Përktheu nga origjinali Korab Hoxha
Ish një prej atyre ditëve të vagullta të verës…
Unë dhe miku im rrinim dhe bisedonim ndanë shtëpisë. Ti barisje pranë nesh, mes barit dhe luleve, të cilat të vinin deri te supi apo uleshe në gjunjë, duke vështruar gjatë ndonjë lloj gjembaçi a kërcelli dhe nga fytyra jote nuk shqitej një gjysëmbuzëqeshje e pakapshme, të cilën unë më kot mundohesha që ta rrokja.
Duke ngarendur përmes shkorretit, afrohej tek ne hera – herës Çifi, qeni ynë. Ai ndalej paksa anash teje, me supin e rrëzuar si një ujk dhe qafën e përkulur fort, vëngëronte ata sytë e kafenjtë dhe lutej, priste që t’i hidhje një vështrim përkëdhelës. Atëherë, ai në çast do të shtrihej mbi putrat e para, duke tundur bishtin e shkurtër e duke u shkrirë në një bisedë plot të lehura. Por ti, sepse iu frigove Çifit, u largove prej tij me drojë, më qafove gjunjët, vaise kokën pas, më pe në fytyrë me sytë e kaltër, ku pasqyrohej qielli dhe shqiptove me gëzim, ëmbëlsisht, sikur të ktheheshe nga larg.
– Baba.
Dhe unë, nga prekja e duarve të tua të vogla, përjetova një kënaqësi deri në dhembje.
Përqafimi yt i beftë e preku me ç’duket dhe mikun tim, sepse ai befas heshti, të ledhatoi flokët e butë dhe të vështroi gjatë, mendueshëm.
Tani nuk do të shohë më kurrë me dhembshuri, nuk do të flasë me ty, sepse ai s’është më, kurse ti sigurisht që s’e mban mend, ashtu siç nuk mban mend shumë gjëra të tjera…
Ai vrau veten vjeshtës së vonë, kur ra dëbora e parë. Po, vallë, a e pa këtë dëborë, a e vështroi përmes verandës në rrethinën e nemitur befas? Apo u vetëvra natën? Dhe flokoi vallë dëbora atë mbrëmje apo toka ish e zezë, kur ai udhëtonte me trenin elektrik dhe si drejt Golgotës çapiste drejt shtëpisë së vet?
Sepse dëbora e parë është kaq paqendjellëse, kaq trishtuese, kaq fort na shtyn drejt meditimesh të qeta, topitëse.
Dhe kur, në ç’minutë u shfaq tek ai ky mendim i tmerrshëm, pickues si një thumb? Qysh herët me ç’duket… Sepse jo njëherë më pat treguar se çfarë dallgësh trishtimi përjetonte pranverës së hershme a vjeshtës së vonë, kur jetonte në vilëz fillikat dhe atëherë i vinte t’i jepte fund gjithçkaje, t’ia mbante vetes vrik mu në lule të ballit. Po cili prej nesh le të themi, në minuta trazimi, nuk shpërtheu me fjalë të tilla?
Dhe kish net të tmerrshme për të, kur nuk i flihej dhe përherë i bëhej sikur dikush i hynte në shtëpi, një frymë e acartë, që akullonte gjithçka. Dhe ishte vdekja ajo, që hynte.
– Dëgjo, më jep pash zotin ca fishekë!- më kërkoi njëherë. – Mua m’u mbaruan. Përherë, më kupton, më duket sikur netëve dikush çapit nëpër shtëpi! Kurse përreth është qetësi, si në varr…Do të më japësh?
Dhe unë i dhashë nja gjashtë copë.
– Të mjaftojnë,-i thashë me shaka, – sa të mbarosh punë.
Dhe çfarë punëtori që ish, çfarë qortimi ishte për mua kurdo jeta e tij, përherë e gjallë, vepruese. Sapo mbërrin tek ai dhe, nëse verës kalon nga ana e verandës, ngre sytë drejt dritares së hapur lart mbi pullaz dhe lehtas bëzan.
-Mitja!
-Ou!- dëgjohet në çast si përgjigje dhe në dritare shfaqet fytyra e tij, që, një minutë të tërë, të vështron me një shikim të përhumbur, të mjegullt. Pastaj një buzëqeshje e lehtë, tundja e dorës hollake.
-Erdha!
Dhe ja, tek shfaqet poshtë, me atë veshën e ashpër dhe duket se, veçanërisht pas pune, merr frymë thellë, ritmikisht dhe atëherë ti e vështron tërë kënaqësi, me zili, siç qëllon të shikojmë një at të ri, të shëndetshëm, të çliruar nga frerët, të gatshëm të niset sërish me galop.
– Po ti ç’e humb kështu! – më thosh, kur lëngoja a ligështohesha. – Pa shih pak. Deri në fund të vjeshtës, unë lahen në Jasnushkë. Ç’domethënë kjo, përherë dergjesh dhe shtrirë! Çohu, merru me gjimnastikë…
Herën e fundit e pashë në mesin e tetorit. Erdhi tek unë një ditë plot shkëlqim të dielltë, si përherë i veshur me sqimë, me një kapë të butë. Fytyra e tij qe e brengosur, por se biseda nisi e gjallë s’di pse për budizmin, për atë që erdh koha, koha që të merremi me romane të mëdha, sepse veç puna e përditshme mbetet i vetmi gëzim, po, që të punosh çdo ditë, mundesh veç kur shkruan diçka të madhe…
Unë shkova ta përcjell. Befas ai, duke u kthyer, u përlot.
– Kur isha kaq sa Aljosha yt,- tha, pasi u qetësua pak,- qielli më dukej kaq i lartë, kaq i kaltër! Pastaj m’u venit, po mbase kjo është nga mosha?- sepse ai mbetet i mëparshmi? A e di, unë i frikësohem Abramcevos! Kam frikë, kam frikë… Sa më gjatë që jetoj këtu, aq më shumë më tërheq. Mbase është mëkat të jepesh kaq shumë pas një vendi? Ti Aljoshën e ke mbajtur kalakiç? Edhe unë në fillim i mbaja të mitë dhe pastaj të gjithë niseshim diku për në pyll me biçikleta dhe përherë flisja me ta, u flisja për Abramcevon, për tokën e këtushme radonjezhase, kaq më pëlqente që ta donin, sepse në të vërtetë ajo është dheu i tyre amë! Oh, shih, pa shih shpejt se çfarë panje!
Pastaj nisi të flasë për planet e tij dimërore, kurse qielli ishte aq i kaltër, aq të florinjta dukeshin prej diellit gjethet e panjës! Dhe u ndamë me njëri-tjetrin, tejet miqësisht, tejet ngrohtësisht.
Dhe, tri javë më pas, në Hagra, sikur më ra rrufeja. Sikur e shtëna natore, që buçiti nëpër Abramcevo, vrapoi përmes Rusisë derisa më gjeti në breg të detit. Dhe bash si tani, kur shkruaj këto radhë, ndiehej në breg dhe mbushte natën me aromën e thellë deti, diku, larg, djathtas, me një hark të gjerë, që qafonte gjirin, fekste gjerdani prej perlash i dritave…
Tashmë ti ke mbushur pesë vjeç! Ne rrinim së bashku mbi bregun e errët, ndanë baticës së mbështjellë nga errësira, ndjenim zhaurimën e saj, dëgjonim piskamat e mprehta, të qullura të pulëbardhave, që rrëshqisnin pas, vrik pas dallgës, që ikte. Nuk di për ç’mendoje, sepse heshtje, kurse mua m’u bë sikur ecja përmes Abramcevos, nga stacioni për në shtëpi, po jo rrugës së zakonshme. Dhe humbi për mua deti, humbën malet e errët, që ndiheshin veç prej shtëpizave të rralla, që fërgëllonin larg si zjarre, kurse unë çapja mes kalldrëmit, përmes rrugës së veshur nga bora e parë dhe, kur hodha vështrimin përreth, atëbotë, mbi dëborën e ndritshme ngjyrë hiri, pashë gjurmët e tij të zeza, të qarta. Unë mora majtas. Kalova ndanë gjolin e zi me brigjet e ndritshëm, u futa mes territ të pyllit, u ktheva…. Vështrova si në jerm në fund të shtegut, shqova vilëzën e tij, të fshehur mes bredhash, me dritaret, që ndrinin…
Po prapë kur ndodhi kjo? Në mbrëmje? Natën? Unë sepse doja që të kapja tashmë atë ag drithërues në fillim të nëntorit, atë grimëz herë të tij, kur vetëm nga ndriçimi i dëborës, që sa vjen e forcohet, duke buruar prej masës së madhe të errët të drurëve, mund ta kuptosh afrimin e ditës, që ia beh.
Ja, i avitem shtëpisë së tij, shtyj deriçkën, ngjitem nëpër shkallët e verandës dhe shoh…
– Dëgjo,- më pyeti njëherë si rastësisht,- po mbushja me saçme vallë a është e fuqishme? “Edhe pyet, – i thashë. –Nëse godet nga gjysmë metri mbi një frashër, ta zëmë sa pëllëmba e dorës, ka për ta prerë në vend si me brisk!”
Edhe tani më gërryen mendimi se ç’do të bëja, duke parë të qëndronte me armë në verandë, me çarkun e ngrehur dhe këmbën e zbathur? Do ta shkallmoja derën, do ta thyeja qelqin, do të ulërija në gjithë rrethinën? Apo i tmerruar do të largoja vështrimin dhe do ta mbaja frymën pezull me shpresë se, nëse nuk e pengon, do të ndërrojë mendje, do ta lerë armën, me kujdes, duke e mbajtur me gishtin e madh, do ta lëshojë këmbëzën, do të marrë frymë thellë, si duke u çliruar nga një makth dhe do të mbathë këpucën?
Dhe çfarë do të bënte ai, nëse do të thyeja qelqin dhe do të sokëllija, do ta hidhte vallë armën dhe do të sulej me gëzim drejt meje apo, përkundrazi, do të më vështronte me urrejtje, tashmë me sy prej meiti, duke nxituar të tërhiqte këmbëzën. Edhe tash shpirti im shpejton drejt asaj shtëpie, drejt asaj nate, kah tij, përpiqet, shkrihet me të, gjurmon çdo lëvizje, mundohet që t’i kuptojë mendimet e tij dhe thyhet, tërhiqet…
Unë di që në vilëz ai mblidhej mbrëmjes së vonë. Çfarë bëri në këtë orë të mbrame? Para së gjithash, u ndërrua sipas zakonit, vari me kujdes në raft kostumin, që e kish për të dalë. Pastaj solli dru që të ndizte stufën. Hëngri mollë. Nuk besoj se vendimi fatal e përfshiu menjëherë, sepse si mund të vetëvritesh, duke ngrënë dhe duke menduar për ngrohtësinë e zjarrit!
Më pas, befas ka ndërruar mendje për ta ndezur stufën dhe është shtrirë. Dhe ja, këtu i është fanitur ky mendim. Për çfarë dhe vallë a mendoi në minutat e mbrame? Apo vetëm u përgatit. Qau vallë?…
Pastaj u la dhe veshi një rrobë nate.
Çiftja varej në mur, e hoqi që andej, Ndjeu peshën e rëndë, akullsinë e tytave të çelikta. Shtrati i saj u mbështet bindshëm mbi pëllëmbën e majtë. U dha fort djathtas, nën gishtin e madh, gjuhëza e folesë. Arma u përthyemë dysh, duke hapur si tunele prerjet e njëpasnjëshme të tytave. Dhe, në njërën prej tyre, lehtësisht, butësisht, hyri fisheku. Fisheku im!
E tërë shtëpia llamburiste nga dritat. E ndezi dritën dhe në verandë. U ul në karrige, zbathi këpucën e djathtë. Me një kërcitje të thatë, mes qetësisë prej varri ngriti çarkun. I futi në gojë dhe i shtrëngoi mes dhëmbëve, duke ndjerë shijen e metalit të vajosur e të ftohtë, tytat…
Po! Por vallë menjëherë u ul dhe hoqi këpucën? Apo qëndroi gjithë natën me ballin pështetur pas qelqit dhe qelqi u mjegullua nga lotët? Apo kaloi mes kopshtit, duke u përfalur me drurët, me Jasnushkën, me qiellin, me banjën etij ruse aq të dashur? Dhe vallë përnjëherësh e gjeti gishti vendin e saktë apo, me atë papërvojën e tij të përhershme, me naivitet, nuk tërhoqi atë, çka duhej dhe gjatë pastaj dihati thellë, duke fshirë djersën e ftohtë dhe duke nisur sërish nga fillimi? Dhe a u vrenjt para të shtënës apo deri në flakën e mbrame, vetuese në tru shikoi me sy të shqyer tejmase diçka?
Jo, jo dobësi, por një forcë e madhe jetike duhet për ta këputur jetën, siç e këputi ai!
– Po përse, përse? – ravgoj dhe s’gjej përgjigje.
Apo në këtë jetë kaq të gjallë, kaq vepruese kish vuajtje të fshehta? Po vallë pak njerëz, që vuajnë, shohim përreth? Jo nuk është kjo, nuk është kjo, që çon drejt grykës së armës. Atëherë pra, qysh nga lindja, ai ish shenjuar nga ndonjë shenjë fatkobi? Dhe mos vallë mbi secilin prej nesh qëndron një shenjë e tillë e pa dukshme, që përcakton gjithë rrjedhën e jetës më pas?
Shpirti im endet nëpër terr…
Po atëherë ne të gjithë ishim gjallë dhe, siç thashë, tash mbi kupën qiellore qëndronte një ditë e gjatë, një prej atyre ditëve të vagullta të verës, të cilat, kur i sjellim ndër mend pas shumë vjetësh, na duken të përtejshme.
Duke u ndarë prej meje, edhe njëherë duke të shprishur flokët, duke të përçikur ëmbëlsisht me buzë e mustaqe mjekrën dhe ballin tënd, ç›ka bëri që ti të gudulisesh e të shkrihesh në një qeshje të lumtur, Mitja u drejtua për në shtëpi, kurse ne të dy morëm një mollë të madhe dhe u nisëm për marshim, të cilin mezi e prinim që nga mëngjesi. Duke parë se u gatitëm për rrugë, drejt nesh u dha me zulmë Çifi, duke na mbërritur në çast, duke të përmbysur për pak dhe, duke përsjellur në ajër ata veshët e tij të mëdhenj, si një flutur krahët, duke kërcyer lart edhe larg, u zhduk nëpër pyll.
O, çfarë udhë e gjatë, që shtrihej para nesh, pothuajse as një kilometër! Dhe çfarë kënaqësie na priste në këtë udhë, vërtet tashmë të njohur disi prej teje, të përshkuar jo një herë, po mos vallë një kohë është e ngjashme me një kohë tjetër, madje edhe një orë e vetme me tjetrën? Herë qëllonte kohë e vrenjtur, kur ecnim, herë me diell, herë plot vesë, herë qielli ish veshur gjithë re, herë gjëmonte dhe rrokullisej larg bubullima, herë kriste shiu dhe rruazat e piklave ildisnin degët e thata, të ulta të bredhave dhe çizmet e tua të kuqe shkëlqenin ëmbëlsisht dhe shtegu errësohej butësisht, herë frynte dhe degët përplaseshin, shushurinin majat e mështeknave dhe bredhave, herë qëllonte ag, herë mesditë, herë cikmë, herë zheg, as një ditë nuk ishte e ngjashme me tjetrën, as edhe një orë, as edhe një kaçube, asnjë dru, asgjë!
Kësaj radhe qielli ish pa re, me një të kaltër të lehtë, qetësuese, pa atë blunë e fortë, që lëbyret si lumë drejt syve tanë pranverës së hershme apo na godet në shpirt, duke shpërthyer që prej reve të ulëta, vjeshtës së vonë. Dhe ti kësaj dite kishe mbathur sandale ngjyrë kafe, çorape të verdha, pantallona të kuqe dhe një kanotierë ngjyrë limoni. Gjunjët e tu qenë të gërvishtur, këmbët, supet dhe duart e bardha, kurse sytë gri, të mëdhenj me një të gjelbër të rimtë, sepse kaltëroheshin dhe errësoheshin…
Në fillim, morëm nga ana e kundërt e portave, drejt deriçkës së pasme, përmes shtegut larushitur prej njollash diellore, duke shkelur ndanë rrënjëve të bredhave dhe halat e tyre epeshin butësisht nën këmbët tona. Pastaj ti u ndale si i shituar, duke vështruar rreth e qark. Në çast, e kuptova se të duhej një shkop, pa të cilin ti sepse s’mund ta kuptoje shëtitjen; gjeta një degëz lajthie, i qërova fletëzat dhe të zgjata kërcellin.
Duke brofur nga gëzimi që ta kuptova dëshirën, ti e more dhe sërish u sule përpara, duke qëlluar me shkop trungjet e pemëve, që shfaqeshin ndanë shtegut dhe dredhkëzat e larta e të qullura, me majat e spërdredhura e kërcitëse, ende nën hije.
Duke vështruar tej këmbët e tua, që feksnin, qafën e butë me thurimën e ndritshme dhe krifën e shprishur të flokëve, u përpoqa që edhe veten ta përfytyroja të vogël dhe në çast kujtimet më përmbytën të tërin, por sepse mituria e hershme nuk më ndërmendej, gjithkund unë isha më i rritur se ty, përderisa, befas, në dritën e pyllit majtas, në frymën e tij, që na vishte, nuk qe derdhur ende nga ajo anë e luginëzës, në fund të të cilës rridhte Janushka, aroma e ngrohtë e livadheve të rrahura nga dielli.
– Këmb – kat e Aljo-shës… – thashë mekanikisht, duke këngëzuar.
– Bredhin në-për ço-she…- u dëgjua në çast zëri yt dhe, nga veshët e tejdukshëm, që të dridheshin, e kuptova se po qeshje.
Po, edhe unë kështu vrapoja dikur në muzgun e kohërave dhe ishte verë, përvëlonte dielli dhe një erëmim të tillë livadhesh shpërndante flladi i mbushur me aroma…
Unë pashë një fushë të madhe diku, në rrethinat e Moskës, e cila veçonte njerëzit e ndarë, që tuboheshin në këtë fushë. Në një grumbull, që rrinte në zgrip të një pylli të ronitur mështeknash, sepse kish veç gra e fëmijë. Gratë e shumta lotonin, duke fshirë sytë me cepat e shamive të kuqe. Kurse në anën tjetër të fushës qëndronin burrat, të heshtur në rresht. Pas rreshtit, lartohej një skarpatë mbi të cilën qëndronin vagona të lyer me bojë të kuqe, të marrtë dhe lokomotiva, që shfrynte diku në ballë, duke lëshuar një tym të zi, të lartë, ndërsa përpara rreshtit kalonin njerëz të veshur me uniforma.
Dhe nëna ime, që nuk shihte mirë, gjithashtu qante, duke fshirë pa pushim lotët, që i rridhnin, duke pulitur sytë dhe vazhdimisht më pyeste: “Ti e sheh tët atë, biro, e sheh? Ku është, ma trego dobarem nga cila anë rri? ““ E shoh”- iu përgjigja dhe në të vërtetë e shqova tim atë, që qëndronte nga ana e djathtë. Dhe babai na shihte, buzëqeshte dhe na e bënte herë pas here me dorë dhe unë s’e kuptoja se përse nuk vinte të na takonte ose të shkonim ne tek ai.
Papritmas, grumbullin tonë sikur e përshkoi një rrymë elektrike, ca djem dhe vajza me bohçe në duar nisën të vrapojnë si me frikë përmes hapësirës së livadhit. Duke më dhënë me nxit bohçen e rëndë me ndërresa dhe konserva, nëna ngashërente, duke më nxitur të vrapoja: “Shpejto, biro, tek yt atë, jepja, e puth, i thuaj që e presim!” Dhe unë tashmë, i lodhur nga vapa, nga pritja e gjatë, u gëzova dhe vrapova…
Së bashku me të tjerët, me gjunjët e vrarë fëminorë, që feksnin u sula përmes fushës dhe zemra sa s’më çahej nga gëzimi, sepse, më në fund, babai do të më qafojë, do të më marrë ndër duar, do të më puthë, dhe unë sërish do të ndiej zërin e tij dhe aromën e këndshme të duhanit, sepse kaq shumë kisha pa e parë tim atë, saqë kujtesa foshnjore për të, sikur qe përhitur nën një shtresë hiri, duke u shndërruar në një pikëllim për veten që isha aq i vetmuar, pa pëllëmbët e tij të ashpra plot kallo, pa zërin e tij, pa atë vështrimin e tij mbi vete. Unë vrapoja duke parë herë poshtë këmbëve të mia, herë nga babai, tek i cili dalloja tashmë nishanin mbi tëmtha dhe befas pashë që fytyra e tij u pikëllua dhe sa më shumë që i afrohesha, aq më shumë i shqetësuar bëhej rreshti, ku rrinte im atë…
Duke dalë që përmes deriçkës në pyll, ne morëm djathtas nga ana e bisedkës, të cilën nisi ta ndërtojë dikur fqinji ynë, por që nuk arriti dhe tash ajo shquante ashpër me kupolën e betontë dhe kolonat, mes gjelbërimit të korijes me bredha e mështekna dhe që ty të pëlqente ta vështroje gjatë dhe tërë adhurim.
Majtas nesh, dërgonte ujërat e saj mes gurishteve lumi i vogël Jasnushka. Ende s’e shihnim pas kaçubave, që mugëllonin kudo, të lajthizave dhe manaferrave, por që shtegu do të na nxirrte tek shpati nën bisedkë, nën të cilin në gjeratoren e vogël, të errët, vërtiteshin me përtesë gjembaçët dhe fletët e rëna.
Pothuajse pingul binin mbi ne duajt e rrezeve diellore, nën dritën e tyre shkëlqenin si të bakërta rrëkezat gjarpëruese të rrëshirës, si pika gjaku kuqëlonin aty-këtu manatoket, me truma të panumërta sulmonin kandrat, të padukshëm, mes gjetheve të dendura, cijatnin thekshëm zogjtë, duke u përndritur nga rrezja diellore, kërcente prej njërit dru në tjetrin ketri dhe degëza, e braktisur prej tij një grimëz here më pas, niste të lëkundej lehtë, duke bekuar botën…
– Pa shiko, Aljosha, ketri! E sheh? Ja ku është, po të shikon…
Ti hodhe sytë lart, pe ketrin dhe lëshove shkopin. Ti gjithmonë e lëshoje atë, nëse papritur të tërhiqte vëmendjen diçka tjetër. Duke e shoqëruar ketrin me sy, përderisa ai ende nuk qe fshehur, ti u kujtove për shkopin, e rrëmbeve dhe sërish u nise për rrugë.
Përpara nesh, përmes shtegut, duke kërcyer aq lart sikur desh të fluturonte, u dha Çifi. Duke u ndalur, na vështroi njëfarë kohe me sytë e tij të thellë, me bisht si të gazelës, ndërdyshas, të vraponte si gjithmonë përpara. A nuk përgatiteshim vallë të ktheheshim mbrapsht a diku përanash? Unë në heshtje i tregova shtegun, përmes të cilit po ecnim, ai më kuptoi dhe në çast brofi tutje.
Pas një minute, dëgjuam të lehurën e tij të vrullshme, që s’ndryshonte e që vinte nga i njëjti vend, domethënë se nuk po ndiqte askënd, por diçka kish gjetur dhe kërkonte që t’i shkonim pranë sa më shpejt.
– E dëgjon?- të thashë. – Çifi ynë diç paska gjetur dhe po na thërret.
Që të mos shpoheshe nga halat dhe që të arrinim sa më shpejt, të mora hopa në duar. E lehura u dëgjua më pranë dhe shumë shpejt, nën një mështekne të madhe, të mrekullueshme, që veçohej disi fillikate mbi një çeltinë të mbuluar nga myshku verdhosh me ngjyresa të kaltra në të gjelbër, shquam Çifin dhe dëgjuam jo vetëm të lehurën e tij, por edhe angullimën piskatëse, që lëshonte, duke hungëruar. Ai kish gjetur një iriq. Mështekna qëndronte rreth tridhjetë metra larg shtegut dhe unë edhe njëherë u habita me nuhatjen e tij. Tërë myshku rreth iriqit qe shkërmoqur nga putrat. Duke na parë, Çifi filloi të lehte akoma më thekshëm. Unë të ula në tokë, e tërhoqa atë prej qafores dhe ne qëndruam para iriqit në gjunjë.
– Ky është iriq,- thashë unë,- përsërite: iriq.
– Iriq…-the ti dhe e preke me shkop.
Iriqi frushulloi dhe u hodh lehtë. Ti e lëshove shkopin, humbe drejtpeshimin dhe re ndenjur mbi myshk.
– Mos u frikëso,- të thashë, – vetëm se nuk duhet që ta prekësh. Ja, tani u mblodh lëmsh, vetëm gjilpërkat i duken. Po kur të largohemi, ai do të nxjerrë hundëzën dhe do të nxitojë në punën e vet. Po shëtit edhe ai, sikurse ti… Atij i duhet të shëtisë shumë, sepse fle një dimër të tërë. Mbulohet me borë dhe fle… Ti e kujton dimrin? E mban mend si rrëshqisnim me saje?
Ti buzëqeshe në mënyrë të papërcaktuar. O zot, çfarë nuk do të jepja veç të mësoja se për çfarë buzëqesh fshehtësisht vetmevete, duke më dëgjuar! Mos vallë tashmë ti di diçka të tillë, që është shumë më e rëndësishme se të gjitha dijet e mia dhe e gjithë përvoja ime?
Dhe unë kujtova atë ditë, kur erdha për ty në maternitet. Ti nuk ishe gjë tjetër veçse një boçe tepër e rëndë, siç m’u duk, e mbledhur fort dhe e ngjeshur, të cilën kujdestarja s’di pse ma dorëzoi mua. Ende nuk kisha arritur tek taksia, kur ndjeva që brendësia e pakos ish e gjallë dhe e ngrohtë, ndonëse fytyra jote ish e mbuluar dhe frymëmarrjen tënde nuk e ndieja.
Në0 shtëpi të zbuluam përnjëherësh. Unë prisja të shikoja diçka të kuqërremtë dhe me rrudha, siç shkruajnë përherë për të porsalindurit, por asnjë lloj kuqëlimi dhe rrudhash nuk kish. Ti rrezatoje bardhësi, lëvizje duart dhe këmbkat tejet të vogla dhe na vështroje rëndshëm me ata sytë e mëdhenj me një ngjyrë të papërcaktuar, gri në të kaltër. I gjithi ishe një mrekulli dhe vetëm një gjë e prishte pamjen tënde, leukoplasti mbi kërthizë.
Sërish, t’i hoqën pelenat shpejt, të ushqyen e të vunë të flesh, kurse ne të gjithë shkuam në kuzhinë. Pas çajit, për gratë nisi biseda e dashur për skutinat, për qumështin e skremuar, për të ushqyerit, për banjat dhe gjërat e tjera po kaq të rëndësishme.
Ndërsa unë një e dy dhe ngrihesha, vija ulesha pranë teje dhe, për një kohë të gjatë, vështroja fytyrën tënde. Dhe ja, kur të erdha pranë për të tretën a të katërtën herë, pashë që ti buzëqeshje në gjumë dhe fytyra jote fërgëllonte lehtas…
Ç’donte të thoshte buzëqeshja jote? Mos shihje vallë ëndrra? Po çfarë ëndrrash të faniteshin, çfarë mund të ëndërroje, çfarë mund të dije, ku bridhnin mendimet e tua dhe a kishte vallë të tilla atëherë? Por nuk qe vetëm buzëqeshja, fytyra jote fitonte shprehjen e një dije solemne, hyjnore, ca lloj resh të vogla lundronin nëpër të, çdo çast ajo bëhej tjetër, por harmonia e saje përgjithshme nuk shuhej, nuk tretej.
Asnjëherë në kohën e zgjimit, kur qaje apo qeshje, a shihje i heshtur rraket e larme të varura mbi shtrat, nuk e kishe atë shprehje, e cila më habiste kur flije dhe unë, duke mbajtur frymën, mendoja se çfarë ndodh me ty. “Kur të vegjlit qeshin kështu, – thosh mëma ime, – do të thotë se engjëjt po luajnë me ta”.
Ja, edhe tani, duke ndenjur mbi iriqin, iu përgjigje pyetjes sime me atë buzëqeshjen tënde të pakapshme, vazhdove të heshtësh dhe kështu që s’e kuptova, nëse e kujtoje vallë dimrin apo jo. Dhe dimri yt i parë në Abramcevoish i mahnitshëm! Kaq dendur flokonte bora netëve, kurse ditën kaq i bruztë shkëlqente dielli, sa dhe qielli bëhej i kuq edhe mështeknat e veshura nga bora… Ti dilje në ajër të pastër, në dëborë, me valenka dhe qyrk, aq i ngjeshur saqë mezi lëvizje doçkat në mëngët e trasha. Uleshe në sajë, patjetër merrje në dorë shkopin, disa shkopa në madhësi të ndryshme ishin pështetur në verandë dhe ti për çdo herë zgjidhje njërin syresh, ne të tërhiqnim përmes portës dhe niste kështu udhëtimi i mrekullueshëm. Duke shprishur dëborën me shkop, ti nisje të flisje me vete, me qiellin, me pyllin, me zogjtë, me kërcitjen e dëborës poshtë këmbëve tona dhe nën drushkave të sajës dhe gjithçka përreth të dëgjonte dhe të kuptonte, vetëm ne nuk të merrnim vesh, sepse ti ende nuk dije të flisje. Ti shkriheshe me tinguj të ndryshëm, ti guitje dhe buitje dhe të gjitha va-va-va-të e tua dhe la-la-la-të dhe u-u-u-të dhe upi-tipi-tupi, na tregonin vetëm se ndieheshe mirë.
Pastaj ti heshte dhe ne vështruan përreth, pamë shkopin tënd, që shquante diku në fundin e rrugës, kurse ti me duart e hapura, flije kaq thellë, saqë kur të çuam në shtëpi, të zbathëm dhe të zhveshëm, të zbërthyem e të zgjidhëm dhe të vumë në shtrat, ti prapëseprapë nuk u zgjove…
Pasi e këqyrëm gjatë iriqin, morëm sërish drejt shtegut dhe shpejt arritëm te bisedka. Ti e pe i pari, u ndale dhe si përherë fole tërë kënaqësi:
– Çfarë kulle e bu-kul!
Njëfarë kohe, e vështrove prej së largu, duke përsëritur me zë të magjepsur “Çfarë ku-lle!” pastaj u avitëm dhe fillove t’i çokisje kolonat e saj me radhë me shkop. Më pas hodhe vështrimin poshtë në gjirin e vogël, mbi një shtjellë të tejpashme dhe menjëherë të dhashë dorën. Kështu, dora-dorës edhe zbritëm teposhtë nga shpati i thepisur drejt buzës së ujit. Pak më tutje, ishte një ujëvarë dhe uji tej oshëtinte, shtjella dukej si e ngrirë dhe rrjedhën mund ta ndieje, nëse kundroje për një kohë të gjatë ndonjë lloj fletëze, që pluskonte, e cila, pothuajse me ngadalësinë e treguesit të minutave, shkiste drejt ujëvarës. Unë u ula mbi një bredh të rrëgjuar dhe ndeza një cigare, sepse e dija që do të rrija gjatë aty, derisa të kënaqeshe me tërë mrekullitë e gjeratores.
Duke e lëshuar shkopin, ti iu afrove një rrënjëze mjaft të volitshme buzës, u shtrive mbi të me gjoks dhe nise të këqyrësh ujin. E çuditshme, po ti kësaj vere nuk doje të lozje me lodra të zakonshme, por të pëlqente të merreshe me gjëra sa më të imta. Po pra, ti mund të përsillje në pëllëmbëz çdo lloj kokrrize, gjembi a fijëze bari. Një copëz milimetrike e suvasë, që e zhvokje prej murit të shtëpisë, të zhyste për një kohë të gjatë në një soditje tërë kënaqësi. Jeta, bota e bletëve, e mizave, fluturave dhe kandrave të mbërthenin pakrahasimisht më shumë se qenësia e maceve, qenve, lopëve, laraskave, ketrave dhe zogjve. Çfarë pafundësie, çfarë pacakmërie t’u hap në fund të shtjellës, kur ti, i shtrirë mbi rrënjëzën, me fytyrën pështetur pothuajse pas ujit, vështrove thellësinë! Sa kokrriza të mëdha e të imtaqë kishte atje, sa guralecë ngjyrimesh të ndryshme, çfarë myshku i butë gjelbërosh mbështillte gurët e mëdhenj, çfarë peshqish të tejdukshëm, të veckël, që herë qëndronin ngrirë e herë brofnin vrikthi përanash dhe sa gjëra imcake gjithandej, të cilat i rrokte vetëm syri yt!
– Notojnë peshkat…- më njoftove ti pas një minute.
– A-a,- thashë duke u avitur e ulur pranë teje,- domethënë se ende nuk kanë ikur në lumin e madh? Këta peshq kaq të veckël…
– Të veckël… – u pajtove ti me gëzim.
Uji në gjeratore ishte aq i tejdukshëm, sa që vetëm kaltërsia e qiellit dhe majat e pemëve të pasqyruara mbi të e bënin të prekshëm. Ti, duke u kacavjerrë pas rrënjës, shkëpute një dorë guralecësh prej fundit. Një re grimcash të imta u ngit prej së thelli dhe, duke qëndruar pezull, u platit. Ti hodhe guralecin në ujë, pasqyrimi i drurëve u epua dhe unë, nga mënyra se si nise të ngrihesh gjithë nxit, e ndjeva se të ish kujtuar lodra jote e dashur. Për ty ish koha të gjuaje me gurë.
Unë sërish u ula mbi trungun e rrëgjuar, kurse ti përzgjodhe gurin më të madh, e vështrove kryefund me miradi, barite gjer buzë ujit dhe e flake mes gjeratores. Shpërthyen stërkala. I ndjekur nga rrymëzat gjarpëruese të ajrit, guri preku fundin butësisht, kurse uji u përshkua nga rrathët. I këndellur nga pamja lodruese e ujit, stërkalat, goditja e gurit, rropama e ujërave, ti prite derisa gjthçka u fashit, përsëri more një gur dhe, si radhën e parë, pasi e vështrove, e flake sërish…
Kështu flakje e flakje, duke iu gëzuar stërkalave dhe suvalave dhe bota përreth ish e paqme dhe e mrekullueshme, nuk arrinin zhurmat e trenit elektrik, nuk fluturoi asnjë aeroplan, askush nuk kaloi pranë nesh, askush nuk na pa. Vetëm Çifi shfaqej në të rrallë, herë në një anë e herë në anën tjetër, me gjuhën e nxjerrë jashtë, me bujë vraponte në lumë, me zulmë lehte dhe, pasi na hidhte një vështrim pyetës, zhdukej sërish.
Mbi sup t’u ul një mushkonjë, për një kohë të gjatë ti s’e vure re, pastaj e ndoqe mushkonjën, u rrudhe dhe u afrove te unë.
– Më pickoi, – the, duke u vrenjtur. Unë të kruajta supin, i fryva vendit dhe të rashë krahëve.
– Ë? Ç’do të bëjmë? Do të qëllosh akoma apo do të shkojmëmë tej?
– Shkojmë më tej,-vendose ti.
Unë të mora hopa në duar, kapërceva përmes Jasnushkës. Na duhej të përshkonim luginëzën e vlagët, përanash së cilës zgjatej shkuma e dystë e lulefryrëseve. Kapelkat e tyre të bardha dukeshin sikur lundronin nën diell, dallgëzoheshin dhe ishin të përmbytura nga zukama e lumtur e bletëve.
Shtegu merrte përpjetë, në fillim mes bredhnajës dhe lajthishtës, më pas midis lisash dhe mështeknash, përderi s’na kish nxjerrë në livadhin e madh, penguar djathtas nga një pyll e që majtas vinte e shkrihej në një fushë të valëzuar. Ne ngjiteshim tashmë përmes livadhit, përherë e më lart dhe, ende pa mbërritur kreun e tij, para nesh u shtri një fushëpamje e gjerë, u çel horizonti me vijëzat e antenave, që mezi shquheshin qysh së largu, me tymthin e hollë mbi Zagorskin e padukshëm. Në livadh, kish nisur kositja e barit dhe, ndonëse ai shtrihej ende në togje, një fllad gati i pakapshëm shpërndante lehtë mbi tokë aromën e tij të thatë. Ne u ulëm mbi barin e pakositur e lulet dhe unë u zhyta mes tyre deri në sup, ty madje t’u mbulua koka dhe sipër teje shtrihej vetëm qiell. Unë u kujtova për mollën, e nxora nga xhepi, e fshiva pas barit deri në shkëlqim dhe ta zgjata. Ti e more me të dyja duart, e kafshove vrik dhe gjurma e kaçës tënde ish e ngjashme me atë të një ketri.
Rreth nesh shpalosej një prej trojeve më të lashta ruse, toka radonjezhase, pjesë e një principate të rrënuar në rrethinat e Moskës. Në skaj të fushës, lart, me rrathë të avashtë, të njëtrajtshëm, vërtiteshin dy gjeraqina. Asgjë nuk na mbeti neve të dyve nga e shkuara, vetë toka ndryshoi, fshatrat dhe pyjet dhe Radonjezhi u tret sikur të mos kish qenë kurrë, mbeti veç kujtimi për të dhe ja, ato dy gjeraqina, që përshkojnë tash rrathët si dhe njëmijë vjet më parë dhe mbase Jasnushka, që rrjedh në po atë shtrat…
Ti mbarove mollën, por mendimet e tua, e shihja, ishin larg. Ti gjithashtu i vure re skifterët dhe gjatë i ndoqe ata, fluturat shpaloseshin sipër teje, disa syresh, të joshura nga ngjyra e kuqe e pantallonave të tua, ngulmonin të uleshin mbi to, po njëherazi rrihnin krahët dhe ti e shoqëroje me sy fluturimin e tyre mahnitës. Ti flisje pak dhe shkurt, por nga fytyra jote dhe sytë dukej hapur që vazhdoje të mendoje. Ah, sa doja të bëhesha një minutë Ti, që të mësoja mendimet e tua, sepse tani ti ishe njeri!
Po, e bekuar, e mrekullueshme ishte kjo botë!
Nuk shpërthenin bomba, nuk rrënoheshin qytete dhe fshatra, mizat e kufomave nuk përsilleshin mbi fëmijët, që shtriheshin rrugëve, nuk shndërroheshin në skelete ata prej të ftohtit, nuk visheshin me rrecka mbushur me parazitë, nuk gjallonin mes rrënojash dhe gjithfarë strofullash si kafshë të egra. Derdheshin dhe tash lotë fëminorë, derdheshin, por krejt, krejt, për shkak tjetër… Vallë a nuk është kjo një mrekulli, a s’është lumturi!
Sërish u përmenda dhe mendova se kjo ditë, këto re, të cilat, në këto anë, në këtë çast, ndoshta askush nuk i sheh përveçse ne të dy, ky lumth i cekët, pylli dhe diku guralecët në fund të tij, të flakur prej dorës tënde dhe rrymëzat e pastra, që i qafojnë ata, ky ajër fushe, ky shteg i bardhë, që tretet diku mes gjelbërimit të thekrës, tashmë të pahitut nga një vesë e kaltër në të argjendtë dhe, si përherë, katundthi i bukur së largu, horizonti i ndritshëm mbi të, kjo ditë si dhe disa ditë të tjera, të mrekullueshme të jetës sime, do të mbeten përgjithmonë brenda meje. Po vallë a e mban mend ti këtë ditë? A hedh hera – herës, ndonjë vështrim diku larg, prapa dhe në thellësi, a mos ndien vallë se vjetët, që shkuan, sikur nuk kanë qenë kurrë dhe ti përsëri je djalkë i mitur, që vrapon përmes lulesh të larta, duke ndjekur nga pas fluturat? Mos vallë, mos vallë s’e kujton veten dhe mua, dhe diellin përvëlues mbi supet e brishtë, këtë amëz, këtë thirrje prej ëndrre të ditës së gjatë verore?
Drejt kujt shtyhet e gjithë kjo, prej çfarë ligji të pashprehur thërmohet, mbulohet me terr prej asgjësë, ku humbet koha e lumtur plot shkëlqim e fillesave të jetës, koha e miturisë ëmbëloshe?
Unë madje thura duart prej dëshpërimit, nga mendimi se koha më mahnitëse, ajo kohë, kur lindet njeriu, mbulohet ndaj nesh me një lloj perdeje. Ja dhe ti! Tashmë di aq shumë, ke fituar karakterin tashmë, zakonet, mësove të flasësh, madje më shumë ta ndiesh fjalën, edhe ti ke tash gjërat e tua të dashura dhe jo të dashura.
Po këdo, që të pyesësh, të gjithë e kujtojnë veten nga mosha pesë a gjashtë vjeç. Po më herët? Apo, megjithatë, jo gjithçka harrohet dhe hera-herës diç vjen drejt nesh si flakëz e beftë prej fëmijërisë më të hershme, nga burimi i ditëve? A nuk e ka përjetuar secili prej nesh, pasi ka parë pothuajse diçka të pakapshme, të zakontë, ndonjë lloj pellgu në rrugën vjeshtore, pasi ka ndjerë një lloj tingulli dhe arome, të shtanget befas nga një mendim i çuditshëm: se kjo ka ndodhur me mua, se këtë e kam parë, e kam jetuar! Po kur, ku? Dhe vallë në këtë jetë apo në një jetë tjetër? Dhe gjatë përpiqesh të kujtosh, të kapësh një grimcë nga e shkuara, por senuk mundesh.
Erdhi koha e gjumit për ty dhe morëm drejt shtëpisë. Çifi kish mbërritur kaherë, i kish sajuar vetes një vend në barin e dendur dhe flinte shtriqur me putrat, që i përqetheshin në gjumë.
Në shtëpi ish qetë. Katrorët e ndritshëm të diellit binin mbi dysheme. Ndërkohë që të zhvesha në dhomën tënde dhe të vishja pizhamkat, ti arrite të sjellësh ndërmend gjithçka, që kishe parë këtë ditë. Në fund të bisedës, ti gogësive haptazi nja dy herë. Pasi të shtriva në shtrat, shkova në dhomën time. Them se të zuri gjumi para se të dilja. Unë u ula ndanë dritares së hapur, ndeza një cigare dhe nisa të mendoj. Përfytyroja jetën tënde të ardhme, por se, e çuditshme, nuk më pëlqente që të shihja të rritur, djaloshar, duke iu vardisur vajzave, duke tymosur cigare… më pëlqente që të shihja sa mund më gjatë, të vogël, jo të tillë, siç ishe asaj vere, po të thuash dhjetëvjeçar. Në çfarë udhëtimesh nuk lëshoheshim së bashku, me çfarë nuk galdoheshim!
Pastaj nga e ardhmja u ktheva në të tashmen dhe sërish me trishtim mendova se je më i mençur se unë, se di diçka të tillë, që edhe unë e dija dikur, por që tash e kisha harruar… Sepse në botë gjithçka është krijuar vetëm që të shihet me sytë fëminorë! Se mbretëria e qiejve të përket ty! Nuk janë thënë tash këto fjalë, pra, do të thotë se edhe mijëra vjet më parë ndihej epërsia e fëmijëve? Çfarë i lartëson ata ndaj nesh? Dlirësia apo një lloj dije më e lartë, që bjeret me moshën?
Kështu kaloi më se një orë dhe dielli qe zhvendosur dukshëm, hijet qenë zgjatur, kur ti nise të qash.
Unë fika cigaren në shpuzore dhe nxitova, duke hamendësuar se ishe zgjuar dhe të lipsej diçka.
Por ti flije me gjunjët mbledhurazi. Lotët e tu rridhnin kaq shpejt, sa që nënkresa u qull shpejt. Ti dënesje hidhur me një dëshpërim të pashpresë. Krejt ndryshe qaje ti kur gaboje a bëheshe tekanjos. Atëherë, ti thjesht sokëllije. Kurse tash sikur qaje diçka, që kish humbur përjetë. Ti drithëroje mes gulçimash dhe zëri yt kish ndryshuar.
Ëndrrat, a nuk janë ato një pasqyrim i çrregullt i jetës? Por nëse është kështu, atëherë çfarë jete t’u ëndërrit? Çfarë pe ti veç syve tanë të vëmendshëm, të dashur, veç buzëqeshjeve tona, veç lodrave, diellit, hënës dhe yjeve? Çfarë ndjeve ti veç tingujve të ujit, fëshfërimës së pyllit, korit të zogjve, shushurimës gjumëndjellëse të shiut mbi çati dhe këngëzimit të nënës mbi shtrat? Çfarë arrite të njohësh ti në botë, veç lumturisë së qetë të jetës që kaq hidhur dënesje në gjumë? Ti nuk vuaje dhe nuk trishtoheshe për të shkuarën dhe tmerri i vdekjes ish i panjohur për ty! Çfarë pe atëherë në ëndërr? Apo, mos vallë, në miturinë tonë shpirti dhemb, duke u tmerruar para vuajtjeve të ardhshme?
Unë nisa të të zgjoj me kujdes, duke të përkëdhelur supet, duke lëmuar flokët e tu.
– Biro, zgjohu shpirt,- pëshpërisja, duke të kapur lehtaz për dore, – çohu, çohu, Aljosha! Ngrihu…
Ti u zgjove, u ule shpejt dhe zgjate drejt meje doçkat. Të mora hopa, të shtrëngova fort dhe enkas, me një zë të gëzueshëm, duke të pëshpëritur: “Hë, ç’ke, ç’ke ti! Ishte veç ëndërr, pa shiko, çfarë diellke!” nisa t’i lëviz, duke i shtyrë perdet mënjanë.
Dhoma u përmbyt nga drita, por ti ende qaje duke fshehur fytyrën në supin tim, duke dënesur me gulshe dhe kaq fort m’i shtrëngoje gishtat rreth qafës, sa që nisa të ndiej dhembje.
– Tani do hamë drekë… Pa shiko çfarë zogu na erdhi… Po ku është Eni, arushi me push? Aljosha! Hë, Aljosha i shtrenjtë, mos ki frikë, kaloi… Po atje, kush po ecën, mos është mami vallë?- unë flisja ç’të mundja, duke u përpjekur që të gëzoj.
Dalëngadalë ti nise të qetësoheshe. Goja jote ende qe kërveshur dëshpërueshëm, por buzëqeshja ish shfaqur tashmë në fytyrë. Më në fund, ti u përndrite, u rrëzëllite, pasi pe të varur në dritare shtambën e vogël, shkëlqimveshur, aq të dashur dhe fole ëmbëlsisht, duke iu gëzuar me një fjalë të vetme:
– Shtampa…
Ti nuk u shtyve drejt saj, nuk u përpoqe ta kapësh, siç kapin zakonisht fëmijët lodrën e dashur, jo, ti e vështrove i mbytur nga lotët dhe nga kjo, me sy tejet të pastër, duke iu këndellur formës dhe qelqëzimit të saj me lajle-lule.
Pasi të lava, të lidha grykashkën, të ula në karrige, befas ndjeva se me ty diçka kish ndodhur, se ti nuk e përplasje këmbën pas karriges, nuk qeshje, nuk thoje “Shpejt!” Ti më shikoje serioz, me ngulm dhe në heshtje! Unë ndjeva se si largoheshe prej meje, se shpirti yt, i shkrirë deri tani me timin, tashmë ndodhej larg dhe çdo vit përherë e më shumë do të largohej e largohej, se ti tashmë nuk je Unë, nuk je vazhdimi im dhe shpirtit tim, pa të mbërritur dot kurrë, i ikën përgjithmonë. Në vështrimin tënd të thellë, jo foshnjor, unë pashëshpirtin tënd, që më braktiste, që më vështronte me dhembje, ai përfalej me mua përjetë!
Unë u zgjata drejt teje, nxitova që të jem sa më pranë, por pashë se vetëm qëndroj, se jeta ime më shtynte drejt shtegut të mëparshëm, ndërkohë që ti vazhdoje rrugën tënde.
I tillë dëshpërim më mbërtheu prej fyti, i tillë hidhërim! Por me një zëth të mpakët, të dobët vëngonte tek unë dhe shpresa se shpirtrat tanë sërish do të takohen një ditë, për të mos u ndarë pas kësaj më kurrë. Po! Po ku, kur do të ndodhë kjo?
Nganjëherë, o vëllakoja im, më vinte t’ia shkrepja të qarit.
Dhe kishe mbushur atë verë veç një mot e gjysmë.
