More
    KreuLetërsiBibliotekëJose’ Maria Eça de Queiros: Jehonat e Parisit

    Jose’ Maria Eça de Queiros: Jehonat e Parisit

    Hyrje

    Më 24 korrik të 1880-ës, gazeta braziliane “Gazeta de Noticias” përfshinte këtë shënim të redaksisë: “Kemi kënaqësinë të botojmë sot letrën e parë të shkrimtarit të përmendur portugez, zotit Eça de Queiroz, që e pranoi ftesën që i bëmë për të qenë korrespondenti ynë në Londër”. “Gazeta de Noticias”, gazetë e themeluar nga Ferreira de Araujo-ja më 1875-ën, shumë shpejt u dalluar për bashkëpunimin e shkrimtarëve të mëdhenj kombëtarë (si Machado de Assis-i, Raul Pompeia dhe Eduardo Prado-ja) dhe të huaj, mes të cilëve portugezët Oliveira Martins, Ramalho Ortigao dhe vetë Eça de Queiroz.

    Ky bashkëpunim fillon ndërsa Eça ushtron detyrën e konsullit në Bristol (1878-1888). Kësaj periudhe i përkasin dy kronikat e para të “Jehonave të Parisit”, “këto jehona me të cilat bëhet historia”. Më 1888-ën shpërngulet në konsullatën e Parisit, ku do të kalojnë tre vjet pa i dërguar as edhe një rresht të vetëm Gazeta-s. Më 1892-shin do t’i rilidhë me rregullsi bashkëpunimet e tij.

    Qëllimi i kronikave të tij ishte të ofronte, në mënyrë të këndshme dhe zbavitëse, një pamje të panoramës shkencore, letrare, artistike dhe, sidomos, sociale të Londrës dhe më vonë të Parisit. Nuk bëhet fjalë për shkrime të thjeshta politike. Jehonat e tij trajtojnë çështje nga më të ndryshmet: që nga politika ndërkombëtare deri te moda, nga anarkizmi te problemet e transportit publik në Paris, pa harruar kritikën letrare dhe estetike e as satirën lokaliste. Pikëmbështetja e tij është gjithnjë vëzhgimi dhe intuita, dhe vetëdija e rolit që turmat anonime përfaqësojnë në zhvillimin e ngjarjeve shoqërore. Ajo çka i intereson nuk është prova dokumentare, e dhëna erudite, por mjedisi, atmosfera, skena, tërësia e rrethanave që shoqërojnë një ngjarje. Para së gjithash, Eça de Queiros-i është një artist, një romancier i klasit të parë me të gjitha shqisat në beh para spektaklit të botës, dhe siç ai vetë na thotë: “Spektakli më i mirë për njeriun, do të jetë gjithnjë vetë njeriu”.

    Më 16 gusht 1900 ndërronte jetë Eça de Queiros-i në shtëpinë e tij në Neuili. Në datën 24 “Gazeta de Noticias” i kushtonte një faqe të tërë nderimit të shkrimtarit gjenial portugez, ku Machado de Assis-i shkrunte: “Ajo që kishte filluar me mosbesim, përfundoi me admirim”.

    “Jehonat e Parisit” janë një dokument me interes të madh që mbulon një aspekt të romancierit luzitan të panjohur deri më sot nga publiku i gjuhës kastilajne. Eça është një shtegtar me kulturë të gjerë, që zotëron si askush tjetër mjetet e ironisë.

    I

    Paris dhe Londër. Përvjetori i Komunës. Flaubert-i

    Unë nuk do të them, ashtu si Lordi Beaconsfield[1], se “në botë janë vërtet interesante vetëm Parisi dhe Londra, dhe se gjithçka tjetër është peizazh”. Nuk është e lehtë ta imagjinosh Romën si një fole zogjsh që përkundet në degën e një vidhi, apo të shohësh në lëvizjen shoqërore në Gjermani vetëm një rrëke të freskët që rrjedh duke gurgulluar midis livadheve të larta.

    Megjithatë nuk mund të mohohet se turma bashkëkohore priret drejt këtij mendimi të autorit romantik të “Tankredit” dhe të luftës së Afganistanit: nuk sheh në univers asgjë më të denjë për t’u studiuar dhe shijuar sesa shoqëria, kjo krijesë kaq vezulluese dhe kaq e papërcaktuar që mund të përfshijë që nga krijimet e artit deri te menutë e restoranteve, nga opinioni i gazetave deri te luksi i livreve. Dhe, për pasojë, rend të vëzhgojë shoqërinë, të depërtojë në të, atje ku kjo është më origjinale, më e ndërlikuar, më e pasur, më piktoreske, më e mbushur me ngjarje: në Paris dhe në Londër. Pjesës tjetër të tokës i kërkon vetëm skena natyrore, relike artistike, kostume tipike dhe arkitekturë…

    Në Romë sodit stolitë e së shkuarës: Koloseun dhe Papën; në Madrid i interesojnë vetëm veprat e Velazquez-it dhe demat; askush nuk udhëton për në Zvicër për të studiuar kushtetutën federale apo shoqërinë gjenevase, por për të shtangur para Alpeve. Kështu që, për turmën njerëzore, më shumë e prekshme sesa kritike, bota shfaqet si një skenë e montuar përreth Parisit dhe Londrës, një kërshëri skenografike që shikohet një çast, për ta përqendruar më pas të gjithë vëmendjen në tragjikomedinë sociale që regëtin në qendër.

    Ky është një mashtrim. Por nëse bota do të ishte, vërtet, vetëm një peizazh plotësues, devotshmëria borgjeze për Parisin dhe Londrën, vendbanime të privilegjuara të njerëzimit krijues, do të ishte e justifikuar; sepse, të themi të vërtetën, i gjithë interesi i universit qëndron te jeta dhe te lufta e saj, te pasioni dhe te ceremonitë e saj, te ideali dhe te realiteti i saj. Dielli, që lind pas piramidave, mbi shkretëtirën e praruar të Libisë, formon një skenë të mrekullueshme; lugina e Kaosit, te Pirenejtë, është e një madhështie të harlisur; por të gjitha këto spektakle do të jenë gjithnjë pafundësisht më pak interesante se një komedi e thjeshtë xhelozie, e ndodhur në katin e pestë të një pallati. Sepse, ç’gjë të përbashkët kemi unë dhe Mali i Bardhë? Megjithatë, haretë dashurore të fqinjit tim apo lotët e trishtimit të tij janë si pasojë e dukshme e vetë ndjesive të mia.

    Dickens-i i madh, para Alpeve apo pallateve të Venecies, zinte të mendonte me mall për rrugët e trishta të Londrës, në një murmurimë në muzg, apo në kënaqësinë e zbulimit të shprehjeve të ankthit, triumfit apo dhimbjes në fytyrat e kalimtarëve, të ndriçuara nga drita e fortë e gazit të dyqaneve. Dhe fakti është se spektakli më i mirë për njeriun do të jetë gjithnjë vetë njeriu.

    Nëse mbi tokë do të kishte vetëm fasada katedralesh apo vullkane flakëruese, toka do të na dukej po aq e shpëlarë sa hëna, apo – megjithëse kjo ndoshta është e tepruar – sa vetë Lisbona. Sado të hareshme të jenë ujërat e rrjedhshme, sado e freskët dhe me hije të shtrihet lugina, peizazhi është i padurueshëm nëse i mungon shenja njerëzore – tymi i hollë i oxhakut apo faqja e ndritshme e murit në diell – që të zbulojë praninë e një gjoksi, të një zemre të gjallë.

    Por e vërteta është se edhe jashtë Parisit dhe Londrës ka njerëzim. Shën Pjetërsburgu nuk është vetëm një lulim dëbore mbi dëborë; Berlini nuk është një pyll me një popullsi prej gjashtëqind mijë gështenjash; madje edhe në Lisbonë haset, herë pas here, ndonjë njeri. Njësoj është! Bota vazhdon ta quajë këtë njerëzimin e Berlinit, të Lisbonës apo të Shën Pjetërsburgut thjesht si një plotësues dekorativ, si atë arabin e imët që fotografët e vendosin gjithnjë në anë të rrënojave të Palmirës, apo si ata barinjtë e veshur me një rreckë të purpurt që në tablotë e shekullit XVII stolisin peizazhet ideale.

    Ajo çka ky njerëzim provincial bën, thotë, vuan apo gëzon, është e parëndësishme për të. Nuk shkon ta shohë kur viziton vendet ku jeton: ajo që shkakton kërshërinë e saj të nxituar është ndonjë monument, ndonjë panoramë: peizazhi, siç thotë Lord Beaconsfield-i. Për të huajt Portugalia është Sintra, Gjermania është Reni: madje edhe në sytë e Lord Byron-it, dhe të pasardhësve të tjerë të tij, ajo çka ia prish bukurinë Lisbonës është prania e lisbonasit; ashtu si mua ajo çka ma shëmton Gjermaninë është prania e prusianit. Në fakt, turma njeh vetëm një shoqëri: atë të Parisit dhe Londrës.

    Por, pas pak, nuk do të ketë as rrënoja e as monumente të denja për asnjë udhëtim; çdo qytet, çdo komb, po përpiqet ta asgjësojë origjinalitetin e tij tradicional, si në forma ashtu edhe në ndërtesa, që nga rregulloret e policisë deri te vitrina e argjendarëve, ndiqet linja parisiane. Në Kairo, qytetin e kalifëve, ka kopje të Mabille-s, dhe ulemat harrojnë metaforat e ëmbla të poetëve persë për të përsëritur formulat e Figaro-s; i pari që dëgjova të tejshponte muret e Jeruzalemit qe cancan-i[2] i Helenës së bukur, që dilte nga shtëpia e një rabini, një doktori të ligjit të shenjtë. Në brigjet e Jordanit, mbi rërën e praruar që shkelën këmbët e Jezusit, gjeta dy jaka të vjetra letre, të modelit të Smith-it; e di tashmë që nuk i përkisnin as Shpëtimtarit e as Pararendësit, por ishin aty. Duke e shpoetizuar në mënyrë të konsiderueshme atë breg të shenjtë.

    Bota po shndërrohet në një imitim universal të Boulevard-it dhe të Regent Street-it. Modeli i dy qyteteve rezulton kaq përfshirës saqë, sa më shumë çnatyrohet një racë dhe sa më shumë priret drejt modës franceze apo britanike, aq më shumë e quan veten të qytetëruar dhe të denjë për duartrokitjet e Times-it. Japonezi çmohet shumë superior ndaj kinezit në shkallën e qenieve, sepse në Jedo indigjeni krihet tashmë si tenori Capoul dhe lexon Edmond Abaut-in në gjuhën origjinale; ndërsa Kina, e vjetëruar në rrugët e saj të vjetra të Pekinit, është ende me bishtalec dhe me Konfucin. Por edhe kështu, në brigjet e Amurit, ekzistojnë tashmë fabrika të endjes së pambukut, si në Mançester.

    Në fakt, edhe unë prirem drejt idesë së Lordit Beaconsfield: origjinaliteti i gjallë i universit është në Paris dhe në Londër, pjesa tjetër është një imitim i keq provincial. Prandaj kërshëria publike shtyhet për andej dhe mezi i lejon pjesës tjetër të botës atë shikimin e shpejtë që i kushtohet sfondit të portreteve, ku gjelbërojnë peizazhe të papërcaktuara apo ravijëzohet një portik.

    Prandaj askush që ndihet krenar që i thotë vetes qenie racionale nuk rri pa u informuar çdo ditë për gjithçka që ndodh në Paris apo në Londër, nga revolucionet te toilettes-et, nga poemat te skandalet.

    Dëshira më e natyrshme e njeriut është të dijë ç’ndodh në lagjen e tij dhe në Paris.

    Ç’i intereson se ç’mund të ndodhë në Azinë Qendrore, ku rusët luftojnë, apo në Australi, ku ka një krizë ministrore? Ajo që kërkohet të dihet është ç’bëri dje Gambetta, apo ç’do të thotë nesër profesori Tyndall.

    Dhe me të drejtë: Azia Qendrore dhe Australia nuk japin asnjë mësim, dhe Parisi e Londra të mësojnë gjithçka.

    Siç e përmbusha tashmë me tepri rregullin që urdhëron që çdo shkrimtar me prejardhje latine të mos e ekspozojë kurrë idenë e tij apo ta tregojë historinë e tij pa e paraprirë me disa fraza të përgjithshme në mënyrën e portikut, mendoj se duhet ta filloj këtë kronikë duke folur sot për Parisin, kryeqytetin e të gjithë popujve dhe atdheun e pastër të monsieur Prudhomme-it…

    Ngjarja më e rëndësishme dhe e komentuar e këtyre ditëve të fundit është manifestimi i 23 majit. Duhet t’ju kujtohet që para nëntë vjetësh, në këtë datë, gjatë javës së përgjakshme të disfatës së Komunës, regjimentet e Versajës, që pushtonin Parisin në një raprezalje të çmendur, kryen një shfarosje si qëmoti, duke pushkatuar pa dallim në oborret e lagjeve, midis panteonëve të varrezave dhe nën portikët e kishave, çdo qenie të gjallë që ishte kapur me duart e nxira nga baruti dhe me një skuqje beteje në fytyrë.

    Tridhjetë e pesë mijë vetë u asgjësuan në atë natë të Shën Bartolomeut konservatore, në atë kasaphanë vegjëlie, të bërë kurban për rendin me po atë delir me të cilin mbreti i Dahomejit u pret kokën fiseve të tëra në nderim të idhullit Gri-Gri, apo me të cilin kartagjenasit therorizonin gjithë një brez të ri, gjithë një pranverë të shenjtë, për të qetësuar më mizorin e Baales-ve, Moloc-un e zi dhe të ndritshëm.

    Ku u varrosën gjithë ato pirgje kufomash? Dihet vetëm që një pjesë e tyre u hodh në varrin e përbashkët të Pere-Lachaise-s.

    Vitet kanë kaluar, dhe të mundurit e atëhershëm janë sot qytetarë shumë të fuqishëm, të armatosur jo me dyfekun e revolucionit, por me një dëftesë të ligjshme vote; qytetarë që në vend që të ngrenë barrikada nëpër rrugë, bëjnë deputetë socialistë në zgjedhje.

    Më 23 maj, në përvejtorin e shfarosjes së njerëzve të tyre, përgatiteshin të përshkonin rrugët e Parisit në një vargan të gjerë të përmortshëm, me kurora bari veshi në duar, për të vizituar atë varr të kobshëm ku kalben të vdekurit e tyre.

    Megjithatë qeveria e zotit Grevy u shqetësua para kësaj ceremonie dhe, duke i premtuar koncesione botës së vjetër communard-e në këmbim të dorëheqjes nga këto ceremoni të përmortshme – aq të ngjashme me një përkujtim triumfi – duke kërcënuar se do ta sulmonte me njëzet mijë njerëz grupin dhe se do ta hidhte mbi organizatorët e manifestimit përgjegjësinë e një konflikti të përgjakshëm, arriti që në atë ditë masa komuniste të qëndronte duke i qarë të vdekurit e vet në heshtjen e dhomave të tyre. Por disa të kërcyer, duke mos iu bindur disiplinës së partisë, këmbëngulën në demonstrimin e përzishëm; dhe ashtu si nga një re e zezë, që kërcënon me një rrebesh, në fund bien vetëm disa pika aty-këtu, ashtu nga gjithë ajo turmë që duhej të zbriste nga faubourgs-ët u panë nëpër rrugë vetëm grupe prej dhjetë-pesëmbëdhjetë vetësh, që i drejtoheshin Pere-Lachaise-s me bluzat e tyre të reja, dhe me kurorën e luleve të veshit në dorë: vetëm nga dashuria për simbolin kurorat ishin të kuqe.

    Qeverisë dhe prefekturës nuk u pëlqyen as këto copëza manifestimi, dhe atëherë u pa një spektakël shumë i përshtatshëm për të gëzuar zemrën e njeriut të lirë: kur, në Pere-Lachaise, ku grumbulloheshin bataljonet e policisë, një njeri i afrohej varrit për të vënë kurorën e tij mbi barin e gjelbër, një sergent de ville nxitonte drejt tij, verifikonte me fytyrë të vrenjtur nëse bari i veshit ishte i kuq, dhe e tërhiqte zvarrë individin drejt burgut; dhe nëse qytetari, duke mos ditur që nën Republikë është krim t’i qash të vdekurit dhe t’u stolisësh varrin, protestonte furishëm, policia i tregonte me fshikullime kamxhiku që Republika është një qeveri e fortë dhe dërrmuese…

    Po për çfarë shkonin në Pere-Lachaise me barin e tyre simbolik të veshit këta kryengritës, këta të kërcyer, që mendohet se urrejnë për parim të fesë dhe të ceremonive të saj?

    Gazeta më e famshme e partisë, Le Mot d’Ordre, e përshkruante para disa ditësh një festë në Sacre-Coeur me këta terma fantastikë: “Dje kishte një në Sacre-Coeur një mbledhje individësh që kremtonin disa ceremoni barbare në nderim të një personazhi të rafinuar dhe të errët, të emërtuar në mënyrë të rëndomtë me emrin ekstravagant të Zotit”. Prandaj duket e jashtëzakonshme që individë të cilët zotërojnë formula kaq progresiste, të përkujtojnë përvjetorin e një vdekjeje; të vdekjes, që për ta nuk duhet të jetë më shumë sesa një transformim i rëndomtë i substancës, me protokollin tradicional të katolicizmit; dhe që të ecin para një pllake të njohur përkujtimore si të besonin se trupi dergjet aty i paprekur dhe i duruar, nën lulet e egra, duke pritur tingullin e klarinetës së gjykimit përfudimtar, ndërsa shpirti mbetet pezull, duke u përzier me jetën tokësore dhe duke gëzuar mblatimin e simboleve të mallit…

    Por më e çuditshmja nga të gjitha është ndikimi i së kuqes në shpirtin e policisë, njësoj si në temperamentin e demave të tokës sonë.

    Mund të kuptohet deri në një farë pike që një flamur i kuq, duke u valëvitur i shpalosur, duke kujtuar me arrogancë kryengritjen, mund të acarojë tëmthin e një policie të mirëorganizuar; por ku qëndron krimi i një kurore të gjorë bari veshi të ngjyer me të kuqe?

    Sepse, siç e shpjegoi shumë qartë zoti Andrieux, prefekt i policisë, ajo çka e fyeu Republikën dhe Rendin qe pakujdesia e atij lloj cinabri! Nëse bari i veshit do të ishte i verdhë, Republika do ta lejonte me bujari manifestimin nostalgjik…

    Kështu që, me logjikë të ftohtë, një vajzë që shëtit nëpër Boulevard me dy trëndafila të kuq në gjoks, duhet çuar zvarrë para një këshilli lufte. Lulëkuqja shndërrohet në një krim; dhe skuqja e një fytyre të dëlirë është një fyerje ndaj Kushtetutës.

    Kur zoti prefekt i policisë pret gishtin e tij të madhërishëm me briskun zyrtar, si duhet të veprojë para skandalit të gjakut të tij të kuq? Do të duhej t’i vinte prangat vetes së vet, dhe ta çonte zvarrë veten e vet në kashtën e lagësht të birucave. Por fajtori i vërtetë është Zoti i mirë që jep pa u kursyer të kuqen dhe nuancat e saj te lulet, te retë dhe, nëse Bibla nuk na gënjen, deri te tunikat e serafinëve të tij! Në burg me Të!

    Kjo ekstravagncë e shefit të policisë rezulton shumë e trishtë.

    Në Angli mblidhen në Hyde Park pesëmbëdhjetë, njezët mijë vetë në meeting me gjithëfarlloj emblemash, flamujsh dhe fanfarash, me të gjitha ngjyrat që na ofron Providenca dhe me të gjitha ato që ka shpikur industria. Aty recitohet, dëgjohen këngë të shenjta dhe profane, hidhen perime të kalbura në fytyrën e oratorëve, kapërdijnë fuçi me birrë, dhe policia e jashtëzakonshme angleze, duarkryq, buzëqesh dashamirësisht para orgjisë qytetare. Sepse gjthë ata zëra dhe gjithë ato ngjyra i lënë institucionet po aq të forta dhe të patundura sa lisat e vjetër të Hyde Park-ut; dhe pas përfundimit të meeting-ut, masa e madhe shpërndahet me qetësinë e daljes nga mesha. Në Francë, një grup njerëzish niset në heshtje të vërë, mbi një varr, lule dhimbjeje, dhe gjithçka dridhet, me dyshimin se republika e fortë e zotit Gambetta po lëkundet e plagosur në zemër!

    Në fakt, Kaligula dhe Carlos-i IX të zgjojnë ndonjëherë nostalgji…

    Ishte Alfredo de Musset-i ai që thoshte në qëndrimet e tij patetike ndaj Malibran-it se, në Francë, pesëmbëdhjetë ditë e shndërrojnë një vdekje të kohëve të fundit në një lajm të vjetëruar. Kushedi nëse do të jetë kështu kur të jetë Malibran-i ajo që do të vdesë: vetëm një cicërimë zogu që hunbet nëpër natë. Por nëse ai që ka ndërruar jetë quhet Gustavo Flaubert dhe është autori i Madamë Bovarisë dhe i Edukimit sentimental, pesëmbëdhjetë ditë apo pesëmbëdhjetë vjet mund të kalojnë mbi këtë humbje pa u vjetëruar dhimbja; sidomos kur mendohet që ky artist i fuqishëm, një nga më të mëdhenjtë e këtij shekulli, na është marrë në një çast, nga një apopleksi, në mes të fuqisë krijuese, në prag të përfundimit të një libri të jashtëzakonshëm të cilit i kishte kushtuar dhjetë vjet punë, më të mirën e gjenisë së tij dhe përvojën e urtë të një jete të tërë.

    Kjo kronikë nuk është vendi i duhur për të studiuar Flaubert-in. Do të them vetëm që lavdia e tij më e madhe konsistoi në faktin se qe një nga të parët që e pajisi artin bashkëkohor me bazën e tij të vërtetë, duke e larguar nga konceptimet idealiste të Romanticizmit, duke e mbështetur plotësisht në vëzhgim, realitetin shoqëror dhe njohuritë njerëzore që jeta ofron. Askush nuk depërtoi kurrë me aq mprehtësi dhe saktësi në arsyet e ndërlikuara të veprimeve njerëzore, në mekanizmin e hollë të pasioneve, në lojën e karaktereve në mjedisin shoqëror; dhe askush nuk kornizoi një analizë kaq të gjerë dhe depërtuese në mënyrë kaq të gjallë, kaq të pastër dhe kaq të fortë.

    Krijimet e tij – madamë Bovaria, Home farmacisti, Leoni, Federiku, madamë Arnoja -, për forcën jetësore që u dha, marrin pjesë në një jetë kaq reale, pothuajse po kaq të prekshme sa e jona. Kur varrimi i tij ndodhte pranë Senës, në Ruen, përballë njërit prej atyre ishujve të bukur që gjelbërojnë andej, ata që e shoqëronin ndalonin një çast për të parë, për të treguar vendin e ishullit të freskët ku madamë Bovaria shëtiste me Leonin, si të ishin duke parë midis gjethnajës së plepave figurën e saj nervoze dhe të lehtë, dhe kostumin e leshtë në ngjyrë të çelët që ajo vishte për rendez-vous-të.

    Madamë Bovari është sot një vepër klasike, dhe me siguri libri i tij më i mirë. Kush nuk e njeh dhe nuk e rilexon atë histori të thellë dhe të dhimbshme të një mikroborgjezeje province, ashtu siç i krijon edukata moderne, e korruptuar nga idealizmi i rremë dhe nga sentimentalizmi i sëmurë, e shkundur nga orekset për luks dhe nga ankthet për kënaqësi, duke u përpëlitur në ngushtësinë e klasës së saj si në një burg social, duke vrapuar t’i zbrazë me një gllënjkë të gjitha ndjesitë dhe duke u kthyer prej tyre po aq e trishtuar sa prej varrimit të iluzionit të saj, duke e gjetur lumturinë herë në devotshmëri dhe herë në kënaqësinë epshore, duke psherëtirë gjithnjë për diçka më të mirë dhe duke çuar një jetë të minuar nga kjo sëmundje e pashërueshme: çekuilibrimi i ndjenjës dhe i arsyes, konflikti i ideales dhe i realitetit, derisa një dorë e mbushur me arsenik ta çlirojë nga vetja e saj.

    Te Edukimi sentimental, koncepton këtë ide të jashtëzakonshme: të pikturosh brenda një intrige të shtrirë dobësinë e karaktereve bashkëkohorë të zbutur nga romanticizmi, nga tretësi i hollë i konceptimeve filozofike, nga mungesa e një parimi të sigurt që, duke depërtuar në tërësinë e ndërgjegjeve, udhëheq veprimet; dhe të shpjegosh me këtë zhburrnim të shpirtrave të gjitha tekat e jetës sonë shoqërore, çorganizimin e universit moral, indiferencën dhe egoizmin e karaktereve, dekadencën e klasave të mesme, vështirësinë e administrimit të demokracisë…

    Salammbo’-ja është rindërtimi i mrekullueshëm i një populli, i një feje të shuar, i botës së dhunshme dhe të ndërlikuar kartagjenase. Te Tundimi i Shën Antonit, me një intuitë aq të fuqishme, me një erudicion aq të gjerë, na pikturon rrëmujën e potershme mistike të një truri prej asketi, dhe në të ndoshta arrin përsosurinë në një mënyrë kaq të gjallë, kaq të ngrohtë, kaq elastike, sa do të mund të krahasohej vetëm me një mishërim njerëzor.

    Në jetën private, ishte njeriu më i mirë. Kishte aftësinë e shenjtë dhe fisnike të admironte sinqerisht. Ishte nga ata që një varg i vjetër, një figurë e lartë, i njomin sytë nga dhembshuria, ndjente mospërfillje vetëm për pedantizmin triumfues, dhe indinjimi i vinte vetëm para egoizmit borgjez.

    Udhëtoi përgjatë shumë viteve, qe i dashur, qe i shquar. Por, siç tha Zola-ja, më të mirën e gëzimeve dhe të vuajtjeve të tij e gjeti brenda artit të tij. Ishte një murg i vërtetë i letrave. Këto qenë gjithnjë qëllimi i tij, qendra e tij, rregulla e tij. Jetonte në ta si në një qeli, i huaj ndaj zhurmave banale të jetës. Qe një burrë i fortë. Qyteti i tij do t’i ngrejë një statujë: e sigurt që kurrë nuk ka shkëlqyer në dritën e qiejve, e modeluar në mermer, një fytyrë më e denjë.

    24 korrik 1880


    [1]  Benjamin Disraeli, kont i Beaconsfield-it (1804-1881).

    [2]  Valle e gjallë franceze prej koncerti kafeneje që ishte në zë në gjysmën e dytë të Tetëqindës.

    SHKRUAJ NJË PËRGJIGJE

    Ju lutem lini komentin tuaj!
    Ju lutemi shënoni emrin tuaj këtu

    Artikujt më të fundit

    KATEGORITË