Marash Nik Pepa kishte nevojë të fliste me dikë. Po nga njëra anë kishte murin e akullt, nga tjetra Kostrecin, më i heshtur se muri. Kthehej e vërtitej mbi shtratin e ngushtë dhe s’gjente prehje.
– Të rrodhën sytë, bre burrë! – i tha Kostrecit, që vazhdonte të lexonte pa u trazuar.
Drita e mekur hynte me mundim nga kamaret e qelisë. Një afsh i rëndë, gjithë lagështirë e kundërmim myku, të zinte frymën. Marashi u ngrit ndenjur. Përveshi këmbëzën e majtë të pantallonave dhe këqyri me kujdes cungun e këmbës së prerë, që kishte nisur përsëri t’i gangrenizohej. Shtypi me gisht pjesën e murrëtyer, ku mbeti një gropë e frikshme. Ëhë! tha ai me vete dhe mblodhi buzët, aq sa ato iu futën brenda gojës. Nxori nga xhepi i brendshëm i xhupit të pambuktë qesen me duhan dhe ia çeli grykën. Kundërmimi i duhanit ia shpoi hundën dhe atij iu duk sikur ai u përhap gjithandej si një mjegull e mermë. Rrasi majën e hundës në krifën e ngatërruar të fijeve të kuqërremta dhe qëndroi në përthithje për një kohë të gjatë.
Tjetri, përbri, luajti vendit, por nuk e lëshoi librin. Marashi ishte mësuar me përqëndrimin dhe heshtjen e Kostrecit. Një ditë më parë ky kishte dalë nga kaushi. S’kishte muaj që të mos dënohej atje për mosbindje. Marashi ia kishte larë plagët dhe, ku i rridhte ende gjak, i vinte duhan. “Si të paskan bërë, mor vëlla!” Po Kostreci nuk ankohej, madje bënte humor: “ Mos e shko dëm duhanin, or bacë!”
Marashi nxori hundën nga tharmi i helmët. Mendjen e kishte te gropëza e mavijosur. Vdekja e kishte zënë për këmbësh dhe e kafshonte. Dy herë ia kishin prerë njërën, në fillim nën gju dhe mandej mbi gju. S’paskam derman! mërmëriti hidhur dhe nxori pak duhan nga qesja, por harroi që s’kishte letër. Kur ke njërën, s’ke tjetrën, u qa. Zakonisht e dridhte me gazetë, ose me atë letrën ngjyrë kafe, që mbështilleshin makaronat. E keqe, e keqe ajo, po ku ta gjesh, tha gati me zë të lartë. Duhani i vinte nga Thethi. Vetëm duhan të grirë kërkonte nga shtëpia, asgjë tjetër. Duhani i Thethit kishte ngjyrën e mjaltit dhe aromën e bjeshkëve. Por ia ndërronin gardianët me duhan që kundërmonte erë të qelbur. Gjithsesi, e pinte. Në takimin e fundit me nipin, kishte siguruar një qese me duhan bjeshke. E kishte ndarë në ngastra dhe e llogariste për një kohë të gjatë, anipse asnjëherë nuk i dilnin hesapet. Këtë herë i mungonte letra krejt. Ajo ishte më e kërkuara në burg. Sikur të kishte, qoftë edhe vetëm një fije letër, do ta dridhte një cigare dhe do ta pinte, kur të shkonte në banjë ose kur të dilte për ajrim.
Iu kujtua papritur një ngjarje, që e bënte të vuante. Përpiqej ta harronte, po s’e kishte në dorë. Sa herë kam duf për duhan, më del parasysh, mendoi me dhimbje dhe solli ndër mend çastin, kur kishte dalë për ajrim, kur çapitej pas të tjerëve mbi njërën këmbë dhe mbi bastunin nga ana tjetër. Mendjen e kishte gjetkë. Të nesërmen do t’i prisnin këmbën për të dytën herë. Dhe i dukej se vërtitej në qerthoren e ajrimit, si në një vorbull. Njëri prej rojave thithte një cigare dhe tymin ua hidhte të burgosurve në fytyrë. Marashi ia nguli sytë atij. Çdo mendim, çdo lëvizje e përqëndroi te cigarja e rojës, që digjej ngadalë e qetësisht, si për torturë të Marashit. Kur kalonte pranë tij, e ngadalësonte hapin. Ndoshta mund ta hedhë tani, mendonte në ethe. U desh edhe një rrotullim, ndërkohë roja e flaku përtokë bishtin e mbetur. Sikur ta kishte llogaritur, u ndodh pranë dhe u përkul që ta merrte. Mirëpo roja, që e kishte ndjekur me sy, shtriu këmbën me forcë dhe këpuca e tij ushtarake shkeli mbi gishtat e Marashit. Ky e tërhoqi menjëherë dorën e gjakosur, ndërsa tjetri shqyente me shollën e këpucës bishtin e cigares. Sikur po më shtypte mua, foli nën zë Marashi.
– Merr ndonjë libër! – i kishte thënë Kostreci, kur ishin kthyer në qeli. – Mbase e humbet mendjen. Kërkoi Dom Nikollës Biblën.
Marashi e takoi të nesërmen Dom Nikollë Mazrekun. Ishte një burrë i pashëm, rreth të gjashtëdhjetave. Të burgosurit e respektonin për dijen, zemrën e mirë dhe karakterin e fortë.
Dom Nikolla ia dha me kënaqësi Biblën dhe e porositi ta mbante mirë. Ishte një libër i trashë, me kapakë të lëkurtë dhe gërma ari përsipër. Marashi u mbështet pas murit dhe nisi ta shfletonte. Fletët ishin të holla, të tejdukshme dhe fëshfëritëse. Qenkan të mira për të dredhur duhan! – tha me vete. E shfletoi deri në fund, plot një mijë e dyqind faqe, shkruar me gërma të vogla, të zeza. Nisi të lexonte fillimin, por nuk përqëndrohej dot. “Ajo fleta e mbrame, kot është! – mendoi. E pashkruar. Po ta heqësh, nuk prish punë. Me atë dridhen, të paktën, tridhjetë cigare…”
I doli parasysh fytyra e merakosur e Dom Nikollës dhe e largoi atë mendim. “Te njeriu është edhe Zoti, edhe Djalli. Zoti ma dërgoi këtë libër për ta lexuar, djalli më shtyn për ta shqepur!”. E mbylli dhe e vuri nën jastëk.
U kthye nga gjitoni, që e kishte lënë librin mënjanë dhe ishte kredhur në të thella. “Me siguri po thurr poezi. I shkruan në kujtesë, ndaj shpesh duket sikur flet me vete.” Një ditë gardianët i kishin mbledhur gjithë librat. Kostreci hyri në grevë urie. Grevë për librat, s’ishte dëgjuar ndonjëherë! As hante, as pinte. Operativi, një djalë i ri, në prani të Marashit e qortonte:
– Kështu do të mbarosh, para se të të vijë vdekja!
– Nuk vdes, se kam Zotin mbrojtës.
– Pse, ka Zot?
– Po.
– Nga e di?
– Se ai më bëri njeri të librave, nuk më bëri kriminel…
– Po të kishte, nuk do të ishe këtu.
– Zoti nuk t’i jep të gjitha. Kjo është një provë.
Dha e mori operativi, po s’e bindi dot Kostrecin të hiqte dorë. Ishte menjëherë pas revoltës së Spaçit. Nuk donin të kishte përsëri ngjarje të atilla nëpër burgjet. Ua kthyen librat, ato të lejuarat…
Marashi e hoqi mendjen nga Kostreci dhe e zbuloi përsëri cungun. Ngjeshi gishtin e madh mbi të dhe gropa që u formua, qe më e madhe. Atij iu duk si një hon. Ka marrë gjithë kockën, mendoi hidhur. Nxori Biblën nga nënkresa dhe u kthye nga muri. E tërhoqi ngadalë fletën e fundit, derisa e shkëputi nga libri. Gërvima iu dëgjua si një klithmë fëmije dhe ai u drodh. E shtyu librin ku ishte më parë. Ndjeu se zemra i rrihte fort. E ndau në lehëza fletën e bardhë. Iu duk sikur kuisjen e letrës e dëgjuan të gjithë. Qëndroi pak çaste dhe mbajti vesh. Nga larg dëgjoheshin zëra dhe hapa. U kthjellua: ishte koha e ajrimit. Mori një copëz letre, e vendosi si lug mbi dy gishtat, shtroi mbi të duhan dhe nisi ta dridhte me shpejtësi. Po duart i dridheshin. Me majën e gjuhës lagu anën e letrës dhe e ngjiti cigaren. Dera e hekurt brambulliti dhe u hap. Marashi u ngrit duke u mbajtur në mur, kapi bastunin dhe doli pas Kostrecit në oborrin gjysmë të errët. Këmbëza boshe e pantalloneve i varej e i tundej si një bisht. Kishte harruar ta mblidhte. Pasi bëri disa hapa, qëndroi, nxori cigaren e dredhur nga xhepi i brendshëm i xhupit tegela – tegela, të cilit i kishte dalë pambuku i zi vende – vende dhe e ndau mëdysh. Pastaj shpejtoi, e arriti Kostrecin dhe i zgjati gjysmën. E ndezën tek një tjetër dhe e thithën në heshtje, duke u çapitur ngadalë pas të tjerëve.
– S’kam pirë në jetën time cigare më të mirë! – tha Kostreci. – Ndoshta, kështu më duket.
Kur u kthyen në qeli, secili u ul në cakun e vet.
– E fshtolla me një fletë të Biblës! – i tha ngadalë Marashi.
– Ç’thua!?
– Me fletën e mbrame. S’kishte gjë të shkruar, veç emrin e shtypshkronjës dhe vitin.
– Po flet përçart! – ia priti tjetri me tërsëllim..
– Nuk durova dot, s’pata forcë ta ndalja dorën…
– Paske bërë mëkat të madh! Ta dija, s’do ta kisha pirë kurrë.
Të dy nuk i zuri gjumi atë natë.
Llamba elektrike ndriçonte zbehtë që nga lart. Ishte e ndaluar ta fikje dritën natën. Marashi këqyrte fytyrën e Kostrecit dhe dallonte atje një vuajtje të madhe. Vuan për mua, mendoi. Kokën e shogët ia përshkonte një brazdë e lehtë, shenja e një plumbi. Kishte dashur të arratisej apo të vetëvritej, nuk dihej mirë. Ai vetë nuk thoshte gjë. As i shkonte asaj ane. Rojat e kishin paralajmëruar, por kostreci ecte i qetë, ngjiti murin dhe u var tek telat me gjemba. Krisi automatiku dhe plumbat i përshkuan mushamanë e zezë, që ngjante me një tabelë të lëvizshme qitjeje. Një plumb i fshiku tërë rrafshin e kokës dhe e mbuloi gjaku. E kishte kërkuar vdekjen Kostreci, apo donte të shpëtonte nga vdekja?- pyeste veten Marashi.
Ditët rrokulliseshin në humbëtirë. Marashi e ndjente gjithnjë e më afër vdekjen, që ngjitej lart nëpër llagëmin e kockës. Trishtimin përpiqej ta shuante me duhan. S’donte të bezdiste të tjerët. Tanimë e kishte zgjidhur hallin e letrës. Hapin e parë e pati të mundimshëm, të tjerët i bënte vetvetiu. Nuk e brente më ndërgjegja, u regj në atë punë. I këpuste fletët një e nga një, si dimri gjethet e një peme. Bibla po hollohej, po tretej ngadalë së brendshmi. Dikur asaj i mbetën vetëm kapakët e trashë, zhguni. Sikur ta kishte përpirë tenja. Vetëm atëherë ia tregoi të fshehtën mikut të tij, ndonëse ai me siguri e dinte.
– Si t’i them Dom Nikollës?
– Të vërtetën thuaji. Kjo ta lehtëson shpirtin.
Marashi shkoi drejt e tek ai.
– Kam bërë një mëkat të madh, Dom Nikollë.
– Mëkatet janë njerëzore, biri im! Ato falen, kur pendohesh.
– E kam bërë me dashje…
– Sido që të jetë!
– Kam pirë Biblën.
– Si e ke pirë!?
– Me duhan.
Dom Nikolla s’po e merrte vesh. Mendoi se s’ish në vete.
– Qetësohu, biri im, qetësohu!
Marashi nxori nga brendësia e xhupit të kaftë zhguallin e Biblës.
Dom Nikolla u tmerrua dhe nisi të bërbëliste. Pastaj e mblodhi.
– Po ta kishe lexuar, kurrë s’do ta kishe bërë këtë mëkat! – i tha.
– E di.
– Bibla është libri, me anë të të cilit Zoti flet dhe zbulon vetveten.
– Nuk do të më falësh?
Dom Nikolla nguroi.
– Në thellësi të shpirtit nuk je penduar, nuk je i qetë. Diçka tjetër të mundon, biri im!
– Është e vërtetë, atë! – iu përgjigj Marashi. – E kuptova: vetëm pendesa nuk mjafton. Duhet…
Iu këput fjala. Ktheu shpinën dhe iku ngadalë si një hije në pakthim… S’donte ta lëshonte veten. Kalbësira i kishte marrë gjithë kurmin. Po shpirti? A do t’i kalbej edhe ai?
Pas disa ditësh, ndjeu një dhimbje të madhe dhe i humbi ndjenjat. Në spital ia prenë përsëri këmbën, gjer në rrëzë të kofshës. Kur e sollën në qeli, nuk e njohën. Kishte ndërruar. Kostreci i qëndronte mbi kokë dhe i pastronte plagën e mahisur. Marashi nuk ndiente gjë. U përmend vetëm kur Dom Nikolla i mori dorën në mes të duarve të veta dhe i foli në gjuhën e Zotit. Hapi paksa sytë, lëvizi me mundim buzët e thara dhe tha me një fije zëri:
– Më ndje, Dom Nikollë!
Sytë i ikën dhe koka iu var.
Dom Nikolla i bëri shërbesën e fundit.
(Marrë nga vëllimi me tregime dhge novela “Vuajtja e bukur”, 2019
