Kapitulli hyrës
[Këtu tregohet për takimin e parë të Iskanderit me Janosh Huniadin, mbret i hungarezëve, i cili po udhëhiqte me zulmë të madhe ushtritë e krishtera të Europës Qendrore në përballjen me ushtrinë osmane. Është një takim i fshehtë. Iskanderi është dërguar me urgjencë nga sulltan Murati në krye të dhjetë mijë jeniçerëve, të gjithë me origjinë nga Shqipëria, për të përforcuar ushtrinë, e cila po shpartallohej betejë pas beteje nëpër malet e Ballkanit nga të krishterët e Huniadit. Por Iskanderi kishte në kokë një plan tjetër tashmë.[1]]
Iskanderi arriti në kampin e ushtrisë së Transilvanisë pas mesnate. Kishte kalëruar qysh në perëndim të diellit pa pushuar, kishte çarë, krejt i vetëm, nën dritën e hënës, përmes pyjeve të dendura, ku vetëm dhitë e egra kishin shkelur, kishte kapërcyer majën e ngulur në qiell të malit Hemus për të zbritur në fushat e Bullgarisë. Kali i tij, një kalë i bardhë Anadolli, që ia njihte aq mirë huqet të zotit, shkrofëtinte e nxirrte avuj të valë djerse nga qafa e deri te vithet. Iskanderit iu desh të përdorte sa forcën e pashembullt të krahut aq edhe dredhitë po ashtu të pashembullta, të cilat, në oborrin e sulltanit, ku ishte rritur, mësohen më mirë se kudo. Ndryshe, ai nuk do të depërtonte dot nëpër gardhin e ngjeshur të rojave për të mbërritur në shatorren e mbretit të pathyeshëm Huniad. Nuk kishte asnjë grimë kohë për të humbur me shpjegime se kush ishte e përse vinte ashtu natën, si cub. Pas bisedës me zemër në dorë me komandantin e lavdishëm Huniad, me të cilin ai shpresonte të gjente shpejt mirëkuptimin, Iskanderi duhej të kthehej sërish si shigjetë andej nga kishte ardhur, për ta pritur lindjen e diellit në çadrën e tij, në kampin e ushtrisë osmane.
Gjatë këtij udhëtimi – më i jashtëzakonshmi që Iskanderi kishte bërë ndonjëherë qysh kur e mbante veten mend si burrë – kali i tij kishte marrë urdhër për t’u ndalur vetëm një herë. Kjo kishte ndodhur kur kalëruesi kishte zbritur në anën tjetër të malit dhe dritat e fushimit, ku po shkonte, dukeshin fare afër. Ai kërceu gjithë gjallëri nga kali, mori çantën e lidhur në bisht të shalës dhe nxori prej andej disa tesha, të cilat i nderi mbi bar njëra pranë tjetrës. Pastaj filloi të zhvishte me shpejtësi uniformën e gjeneralit turk. Kali, të cilit po i avullonin djersët, e ndiqte me një vështrim të çuditur dhe po ashtu pak të shqetësuar, që Iskanderi e ndjeu mbi lëkurën e fytyrës më fort se e vuri re. Por nuk i foli për ta qetësuar, sado që kali ia kërkoi me ngulm një shpjegim të vogël, sipas mënyrës së tij, duke trokitur tri herë në tokë me thundrën e përparme, të djathtën. Kali u kujdes, megjithatë, të trokiste aq lehtë, sa për ta dëgjuar vetëm i zoti. Iskanderi kishte madje një ndjesi argëtuese tek ndiqte me bisht të syrit si rritej shqetësimi në vështrimin e kalit ndërsa ai vishte teshat e reja. Kali, i cili nuk e kishte parë kurrë jashtë uniformës ushtarake, gati-gati nuk po e njihte.
– Mos u huto, i dashur mik! – iu drejtua më në fund Iskanderi me një zë të butë, teksa mbështillte rreth kokës një shall të kuq me xhufka, në majat e të cilave xixëllinin diamantet zbukuruese. – Kjo është vetja ime e vërtetë, mbaje mend mirë! Është shumë e bukur, apo jo? Shumë shpejt do të më shohësh të veshur vetëm kështu. Do të bëjmë punë të mëdha, sa ti të jesh krenar me mua.
Siç do të zbuloja pak më vonë, përkthyesi M. B. po më ritregonte romanin “Naltësimi i Iskanderit” të Benjamin Disraelit, duke lënë mënjanë, si të panevojshme për rastin, të gjitha episodet ku Iskanderi naltësohej përmes përshkrimesh fort epike. Unë po e ndiqja pa ndonjë përqendrim të madh, por edhe duke u kujdesur gjithsesi për të fshehur çdo shenjë bezdisjeje, sado që, në të vërtetë, vizita e tij mëngjesore, pa paralajmërim, nuk më kishte pëlqyer hiç. Ai e dinte mirë që në mëngjes unë punoja dhe nuk doja të trazohesha. Isha vetëm në shtëpi. Nuk do të isha ngritur për të hapur derën, edhe pse zilja po binte me njëfarë rrëmbimi të tepruar. Dola vetëm kur qentë, në oborr, nisën të shqetësohen. Me siguri që do të isha treguar i pakëndshëm me çdokënd tjetër përveç me përkthyesin M. B., me të cilin më lidhte një miqësi shumë e gjatë, qysh nga rinia jonë, kur unë isha poet fillestar dhe ai drejtonte qendrën kulturore të një qyteti industrial në veri të vendit. Nuk i urova, megjithatë, mirëseardhjen dhe e qortova sakaq veten për ftohtësinë, me të cilën iu drejtova nga larg.
– Ç’ka ndodhur? – e pyeta. Ndërkohë, me mend po i thosha: “Ç’më vjen në derë kështu që pa gdhirë, si lugat?”
Ai iu përgjigj pyetjes sime duke tundur kokën e duke shtrembëruar fytyrën me një shprehje të sinqertë moskuptimi përzier me çudi dhe u nis drejt meje duke e përshkuar oborrin pa iu kushtuar vëmendje dy qenve të mi, të cilët po i ngatërroheshin nëpër këmbë në kërkim të një përkëdheljeje. Ai dukej i nxituar edhe tek hynte në shtëpi. Vazhdoi me po atë nxitim për në punishten time, ku, siç edhe ai e dinte, pranoja shumë rrallë njeri. Ende nuk më kishte thënë asgjë. E ndoqa. Po vija re gjithë këto hollësi në sjelljen e tij me një qetësi të ngjashme me shpërfilljen, pa u shtyrë madje as të mendoja se ky burrë e kishte një hall. Ende më lëvrinte në kokë fjalia e lënë në mes kur u ngrita nga tryeza e punës për të çelur derën. Po shkruaja ca shënime nga një udhëtim që kisha bërë në Kinë para pak javësh, në përbërje të një grupi shkrimtarësh nga Europa Qendrore. M. B. zuri vend në pupën bri tryezës së ulët dhe më tregoi me një lëvizje të prerë të dorës kolltukun, ku ai e dinte se ulesha kur lexoja. U binda. Ai filloi sakaq të ma përshkruante udhëtimin nator të Iskanderit për të takuar Janosh Huniadin, ashtu siç e solla në hyrje të kësaj proze. Po e ndiqja thjesht siç ndiqet një lajthitje e padëmshme e një miku të vjetër, gjë që ai e vuri re dikur dhe u acarua. E ndërpreu tregimin aty ku Iskanderi, i veshur me teshat e reja, i thotë kalit se shumë shpejt do ta flakte tutje përgjithmonë uniformën e oficerit turk dhe do të bënin së bashku punë aq të mira sa ai (kali) do të ishte krenar për të zotin.
Acarimin e mikut tim unë e vura re vetëm te sytë e tij, të cilët lëvizën rrëmbyeshëm prapa xhamit të syzeve. Ai m’u lut që të përqendrohesha në vazhdim dhe më paralajmëroi se kombi shqiptar priste prej meje zbërthimin e enigmës më të madhe përkitazi me pavarësinë e Shqipërisë një shekull e gjysmë më parë dhe me rrugën historike krejt të ndryshme nga shtetet e tjera ballkanike, edhe ato të dala pak a shumë në të njëjtën periudhë nga Perandoria Osmane, që kishte marrë shteti ynë. Ai po shkonte shumë larg në lajthitjen e tij, por nuk dija si ta ndaloja tashmë pa e lënduar. Ma përsëriti lutjen për t’u përqendruar dhe më kujtoi (si një ndihmë) të mbaja parasysh përmbylljen e novelës time “Ura si vend i punëve të dreqit”. Kujtesa e tij më shërbeu vetëm për t’i thënë vetes se duhej të tregohesha deri në fund i durueshëm. I buzëqesha si për t’i dhënë shenjë të vazhdonte. Ende nuk e ndieja sadopak atë gërvishtjen e veçantë nëpër kokë, që do të ma lajmëronte për zgjimin e kureshtjes.
* * *
Miku im nuk u bind se ishim marrë vesh. Ai rrotulloi sytë drejt raftit ku e dinte se mbaja një kopje të librave të mi të botuar, u ngrit rrëmbimthi për të marrë përmbledhjen me novela “Historia si një mushkë” dhe ma vuri përpara në tryezën e ulët që kishim në mes, duke më përsëritur me një këmbëngulje të re se zbulimi nga ana ime i takimit të Benjamin Disraelit me personazhin e “Ura si vend i punëve të dreqit” dhe lidhja, që krijohet në vazhdim midis tyre, shënonte një kthesë thelbësore në kuptimin e shqiptarëve për historinë e tyre kombëtare. Ishte zbërthimi, më në fund, i një enigme të gjatë. M. B. është përkthyesi në shqip i romanit “Naltësimi i Iskanderit” i Benjamin Disraelit, shoqëruar me një studim mbi udhëtimin e autorit në Greqi dhe në Shqipërinë e Jugut, duke ndjekur gjurmët e lordit Bajron, tridhjetë e tetë vjet para se të bëhej për herë të parë kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar. M. B. as që më dëgjoi kur i pohova se unë nuk i kisha njohuri të tilla. Madje, as romanin në fjalë nuk e kisha lexuar ende, ani pse ma kishte dhuruar me një përkushtim. Bëra, sinqerisht, një përpjekje të dytë për t’i kujtuar se proza ime ishte mirëfilli imagjinatë, pa asnjë mbështetje në dokumente arkivore.
– E pastaj? – ma ktheu ai me një vendosmëri që më hoqi çdo zell për t’u shpjeguar.
Një çast më vonë unë po pyesja veten i çuditur se çfarë kisha dashur t’i shpjegoja mikut tim përkthyes.
Ai kishte hapur, ndërkohë, librin tim me novela dhe po më lexonte me një zë të lartë, urdhërues:
Gjithçka midis tyre do të fillonte kur djaloshi britanik, pasi e kishte dëgjuar historinë nga burrat e shtëpisë, do të kërkonte një bisedë me nusen. Ai nuk hoqi dorë nga kjo kërkesë edhe pasi ata i thanë se ajo ishte memece. Madje, me njëfarë paturpësie, që i shtangu malësorët, ai nguli këmbë që bisedën me nusen ta bënte vetëm për vetëm. Nuk do të merrte pjesë as përkthyesi. Kokë më kokë, siç u shpreh ai, serioz. Dhe, për t’i qetësuar burrat e Resulajve, midis të cilëve ishte edhe Isai, ai tha se bisedën do ta bënte në oborr, nën hijen e manit. Ata mund ta ndiqnin me vështrim, nga larg, bashkëbisedimin e tyre. Burrat e Resulajve i pushtoi një kureshtje e madhe. Si do të fliste ai me një memece? Për më tepër që nuk dinte as shqip. Gjuha e tij e nënës ishte anglishtja, pa asnjë ngjashmëri me gjuhën e nënës të këtyre malësorëve. Ata e pranuan kërkesën e mysafirit të përshkuar nga ndjesia argëtuese se do të shihnin një magji, gjë që Hana e vuri re mirë dhe nuk i pëlqeu aspak. Por nuk mund ta kundërshtonte. Ajo sidoqoftë arriti ta bënte të ditur se i bindej vetëm urdhrit të të shoqit, Isait. Dhe ashtu ndodhi. Isai i dha shenjë të shkonte nën hijen e manit, ku ishin ca ndenjëse të sajuara me copa dërrasash, për t’u ulur burrat kur ktheheshin nga puna, sa për të pirë një llullë duhan.
Djaloshi britanik e përshëndeti nusen me një përkulje të kokës dhe zuri vend përballë saj. Ai nxori nga çanta një fletore të trashë, e vendosi mbi gjunjë, pastaj lëvizi gishtërinjtë e të dyja duarve në drejtim të vështrimit të saj, duke formuar në ajër ca figura të çuditshme. Hana e kuptoi se ai po i kërkonte leje për të mbajtur shënime. Ajo nuk do të ishte kurrë në gjendje ta shpjegonte si e kuptoi domethënien e shenjave të të huajit. Por e kuptoi dhe i erdhi sakaq mirë që dikush po e vlerësonte aq sa t’i kërkonte leje për diçka. Hana e miratoi menjëherë, madje edhe duke nxjerrë një buzëqeshje të lehtë, edhe pse e dinte se, si grua e martuar, po bënte një gabim, për më keq drejt nën vëzhgimin e syve të çmeritur të burrave të familjes. Ajo kishte, megjithatë, një nevojë të brendshme t’i shprehte mirënjohje të huajit. Ishte hera e parë që mbi fytyrën e saj nderej një buzëqeshje qysh para dasmës. Ajo ndoqi shembullin e të huajit, i cili dukej sakaq se e kishte harruar fare praninë e sehirxhinjve pak metra më tutje. Hana nuk bëri përpjekje për të vëzhguar çfarë shprehte fytyra e të shoqit, i cili me siguri që po e ndiqte me një vëmendje ndryshe nga të tjerët. Ajo nuk po mendonte më për të.
Mysafiri po e pyeste ndërkaq nëse mund të veçonte një çast, i cili do të shënonte fillimin e hatasë. Hana u kënaq që ai nuk përmendi gjymtimin e saj. Ajo e kishte pritur prej kaq kohësh këtë pyetje. Por nuk e kishte përfytyruar se do t’i vinte nga një i huaj.
– Po, – u përgjigj ajo pa ngurrim.
I huaji e nxiti të vazhdonte me një përkulje të lehtë të syve. Hana ngriti si me një urdhër të fshehtë të dyja duart në lartësinë e vështrimit të tjetrit dhe vazhdoi të tregonte duke përthyer një a dy a tre a katër gishtërinj sipas nevojës, pa pyetur fare veten se nga i dinte këto shenja.
Miku im përkthyes ngriti sytë nga libri dhe m’i nguli mua.
– Po tani? – m’u drejtua pa ma shqitur vështrimin.
– Po tani çfarë? – ia ktheva. Nuk e kuptoja çfarë kërkonte nga unë.
– Ky djaloshi britanik, që arriti të zbërthejë memecërinë e Hanës, është Benjamin Disraeli, apo jo?
– Po. E kam thënë në fund të novelës, ku sjell edhe tregimin që nxjerr ai nga biseda me Hanën.
– Tregimin e ke përfytyruar ti.
Ishte e kotë ta miratoja. Sigurisht që edhe shfaqja e udhëtarit të ri britanik në mjedisin e personazheve të mia, ashtu si krejt novela, ishte pjellë e përfytyrimit tim.
Përkthyesi M. B. shtoi:
– Te romani “Naltësimi i Iskanderit” ai vetë ka shkruar, me një gjuhë të koduar, romantike, vazhdimin e kësaj historie, fillimin e së cilës e ke përfytyruar ti.
Kapitulli në vazhdim
[Iskanderi e gjeti Janosh Huniadin duke i diktuar udhëzime sekretarit të tij. Nga vini? pyeti ai duke i hedhur vizitorit një vështrim zhbirues. Nga kampi turk, u përgjigj Iskanderi. A jeni i dërguar apo dezertor? As njëri e as tjetri. Po çfarë jeni? Iskanderi i shpjegoi të zotit të shtëpisë se biseda e tyre duhej bërë vetëm për vetëm dhe se koha e tij nuk priste.]
– Unë mund të qëndroj këtu vetëm sa kali im të mund të mbushet me frymë, – tha Iskanderi.
Huniadi i dha shenjë sekretarit të largohej dhe shtoi duke treguar me vështrim dikë në fundin e shatorres:
– Zotëri, kjo zonjushë është bija ime. Prej saj unë nuk mbaj të fshehta.
Në të vërtetë, ajo zonjushë i kishte rënë në sy Iskanderit sapo kishte vënë këmbën atje brenda. Madje, i ishin dashur përpjekje të mëdha ta mblidhte veten pa humbur kohë për t’u përqendruar te burri, për takimin me të cilin kishte marrë në sy rrezikun më të madh të jetës së tij. Ai do të besonte deri në ditën e vet të fundit se, me të kapërcyer pragun e shatorres, kishte ndodhur një mrekulli. Flakët e llambës, nën dritën e së cilës po shkruante sekretari i Huniadit, ishin valëvitur krejt si t’i pushtonte një frymë misterioze dhe kishin lëshuar një lumë drite të re, qumështore, duke mbushur krejt vendin. Ai kishte çuar instinktivisht të dyja duart te sytë, a thua se po i mbulonte nga verbimi. Drita ishte qetësuar sakaq, duke u mbledhur po si shpirt në fund të shatorres, në sytë e bukur të një zonjushe, e cila ngriti vrullshëm edhe vetullat, si për ta zmadhuar vështrimin, për ta parë më mirë vizitorin e pazakonshëm. Iskanderi e ndjeu atë vështrim ta përshkonte nëpër kraharor, duke i lënë përbrenda disa plagë të nxehta, të cilat nuk i jepnin dhembje. Ai u përpoq të kuptonte çfarë po i ndodhte.
Iskanderi kishte arritur t’i thoshte të zotit të shtëpisë se nuk ishte as dezertor e as i dërguar me ndonjë kumt nga kampi turk, por po e vononte përgjigjen e pyetjes se çfarë ishte atëherë. Ai ishte krejt i përpirë nga soditja e zonjushës, një vajzë me sy të zinj, të mëdhenj, të butë e po aq të ndritshëm si thëngjij. Flokët e dendur e korb të zinj nxirrnin në pah një ballë të lartë, zbrisnin përanash fytyrës dhe derdheshin valë-valë përmbi shpatullat e saj. Ata ishin të thurur me fije floriri dhe të zbukuruar me xhevahire të shumta, për t’u dukur krejt si një qiell nate pranverore. Tërthor ballit ajo mbante një si gërshet të bardhë, të cilin Iskanderi nuk po e dallonte dot se çfarë ishte, por që do e zbulonte një herë tjetër, kur do të takoheshin ngeshëm, pa ngutjen e kohës, rrjedhën e së cilës ai filloi ta ndiente te rrahjet e damarëve në tëmtha. Ai dëgjoi një zë të brendshëm, që iu duk si zëri i kalit të tij, t’i thoshte se ishte gati për të marrë rrugën e kthimit. Por nuk i shkëputi dot sytë nga fundi i shatorres pa e endur një çast vështrimin mbi fytyrën e saj me një lëkurë që thithte dhe zbuste dritën si të ishte e bërë prej dyllit të bletëve. I zoti i shtëpisë e vuri re shpërqendrimin e luftëtarit nator, vodhi me bisht të syrit të bijën, u bind se edhe atë po e përshkonte një turbullirë, ndjeu një si pickim të ëmbël në vetëdijen prej babai, që zbulon rritjen e fëmijës së vet dhe nxori një buzëqeshje të lehtë për t’i dhënë pak kohë vizitorit ta shijonte çastin para se ta përsëriste pyetjen:
– Mirë që nuk je dezertor dhe as i dërguar nga kampi turk, po çfarë je atëherë?
* * *
Vajza e Janosh Huniadit, emrin e së cilës Iskanderi do ta mësonte në përmbyllje të bisedës së shpejtë me të atin, ishte e mësuar ta fshihte kureshtjen lidhur me takimet që i ati bënte në shatorren e tij. Si zakonisht, ajo as sytë nuk do t’i kishte kthyer për të hedhur një vështrim drejt këtij vizitori të vonë. Ajo ishte aty për të qenë e padukshme sa kohë nuk i bënte shenjë i ati për të ndërhyrë. Por kësaj here vajzën e përshkoi një shtysë e panjohur që ia theu vullnetin. Për çudinë e vet, ajo nuk po ndihej as në faj për një sjellje të tillë. Sytë e saj kishin mbetur të mbërthyer si me magji mbi burrin, i cili po afrohej me ca hapa të mëdhenj e të qetë drejt të atit. Ajo e dëgjoi pyetjen e të atit dhe dalloi në zërin e tij njëfarë tendosjeje pakënaqësie, me siguri për shkak të mënyrës si ai i panjohur ia kishte behur në shatorren e tij, që ishte vendi ku ai punonte, por edhe flinte kur ishte në fushim luftarak. Ndoshta pakënaqësia e tij lidhej edhe me rojat e veta, të cilat e kishin lejuar të panjohurin të mbërrinte deri aty. Vajza po arrinte të mendonte vetëm për pakënaqësinë e të atit, por pa i dhënë të drejtë. As që e pyeti veten përse nuk po e përligjte pakënaqësinë e fshehur të të atit. Ajo pati parandjenjën se jetës së saj do t’i kishte munguar diçka e madhe sikur ai burrë ende i panjohur të mos ishte shfaqur ashtu papritur në hyrjen e shatorres.
Vajza arriti, megjithatë, ta dëgjonte qartë të atin kur i kërkoi të panjohurit të paraqitej. E dëgjoi edhe përgjigjen e tij: ai vinte nga kampi turk. Mandej i ati e pyeti, me një zë gjithnjë të tendosur, por ku nuk kishte më gjurmë pakënaqësie, nëse ishte dezertor apo i dërguar. Tjetri u përgjigj se nuk ishte as dezertor e as i dërguar. I ati vazhdoi: Po çfarë je atëherë? Deri këtu vajza e dëgjoi mirë shkëmbimin midis dy burrave. Më tej vëmendja e saj iku tërësisht nga fjalët dhe tingujt, për t’u përqendruar në një gjuhë krejt tjetër. Ajo nuk kishte më veshë. Kishte vetëm sy për të soditur veshjen e atij burri. Ai kishte thënë se vinte nga kampi turk, por mbi trupin e tij nuk kishte ndonjë shenjë nga ato që ajo kishte parë shumë e shumë herë mbi trupat e ushtarëve e të oficerëve të armikut, të vrarë e të mbetur në fushat e betejave të fituara nga i ati. Veshja e tij nuk kishte asnjë ngjashmëri me një uniformë ushtarake. Në çastin kur i ati po e pyeste të panjohurin se çfarë ishte atëherë, ajo po pyeste veten se çfarë ishte ajo veshje, që e tregonte aq të bukur atë burrë të panjohur. Ajo hodhi instinktivisht një vështrim mbi veshjen e vet, e cila iu duk shumë më e varfër në ngjyra. Po unë jam e veshur për t’iu përshtatur jetës në një fushim ushtarak, jo për të shkuar në festë, tha me vete si për t’u shfajësuar. Ishte njësoj si të pranonte se ky burrë i panjohur, me paraqitjen e tij, po sillte në mes të natës një dritë festive në shatorren e tyre. Ajo ndjeu befas mall për mbrëmjet e gëzueshme në kështjellën e tyre në Alba Liliu.
E përzuri sakaq këtë ndjesi malli. Madje me njëfarë inati. Pati përshtypjen se kështu, qoftë edhe tërthorazi, po fajësonte të atin për humbjen e asaj jete të shpenguar, të rehatshme, plot me argëtim. Por atje nuk do të kisha një mbrëmje si kjo, i tha vetes, e bindur se kështu do e fshinte atë ndjesinë që i kishte ngjallur kujtimi i kështjellës së tyre në Alba Liliu. Por nuk e saktësoi çfarë kishte magjepsëse kjo mbrëmje e vonë në shatorren e luftës të babait të saj, e cila duhej të ishte e ngjashme me të gjitha mbrëmjet gjatë këtyre tre muajve, qysh kur ishin në fushatë. Të dy burrat po flisnin në këmbë. Kjo mund të ishte një hollësi për ta dalluar këtë mbrëmje nga të tjerat. Babai i saj e kishte zakon që vizitorët e mbrëmjes, qofshin ata edhe oficerët e tij, i priste më ngeshëm se ata të ditës. I ftonte të uleshin në minderin e gjerë, të shtruar me lëkurë delesh të paqethura dhe i qeraste me çaj, të cilin e përgatiste gjithmonë e bija. Me raste, kur ishte në qejf dhe pa ngutje për t’i përcjellë vizitorët, hapte edhe ndonjë shishe verë “Tokai” me pak djathë dhie, të cilin e shërbente po ashtu e bija. Ajo e priste me kënaqësi një porosi të tillë nga babai, siç e pranonte me kënaqësi edhe ftesën e tij për t’u ulur me ta. Ishin herët kur babai bënte përpjekje për t’i dhënë shatorres sadopak pamjen e shtëpisë.
Duke parë të dy burrat që flisnin në këmbë, zhytur në një heshtje, që do të duhej ta kishte çuditur vajzën, ajo ndjeu një sëmbim të vogël në zemër. Do të kishte dashur që babai t’i bënte zë për t’i kërkuar të nxirrte një shishe verë dhe të përgatiste një pjatë me djathë. Do t’iu kishte shërbyer me kënaqësi të madhe. Dhe, po ashtu plot kënaqësi, do ta priste ftesën për t’u ulur me gotën e saj pranë tyre. Por kjo nuk dukej se do të ndodhte. Ajo shihte, megjithatë, buzët e tyre të lëviznin, e kuptonte që ata po flisnin, i pëlqente që babai i saj shfaqte njëfarë ngazëllimi të ri nëpër fytyrë dhe as që kujtohej të pyeste veten përse nuk po dëgjonte asgjë. Ata ishin vetëm ca hapa larg dhe në qoshen e saj nuk mbërrinte asnjë tingull. Ajo as që u kujtua, pra, të pyeste veten se çfarë ishte gjithë kjo shurdhëri e papritur. As kësaj here nuk po ndiente ndonjë kureshtje lidhur me çfarë fliste babai me vizitorët e tij, ani pse ishte rasti. Në fund të fundit, ky vizitor, që ai kishte përballë vinte nga kampi i armikut.
Nuk ishte as dezertor e as i dërguar nga eprorët e tij me ndonjë kumt të veçantë. Deri këtu vajza e kishte dëgjuar mirë. Pastaj kishte ardhur heshtja. Në çdo rrethanë tjetër ajo do të ishte zemëruar me veten për këtë humbje të vëmendjes pikërisht kur do të kishte dëgjuar ndoshta çudinë më të madhe të jetës së vet: çfarë ishte një i ardhur nga kampi armik, në mes të natës, i cili nuk ishte as dezertor dhe as i dërguar për marrëveshje? Mbështjellë me heshtje, ajo po ndihej mirë, edhe pse jo e qetë, duke e parë atë burrë të panjohur si një enigmë, përpara të cilit babai i saj, i pathyeshmi Janosh Huniadi, kishte marrë sakaq një qëndrim që shkonte përtej mirësjelljes. Ai po e dëgjonte gjithë vëmendje. Vajza e dinte sa e vështirë ishte për një të panjohur t’i bënte përshtypje babait të saj. Ky vëzhgim vetëm ia shtoi ndjesinë se në shatorren e tyre, asaj mesnate, ia kishte behur një enigmë. Mrekullitë ndodhin gjithmonë natën, tha ajo me një dëshirë për ta argëtuar pak mendjen. Në fakt, ajo u tremb nga përmendja e mrekullisë. Ishte njësoj sikur një zë i brendshëm t’i kujtonte se mrekullitë ndodhin vetëm në ëndrra, në një botë të pamundur për t’u jetuar. Kurse enigma ishte konkrete. Heshtja vazhdonte të ishte e plotë në veshët e saj. Ajo po lidhej me botën përreth vetëm përmes syve. Nuk ndiente nevojë të dëgjonte.
[1] Paraqitjet në hyrje të kapitujve janë të përkthyesit M. B.
