroja e Luvrit, ishin tregtizat e luksit. I lamë në mbrëmje piktorët e rilindjes italiane dhe impresionistët e ekspresionistët francezë, kaq të lumtur që i kishim parë, dhe ia mbathëm nga parfumet. Një mizëri grash sensuale që zbulonin ngapak gjinjtë dhe sqetullat për të parfumuar me lëvizje nazike gropkat e epshta, ia morën mendjen gruas sime qe u zhduk midis tyre. Unë shikoja çmimet, ajo hiqte tapat dhe nuhaste me një mahnitje më të fortë se te Mona Liza ato esenca të forta këndellëse që i joshnin aq fort gratë. Ato nuk pyesnin se ku ndodheshin, po ngrinin me të shpejtë fustanet dhe spruconin kofshët, madje disa guxonin ta fusnin shishkën dhe në mbathje me një molisje fare të paturpshme. Kushtonin shtrenjtë, po unë kisha vendosur të mos e rrudhja dorën. Mijëra flakone fine fluturonin ndërkaq në hiret femërore, pjesa më e madhe blihej, pjesa tjetër lihej në vend me shenjat e plaçkitjes dhe të një intimiteti të cenuar. Aty të dhimbte koka nga duhma mbytëse e parfumeve. Iu afrova time shoqeje që as më ndjeu e kapluar nga tundimi për t’i provuar të gjitha shishkat që ishin vënë në banak për provë.
Zgjidh një, se dua ta blej për ty.
Ç’të zgjedh, tha ajo e hutuar.
Një të shtrenjtë. 500 dollarë e lart.
O, kushton, i dashur!
Kam një jetë që mendoj për këtë ditë. Zgjidh një dhe mos e bëj të gjatë se këtu s’rrihet më, u helmoke nga parfumet. Blije, pra!
Jo, i dashur, s’është nevoja. I provova, kaq, mjafton. Ç’t’i harxhojmë kot paratë, këto parfume mbajnë një javë.
Dolëm, i hipëm metrosë dhe ikëm. As përpjekjen më të vogël nuk bëra për të prekur portofolin. Ndjeva menjëherë një lehtësim, po pendimi më ndoqi. Përjashta në Shanzelize na priste Parisi i festës, që s’pyet për këto pengje të zemrës, se ai jeton me të sotmen, e kaluara dhe e ardhmja, siç thotë Unamuno, janë tek e sotmja, që i thonë ndryshe dhe Paris mon amour.
