Nga Ardian Ndreca
Dy muej para se me vdekë, në janar të vitit 2007, Jean Baudrillard, filozof francez që ka reflektue thellësisht rreth postmodernitetit, ishte gati në përfundim të nji sprove që do të botohej ma vonë me titullin “Pse nuk asht zhdukë tashma gjithçka?” (Pourquoi tout n’a-t-il pas déjà disparu?).
Bahet fjalë për përsiatjet e fundit që janë ndërkaq mendimet ma të ngulituna të këtij mendimtari bashkëkohor, të cilat kanë të bajnë me gjendjen e njerzimit në epokën që jetojmë sot. Autori niset prej premisës që gjanat në momentin e realizimit të tyne zhduken si të tilla e marrin trajta tjera; së dyti, pohon ai, teknologjia e sotme tregon kufijtë gjithnji e ma të prekshëm të njeriut, i cili po ia dorzon vetveten nji bote të panjohun, artificiale në të gjitha komponentet e saj, sidomos në inteligjencën e saj.
Ndryshe nga sa mendonin filozofët e arsyes së fortë, bota në të cilën ne jetojmë nuk ka nevojë për me ekzistue si e tillë falë të kundërtave. Prej Hegel-it, e ma vonë prej Marx-it e këtej, ishim mësue me e pa të interpretueme botën falë kundërshtive dhe dialektikës së të kundërtave. Sot të kundërtat e kanë humbë forcën e tyne, ideologjitë e forta kanë ra (mes së majtës dhe së djathtës nuk ekziston ma kundërvumja ideologjike e dikurshme, por vetëm gara për marrjen dhe mbajtjen e pushtetit). Kundërshtarët tanë na kërcënojnë me zhdukjen e tyne, pohon filozofi francez. Mund të themi se ketë gja Perëndimi e ka eksperimentue ma së mirit me hutimin e madh që pasoi ramjen e Murit e Berlinit.
Megjithatë, ideologjitë në pamje të jashtme të zhdukuna, rregullat e thyeme, kontrollet dhe censurat e hequna, janë ba pjesë e nënvetëdijes sonë, tue diktue stilin e sotëm të jetës dhe çdo modul që pretendon me u imponue si universal dhe mban vulën e politically correct.
Realiteti, shton Baudrillard, asht zhdukë mbas virtualitetit, dhe ky i fundit po dikton fuqishëm rregullat e jetës sonë. Mjafton të kujtojmë këtu flluskën e sapunit të ekonomisë virtuale, e cila në euforinë e saj financiare-spekulative shkaktoi nji krizë reale. Ky asht paradoksi: diçka që nuk ka realitet ndikon mbi realitetin tue modifikue atë dhe vetë qenjën tonë.
Këtë “revolucion antropologjik” Baudrillard e ndjek prej afër në kalimin prej fotografisë analogjike tek ajo digjitale. Kjo e fundit shpalos nji potencialitet të papamë, pse nuk ka nevojë për negativin dhe madje nuk ka nevojë as për dritën e synit të atij që e përdor. Përllogaritja elektronike, me sa duket, e ka fitue betejën e saj me formën artistike. Kur shkrepim nji foto digjitale, ne nuk paraqesim (représentation) nji objekt, por thjesht e kapim atë në kushtet ma të mira matematike që i përcakton teknologjia e naltë që përdorim.
Ajo që nuk gjejmë ma në foton digjitale, simbas Baudrillard, asht: “pasunia e lojës së pranisë dhe mospranisë”… “e gjithë pasunia e gjestit fotografik që zhduket me hymjen në lojë të digjitales”.
Kjo gja nuk përban thjesht nji hap të teknologjisë, por nji ndryshim rranjësor në mendësinë tonë: “Edhe nji herë, ky nuk asht veçse nji shembull i asaj që po ndodh në mënyrë masive në të gjitha fushat. Në veçanti në fushën e mendimit, të konceptimit, të gjuhës dhe të përçansimit logjik (représentation). I njejti fat digjital kërcënon universin mendor dhe gjithë shtrimjen e mendimit.”
Iluzioni që po krijohet asht ngatërrimi i mendimit me shumësinë e përllogaritjeve, ngatërrimi i fotografisë me shkrepjet e panumërta digjitale.
Rreziku qëndron te kthimi i trunit në nji receptor imazhesh, rreth të cilave ai e ka humbë forcën kritike. Sot, ma shumë se dje, jemi të bombarduem prej nji pafundësie pamjesh që vijnë drejt nesh nga çdo anë e globit dhe që flasin të njejtën gjuhë: digjitale. E keqja asht se rreth tyne ne kufizohemi në gjykime mbas të cilave nuk qëndron asnji përpjekje intelektuale me kuptue, por vetëm nji aprovim apo nji mosaprovim që vjen së bashku me figurën digjitale. Kjo përban hegjemoninë e arsyes artificiale mbi arsyen njerzore.
Digjitalja ka dhunue shembëlltyrën e gjanave, nënvizon Baudrillard, tue mos lanë vend për imagjinatën dhe për pasuninë e saj subjektive. Fotografia digjitale ka anullue negativin, kohën e pritjes që i jep fotos nji vlerë shtesë, prekjen artistike, të përtejmen. Fotografia analogjike asht nji përshkrim i pasunuem prej ndërveprimit të dritës së synit të fotografit me atë që ndriçon objektin.
Ne, në gjuhën shqipe, kemi përbujtë dikur për pak kohë nji neologjizëm, në mos gabohem të mësuesit të madh Matí Logoreci, që s’ka pasë shumë fat: dritëshkronjë. Fotografia analogjike asht shkrimi me anën dritës, jo kapja elektronike, zbërthimi (pikselizimi) dhe konvertimi digjital i imazhit.
Kjo asht arsyeja që shtyn Baudrillard-in me qenë shumë skeptik ndaj mundësisë së trajtimit të fotografisë digjitale si art, mbasi asaj i mungon mbivlera e dritës së synit të artistit.
“Andrroj nji shembëlltyrë, – shkruen ai, – që të jetë shkrimi automatik i së veçantës së botës”. Tue citue debatin antik rreth ikonoklastisë, ai pohon se andrron nji shembëlltyrë që të përmbajë pa ndërmjetsimin e përllogaritjeve matematike esencën hyjnore të realitetit, nji shembëlltyrë akeropite (pa ndërmjetsimin e artificiales), diçka që ngjason me të ashtuquejtunin “veli i Veronikës”, diçka që nuk mund të riprodhohet në serí pa e humbë përshpirtninë e vet.
Duhet që shembëlltyra ta rifitojë sovranitetin e saj tue u çlirue prej realitetit digjital që na përmbytë me zingjirin e pafund të sekuencave fotografike, ashtu si edhe mendja njerzore të rikthehet në vlerësuese të cilësive të universit. Vizioni global i botës asht nji kërcënim që rrjedh prej software-ve gjithnji e ma shumë universale që lejojnë kapjen e imazheve dhe konsumimin e tyne të menjihershëm; madje edhe ndërhymja e vetme, ajo me photoshop, bahet në mënyrë digjitale.
* * *
Në librin e tij “You Are Not a Gadget”, Jaron Lanier pohon se kemi hy tashma në epokën e totalitarizmit digjital, i cili asht nji lloj “maoizmi informatik”, ku vendin e individit po e zen gjithnji e ma shumë kolektivi dhe anonimati. Në pamundësí me krijue gjana origjinale që të mbesin, njeriu i mijëvjeçarit të tretë, thekson Lanier, po kërkon pavdeksinë digjitale, tue ngatrrue randshëm identitetin kibernetik me atë real. Për shembull, nji prej cultural turns bashkëkohore asht edhe remix-i dhe cover-i, që konsistojnë në përdorimin e ideve të t’tjerëve. Ideali i dijes nuk janë ma bibliotekat por njohunitë e prodhueme kolektivisht të wikipedistave. Lind dyshimi nëse kjo dije kolektive pa nji autor të mirëfilltë do të mund të na lejojë vërtet me u ba të pavdekshëm apo asht thjesht nji iluzion komercial kalimtar dhe pseudodemokratik! Simbas Lanier, bloggersat dhe komentuesit logoirrikë gjithnji online, që shprazin frustrimet e tyne për dështimet e njimbasnjishme personale apo thjesht pakënaqësitë, inatet dhe paragjykimet e mbulueme prej anonimitetit të kolektivit nuk do të prodhojnë kurrë nji Bob Woodward apo nji Carl Bernstein, e shtojmë ne, as nji Indro Montanelli, Igor Man, Oriana Fallaci, David Leigh. Asht e çuditshme se sa larg ka shkue fjala “virtual” në rastin e lokucionit “realitet virtual e digjital”; rranja e saj asht “vir” që domethanë burrë i fortë, kushedi sesa forca mshehet mbas nji realiteti që nuk ekziston realisht?
