Na hoqën të kaluarën. Jetët tona.
O. Mykhed
Në festivalin letrar ndërkombëtar të të rinjëve “Tirana Gate”, përveç shkrimtarëve nga rajoni i Ballkanit, sivjet u prezantua edhe letërsia ukrainase, nëpërmjet tre autorëve: Halyna Kruk dhe Oleksandr Mykhed me lidhje online, Kruk pasi nuk vinte dot për shkaqe objektive ndërsa Mykhed kishte dalë në frontin e luftës, si dhe Andriy Lyubka i cili mes peripecive të njëpasnjëshme, erdhi në Tiranë. Kjo në kuadër të panelit “Ukraine – Stop War”.
Në vijim, mund të lexoni krijimtari nga dy të parët, bashkë me një jetëshkrim të shkurtër për to, ndërsa me Lyubkan ramë dakord që të zhvillonim një bisedë eksluzive për lexuesin shqiptar, që sigurisht do të marrë kohën e vet për shkak të disa problematikave mëse të kuptueshme.
Halyna Kruk
Ka lndur në Lviv, Ukrainë. Çshtë shkrimtare, përkthyese, pedagoge dhe kritike letrare ukrainase, arsimuar në Universitetin e Lviv. Dy përmbledhjet e saj të para me poezi u botuan në vitin 1997. Ajo shkruan gjithashtu poezi dhe letërsi për fëmijë. Librat e saj për fëmijë janë përkthyer në 15 gjuhë. Poezitë e saj janë përkthyer në gjermanisht dhe rusisht. Vepra e saj është përfshirë edhe në antologji të ndryshme. Kruk ka qenë nënkryetare e degës ukrainase të organizatës së shkrimtarëve PEN. Në vitet 1996-97, ajo fitoi konkurset letrare Ptyvitannia Zhyttia dhe Granoslov. Në vitin 2003, asaj iu dha “Bursa Gaude Polonia” nga Ministria e Kulturës në Poloni. Ajo ka marrë pjesë në programin e Qendrës Baltike për Shkrimtarë dhe Përkthyes.
***
Ti qëndron me tabelën tënde të vogël “Jo luftë” sikur të jetë shpagimi yt
për atë që nuk mund të kthehet tani: lufta nuk mund të ndalet,
si gjaku i ndritshëm nga një arterie e shqyer —
ajo gufon fort, duke tharë energji dhe jetë,
shpërthen në qytetet tona me ushtarë të armatosur,
shpërndan grupet e saj sabotuese në oborret e shtëpive,
si topa vdekjeprurës merkuri që nuk mund të mblidhen,
nuk mund të kthehet pas, vetëm të gjurmohet dhe neutralizohet
nga ata civilë — menaxherë, nëpunës, punonjës të IT-së, studentë,
jeta e të cilëve nuk i përgatiti për beteja në rrugë, por lufta të mëson
me shpejtësi, në terren, në këtë territor të njohur plot dhimbje
mbrojtja territoriale së pari mori burra me përvojë luftarake,
pastaj, edhe ata, me përvoja dunash dhe rrebeshesh
dhe një masterclass të shkurtër në kokteje shpërthyese nga një banakier miqësor.
Në klubin e natës që ndodhet më afër,
fëmijët po flenë, fëmijët po qajnë, fëmijët lindin
në këtë botë përkohësisht të papërshtatshme për jetën
në oborrin pranë këndit të lojërave, gardhe me tela me gjemba kundër tanqeve
dhe “pije” vdekjeprurëse po derdhen – tani një biznes familjar
për të gjithë të afërmit, që mësuan, më në fund, gëzimin e bashkimit
dhe të punës së koordinuar kolektive – lufta shkurton distancën
mes një personi dhe tjetrit, midis lindjes dhe vdekjes,
mes asaj që nuk donim për veten tonë
dhe atë që ne mund të bënim
– mami, ngrije telefonin, – lutet gruaja
në bodrumin e një pallati të lartë, për të dytën orë tashmë,
me kokëfortësi, e mpirë, duke mos pushuar së besuari në mrekulli
por nëna e saj është e paarritshme, në atë qytet të vogël
ku muret u shkrinë si Lego të lira
nga grevat masive, ku tashmë mbrëmë, kullat e rrjetit
pushuan së funksionuari, ku bota
u shkatërrua para dhe pas luftës
përgjatë palosjes së shtrembët të tabelës tënde të vogël “jo luftës”
të cilën do ta hedhësh në koshin më të afërt të plehrave
duke u kthyer në shtëpi nga protestat, ti, poet rus
Lufta vret me duart e indiferentëve
madje edhe me duart e simpatizantëve pasivë.
Përktheu nga ukrainishtja në anglisht R.B. Lemberg
Përktheu nga anglishtja në shqip Maniela Sota
si mpiksje gjaku, diçka. . .. . .
si mpiksje gjaku, diçka
e mbërthen teksa është duke pirë
vallë, në jetë
çfarë është e drejtë?
pra ai është i bezdisshëm sepse çalon
nëpër oborrin e spitalit, i mungon
një gjymtyrë, sikur të kishte qenë pa gjymtyrë
në ato fusha ku nuk ndodh asnjë mrekulli,
aq të ngopura me gjak, sa asnjë këmbë nuk mund të bjerë
pa e kuptuar mungesën e vet,
të shënuara në regjistrin e gjatë të luftës
ku gjymtyrët, fytyrat, trupat refuzohen
si gjaku i dhuruesve të papërshtatshëm –
njësia e tij është e gjitha e shpërndarë nëpër fushat e thekrës –
ai fillon t’i mbledhë kur mbyll sytë. . .
gratë sjellin ushqime, rroba, barna
dhe, sipas zakonit të tyre, ulen te këmbët e tij
Përkthyen nga ukrainishtja në anglisht Sibelan Forrester dhe Mary Kalyna
Përktheu nga anglishtja në shqip Maniela Sota
Oleksandr Mykhed
Ka lindur në 1988. Ai është një studiues i letërsisë ukrainase, kurator i projekteve të artit dhe shkrimtar. Ai jeton në Kiev, Ukrainë. Është autor i shtatë librave. Pjesë nga esetë dhe librat e tij janë përkthyer në dhjetë gjuhë. Ai ka përkthyer librin e shkruar nga Marina Abramović “Walk Through Walls”: A Memoir, me të cilin ka qenë në listën e ngushtë për Lviv UNESCO City of Literature Prize. Libri i tij i njohur “I Will Mix Your Blood With Coal”, një eksplorim i Donbasit dhe Lindjes së Ukrainës, është botuar në gjermanisht (Ibidem, 2021) dhe është në proces botimi në anglisht dhe polonisht. Oleksandr ka marrë pjesë në rezidenca letrare në Finlandë, Letoni, Islandë, SHBA dhe Francë. Ai është anëtar i PEN, Ukrainë.
***
Ditar Lufte
Ne jetuam këtu. Na e donim këtë vend. Ne u varrosëm këtu.
Qyteti i Gjelbër
Dita 39. Bota mësoi për masakrat dhe varret në Bucha. Ndërsa po shkruaj këtë hyrje, janë gjetur trupat e 340 civilëve lokalë, shumica e të cilëve janë gjetur me duar të lidhura pas shpine. Ata ishin qëlluar në gjunjë. Ata janë qëlluar në pjesën e pasme të kokës. Dhe të gjithë u vranë sepse ishin ukrainas.
*Kjo luftë na mëson se një dhimbje edhe më e madhe është gjithmonë përpara. Sot dua që lufta të më heqë gjithçka nga vetja. Në mënyrë që mos të ndjeja nivele gjithnjë e më të larta dhimbjeje.
Trupat e grave të zhveshura që rusët u përpoqën t’i digjnin.
Trupi i një plaku që po ngiste biçikletën e tij dhe tani është shtrirë në tokë në një pozicion absurd të thyer si një insekt i madh i shtypur.
Fëmijë të përdhunuar. Vajza adoleshente të përdhunuara.
Mina kudo.
Një kamp përqendrimi në një kamp pushimi për fëmijë.
Dhomat e torturës në dhomat e ndërtesave të banimit.
Varrezat masive të trupave që mezi janë spërkatur me dhe.
Varre në oborret e lagjeve të banimit. Kryqe të shkopinjta.
Shumë prej tyre thjesht thonë “I panjohur”.
*
Për 12 orë lexova lajmet, duke shfletuar gjithnjë e më shumë fotografi. Shoh dhimbjen e miqve në rrjetet sociale. Ndjej sikur të gjithë po ndryshojmë gjithnjë e më shumë ndërsa lufta vazhdon.
Ne jemi një raketë hapësinore nga e cila janë shkëputur modulet e ndërgjegjes dhe transformimeve ndërkombëtare.
*
Një miku im i ngushtë po pastron qytetet fqinje si pjesë e punës së tij në Mbrojtjen e Territorit. Ai nuk mund t’i ndalojë lotët të rrjedhin. Rusët po vrasin çdo gjë të gjallë.
Gazetarët dhe fotografët thonë se realiteti është shumë më keq se çdo foto e publikuar. Skenat më grafike janë lënë jashtë fotove. Nga respekti për të vdekurit.
*
Rrjetet sociale po bllokojnë fluksin e fotove nga “Masakra e Buçës”, siç u quajt menjëherë. Tmerri i këtyre imazheve mund të jetë shumë i ndjeshëm për përdoruesit e rrjeteve globale. Përmbajtja që duket shumë e ndjeshme diku tjetër është bërë jeta jonë.
Një miku im, një kritik arti nga Cherkasy shkruan se “nëse askush nuk do të dënohet për të gjitha këto mizori, të gjitha këto krime, atëherë sinqerisht nuk e shoh kuptimin e jetesës në një botë të tillë”.
Një tjetër e njohur – menaxhere projekteve kulturore, autore kolazhesh të bukura – më shkroi se një natë më parë para se të flinte, kishte menduar se çfarë ishte e gatshme t’u bënte pushtuesve për të mbrojtur familjen e saj. Tu thyente kafkat, t’i godiste dhe t’I shqyente me thikë. Ajo ka frikë për veten.
Pse të shqetësohemi për këtë botë nëse është kështu siç është? Nëse nuk do të ketë drejtësi. Ose të paktën hakmarrje.
*
Alarmi ajror në mbrëmje. Jam pranë një vendndodhjeje strategjike. Rusët po bombardojnë ndërtesa strategjike si këto në të gjithë vendin. Por sot, nuk më intereson.
Dua edhe më shumë dhimbje.
Ngadalë shkoj në strehë. Nuk jam me nxitim.
Nuk kam menduar kurrë t’I bëj keq vetes më parë. Deri tani.
*
Sa pikëllim mund të mbajë zemra e njeriut?
Dhimbja e Buçës nuk është si asnjë tjetër. Është një copë mishi e grisur. Por e shkëputur nga zemra.
Të nesërmen do të kuptoj se me çfarë ngjan kjo ndjenjë.
Imazhi i Qendrës së Punësimit në Lysychansk, i cili u godit nga bombardimet, më shfaqet vazhdimisht para syve. E pashë gjatë udhëtimeve të mia në Ukrainën Lindore në vitin 2016. Një pjesë e madhe pikërisht në mes të ndërtesës u shkatërrua, me fjalët “Rrezik për jetën” të pikturuara me të kuqe në skajet e saj.
Mendoj për dhimbjen e Buçës.
Është vërtet e rrezikshme për të gjallët. Është e pamundur ta kuptosh, ta qetësosh.
Por në të njëjtën kohë, kjo ndjenjë është një kërcënim për ata që meritojnë hakmarrje.
Për të gjithë rusët që janë fajtorë.
Një grua e moshuar u përpoq të varroste vajzën e saj të rritur në oborrin e tyre. Nëna kishte forcë të mjaftueshme për të spërkatur pak dhe në gjysmën e sipërme të trupit. Këmbët e vajzës mund të shihen nga poshtë dërrasave të dyshemesë që nëna e saj u përpoq të përdorte për të mbuluar trupin.
Psikologët në Chernivtsi po kërkojnë ndihmë për vajzat katërmbëdhjetë vjeçare që mbetën shtatzënë nga përdhunuesit. Ka raportime se vajzat adoleshente që u evakuuan në Poloni nuk do të mund të abortojnë farën e kalbur të pushtuesve. Është e ndaluar nga ligjet e vendit.
*
Mësimi i kësaj lufte – përgatituni gjithmonë për më të keqen, por prapë prisni që rusët të bëjnë edhe më keq.
*
Intelektualët dhe shkrimtarët rusë po përpiqen të bindin botën se mbi të gjitha, kjo është lufta e Putinit, jo e tyre.
Por Putini nuk ishte ai që e bëri këtë. Ai nuk përdhunon, nuk vret dhe nuk shkatërron.
Miqtë e mi shkruajnë se u vjen turp që menduan se populli rus do të dilte në rrugë për të protestuar gjatë atyre ditëve të para të luftës.
Kush janë ata? Dhjetëra miliona kriminelë me empati të prerë, sy të shpuar ideologjikisht, me simbolet Z të gdhendur në ballë dhe mbështetje të sinqertë për regjimin e tyre diktatorial.
Përktheu nga anglishtja Alesia Burnazi
