Përktheu Besiana Zyfi
E vendosa menjëherë. Isha nëntë-mbëdhjetë vjeç. Larg, shumë larg prej këtej, e dashura ime më priste mes dritash. Sipas fjalëve të nënës, isha bërë i prapë, tamam si babai. Por në fakt që prej shumë kohësh, me babain ishim bërë si guri me xhamin. Mezi ia thashë disa gjëra, që doja të ikja tashmë prej këtej, që më kishte pushtuar emocioni i fillimit të një jete të re. Këtë herë zëri im ishte i vendosur; babai ngrysi vetullat dhe rrudhi ballin. Nëna seç mërmëriti. Motrat rrinin mënjanë me sy të habitur. Babai shau keq dhe doli. I thirra nga pas për herë të fundit: “Baba.” Dera m’u mbyll në fytyrë. U ktheva në dhomën time gjithë nerva. Mblodha rraqet me një frymë. Nëna në derën e dhomës, përpiqej të fliste edhe njëherë. Nuk e dëgjova. Ndeza një cigare dhe dola në ballkon. Vështrova gjatë e gjatë me pikëllim rrugët ku kisha kaluar fëmijërinë. Duke u nisur nga pikëllimi e duke arritur në urrejtje i kalova një nga një rrugët ku isha rritur. Fushën ku kisha bërë gola mahnitës, qoshen ku isha puthur për herë të parë në buzë e ku gati sa nuk më kishte rënë të fikët duke u puthur, muret ku kisha shkruar me shkronja të ndaluara, atë shtëpinë e mbledhjeve ku flisnim me të njëjtat fjalë të mërzitshme deri në mëngjes, lokalin familjar ku sa nuk plasja nga mërzia, burrat që rrinin në kafene nga mëngjesi deri në darkë, vajzat e reja që të linin t’i prekje e t’i puthje ku të doje por që asnjëherë nuk shkonin “deri në fund”, shokun tim që mendonte të hapte një dyqan riparimesh, një tjetër shok timin që donte të martohej pasi të mbaronte ushtrinë, sallonet e dasmave ku vajzat e reja kërcenin me njëra tjetrën kurse nënat me djemtë e tyre, erën e lagështisë, alkolit, cigares dhe vajit të skuqur nga shtëpitë e beqarëve, oborrin ku isha rritur me shqelma e me shpulla, pemën e kumbullës mbi avlli, i kalova të gjitha një nga një pa ndier ndonjë dëshirë për t’u dhënë lamtumirën. Kishte ardhur koha të lija pas babain të cilit i fillonte aritmia kur kthehesha natën vonë në shtëpi dhe nënën që shkatërrohej kur ndonjëherë nuk dilja nga shtëpia për ditë, madje për javë të tëra. Ndeza një cigare tjetër dhe belbëzova, xhami dhe guri që mbajnë njëri tjetrin. Xhami le të rrinte këtu, unë duhej të bëhesha gur dhe të shkoja larg duke u rrokullisur e duke u përplasur me gurë të tjerë. Çfarë u bë, u bë; madje u bë edhe ajo që do të bëhej. Këtu tashmë ishte çdo gjë në rregull. E flaka në rrugë cigaren e pirë deri në gjysëm. U ktheva në dhomë duke menduar për fjalët e të dashurës time, për qytetin e ri e të madh ku do shkoja. Lajmi erdhi kur po bëhesha gati të shkruaja emrin në valixhe. Në kafene, në karrigen ku ishte ulur, kishte kaluar atak në zemër. Babai vdiq, më thanë. Një frikë e mbetur brenda meje. Unë u shpalla fajtori i shtëpisë. Kur babai iku ashtu papritur, nënës i mbetën tespijet e tij, motrave u mbeti nevoja për të bërë durim, ndërsa mua më mbeti dhimbja e të qëndruarit në shtëpi. Pavarësisht se mua kishte kohë që më ikej që andej. Tashmë nuk mund të ri-zgjohesha si ndonjë plagë e vjetër. Ishte një nxitim i vonuar, lakmia ime ishte e pakohë, ishin të pavend ngacmimet e mia sa majtas djathtas. Megjithatë mendja m’u kthjellua, dhimbja në këmbët e mia gjeti një vend ku të qëndronte, por prapë se prapë ndalova dhe kërkova një arsye të gjatë për të qenë i falur. Përgjigjet me “sepse” të zgjatura nuk mjaftuan. Babai më preu këmbët. Nuk kisha ç’të bëja, qëndrova dhe u ula. Me shkrimin e dorës të babait, e shkruajta vetë emrin tim përballë detyrimit. Nuk mund të largohesha, sepse e dija tashmë, dera e shtëpive pa baba hapet vetëm deri në avlli. Oborri ku isha rritur me shqelma e me shpulla tashmë ishte si një dryn për mua. Nuk mundesha thjesht të merrja xhaketën e të ikja, dyert që hapeshin për t’u kthyer çdo mbrëmje mbetën përherë gjysëm të hapura, si shenja të një plage të vjetër. Më erdhi ora dhe zura vend në shtëpi si një sëmbim i pashëruar në kohë. Kur babai vdiq papritur, ashtu ndodhi, dimri filloi menjëherë dhe çatia e shtëpisë pikoi vazhdimisht. Jastëkët u lagën më shumë se çdo gjë atë natë. Nuk i kisha tërhequr asnjëherë kaq shumë gjunjët afër barkut. Asnjëherë kaq shkretë… Mendova se bota do ndalej, nuk u ndal, vazhdoi të pikonte. Qeni lehu, ujku ulëriu, era që fshikullonte drejt nesh shkuli gjethet nga degët dhe degët nga trungu. Shiu pikonte gjithnjë e më shumë mbi xhama. Ai rridhte dhe unë, nëna dhe motrat e mia e vështronim. Kishte filluar dimri tashmë për të arritur në ndonjë mangësi. Unë, pra djali i madh i shtëpisë, duhet të bëhesha “babai i shtëpisë”. Motra ime e madhe paskësh qenë gati të bëhej “nëna e shtëpisë”. Filloi të vlonte tenxheren, të zgjidhte nyjet, të qepte të shqepurat. Ndërsa nënës time i ra mbi flokë gjuha e saj e bardhë. Duart filluan t’u flasin gjunjëve. Sikur po i shkulje shkronjat, i rrodhi nga goja fjala: “Bobo!” Babai im vdiq, por banorët e shtëpisë duhet të jetonin. Pas asaj nate, uji që rridhte nga çatia, ngriu në boshllëqet që na kishte lënë babai. Dimri nuk duhet të fillonte kaq ashpër. Kur na vdiq babai, na thanë “jetim”. Kjo ishte përpjekja për t’u mësuar me emrin e një dhimbjeje. Përpjekja e rrënjëve për të gjetur pemën. Duar përkëdhelën kokat tona, na ngushëlluan, “Me kohën do kalojë” na thanë. Por u bëra konfuz, ku di unë, mendova të pyes gjithsesi: Çfarë bëhet me kalimin e kohës pasi të vdes babai? Shiu nuk kishte të drejtë ta bënte këtë, as çatia, as era. Por u bënë të gjithë bashkë dhe i hapën një goxha plagë shtëpisë. Kjo ishte plaga e parë që merrte shtëpia. Mendja ime e lehtë, duart e mia të nxituara; u ngatërruan me kalimin e kohës pa asnjë eksperiencë me plagën e shtëpisë. Sytë u mbushën me kripë, ndërsa orenditë me pluhur. Shtëpia u ndal, nuk iku asgjëkundi, bota u rrotullua para saj. Mësuam çfarë është paaftësia dhe kujt i vjen mrekullia. E pamë kur iku babai, oborri mbeti i shkretë, vetëm me një gur. Një jetë e rrethuar me dy kllapa të vogla. Megjithatë çdo të enjte e bëmë atë gur shtyllën kryesore të shtëpisë. Kështu janë baballarët, kur vdesin, vdesin më shumë nga të gjithë. Shpesh herë bota nuk më bindi dot për këtë. Ishte ende herët. Nuk mund ta besoja që babai im kishte vdekur. Sepse dielli lindi si gjithmonë, zërat e fëmijëve në oborr ishin plot gjallëri, nëpër rrugica vazhdonte të shpërndahej aroma e gatimeve nga shtëpitë, ishte çdo gjë si më parë, dhe duke qenë e tillë, përse vallë iku babai im? Era që vërtitej nëpër shtëpi i bënte perdet të kërcenin vals. Papritur, motra ime e vogël mbylli dritaren dhe ia preu hovin erës. Ndërkohë perdet, u tërhoqën mënjanë të heshtura. Dita ktheu kurrizin, ishte mbrëmje tashmë, sidoqoftë pas çdo dite vinte mbrëmja. Kjo e jona zgjaste pak gjatë, pak më gjatë. Këto, të gjitha këto, bëheshin për të na mbështetur. Erdhën të gjithë, lutje dhe ngushëllime.
Ikën të gjithë, lutje dhe ngushëllime.
“Të rroni vetë.”
“Faleminderit.”
“Të rroni vetë.”
“Faleminderit.”
“Të rroni vetë.”
“Faleminderit.”
“Të rroni vetë.”
“Faleminderit.”
“Të rroni vetë.”
Po përse?
Me këtë pyetje të gjatë, vetëm ne, u gdhimë me babain deri në mëngjes. Folëm për babain dhe qeshëm, goja na u mbush plot me buzëqeshje të verdha. E mësova më pas: nëpër shtëpitë ku ndodhnin vdekje, natën e parë iknin të gjithë dhe qëndronte vetëm familja. E kështu vinte koha që të flitej rreth të vdekurit. Diku një kujtim gazmor, diku tjetër një barcaletë që i vdekuri tregonte, ndonjëherë shakatë që bënte, filmi që pëlqente më shumë, ajo kënga që e harronte gjithmonë, ndeshja e parë falas majë një kodre, dremitjet që bënte vend e pavend dhe sa e sa të tjera që kur tregoheshin shpërthenin të qeshurat në shtëpinë e të vdekurit. Këto të qeshura sa vinte e bëheshin më të lehta, të gjithëve u mjaftonte vetëm një tingull ose një shenjë për të shpërthyer në të qeshura. Nëse dikush kalonte pranë shtëpisë në atë moment, mund të zinte be se ajo nuk ishte shtëpi vdekjeje. Të gjithë qeshin pas të vdekurit, pikërisht kjo krizë, kjo e qeshur quhet Buzëqeshja e Verdhë.
* * *
Dola nga shtëpia duke sharë keq. Dimri që filloi për të arritur në një mangësi, pasi zgjati një përjetësi, pas kaq kohësh, më solli e më uli këtu, në karrigen ku babai im kaloi krizë zemre. Në kurriz xhaketa e kthyer mbrapsht e babait tim. Kamarieri që më solli çajin tha: “Ç’të ka ngjarë, je bërë dyllë i verdhë”.
“U bënë kaq kohë që im bir nuk më dëgjon, do që të ikë” i thashë. Pastaj nuk durova dot më, duke qeshur iu rrëfeva kamarierit:
Pak më parë në pragun e derës kur më thirri “Babi” nuk iu përgjigja dot “Urdhëro shpirt”; ditët e para që mësoi të fliste, xhaketës të babait tim që rrinte varur në mur i thoshte “gjyshi”; kur filloi të ecte duke u rrëzuar, pasi i thosha “Mirmëngjes bir” më përgjigjej “Nuk mirmëngjesa!”; nëse më shihte duke këputur lule në kopësht më qortonte: “o babi, po nëse këput lulet, bletët nuk e gjejnë dot shtëpinë”; kur vinin erëra të këqija nga rruga, çonte dorën në hundë duke thënë: “babi, hajde të marim frymë që të mbarojnë”.
Kur nuk iu përgjigja dot “Urdhëro shpirt” pasi më tha “Baba” pak më parë në pragun e derës; kur gjatë ditëve të para që mësoi të fliste, me këmbëngulje i thoshte “gjyshi” xhaketës së babait tim që qëndronte e varur në mur; kur filloi të ecte e ma kthente “Nuk mirmëngjesa!” gjithë kundërshtim pasi unë i thoja “Mirmëngjes”; kur më thoshte pasi këputja lule në kopësht “o babi, po nëse këput lulet, bletët nuk e gjejnë dot shtëpinë”; kur sa herë vinin erëra të këqija nga rruga çonte dorën në hundë e thoshte “babi, hajde të marim frymë që të mbarojnë”; kur menjëherë pushoi së qari duke parë krahun qe iu lëndua sepse ra nga biçikleta pasi i thashë “Mos qaj bir, po qave nuk të kalon dhimbja”; kur një nga ditët që kishte filluar shkollën fillore mbeta i shtangur pasi më pyeti “Çfarë është rreziku babi?” dhe vetë u përgjigj “Rreziku është të guxosh të pjerdhësh edhe kur je me diarre”; shkova ne krizën e zemrës të birit tim të dashur me gojën plot me një buzëqeshje të verdhë.
