Joshua Rothman
The New Yorker
Përktheu nga anglishtja Engjëllushe Shqarri
Para disa javësh, një të mërkurë me borë, bashkë me time shoqe shkuam të shihnim versionin e ri të filmit “Ana Karenina”. Ishte premiera e filmit që po shfaqej në Nju Jork dhe, përpara se të fillonte, regjisori i tij Joe Wright, një anglez me flokë të zinj, veshur me një kostum ngjyrë gri, u ngrit për të thënë dy fjalë. Ai prezantoi Keira Knightley-n e cila luan Anën, bashkë me aktorët që luajnë Kitin dhe Levinin, Alicia Vikander dhe Domhnall Gleeson. Wright-i foli sinqerisht, si vëllai më i madh krenar, duke thënë se me Knightley-n ka nisur të punojë që me filmin “Krenari dhe Paragjykime”[1]kur ajo ishte vetëm një “rioshe pa përvojë”. Ndërkohë, tha, filmi i tij i ri, “Ana Karenina,” ishte një film për dashurinë dhe për të gjitha mënyrat me të cilat dashuria na bën njerëzorë. Wright-i dhe aktorët e tij ikën pa u ndier nga një derë anësore dhe filmi filloi.
“Ana Karenina” e Wright-it nuk është një përshtatje e drejtpërdrejt e romanit, por një interpretim i ri fantastik, impresionist i tij, me skenar të mirë-informuar, të vetëdijshëm nga Tom Stoppard. Skenat janë krijuese dhe metafiktive. Knightley e luan Anën me një sensualitet nervoz; gara me kuaj e Vronskit është e gjallë dhe e frikshme; ndërsa historia e Levinit me Kitin, e këndshme, e duruar, madje edhe shpirtërore. Megjithatë,—kur e njeh dhe e dashuron romanin, në film ka diçka që të duket se nuk është tamam siç duhet. Problemi, mendoj, është se filmi është tepër romantik. Sikundër Wright-i premtoi, ai është i gjithë për dashurinë, por “Ana Karenina” e Tolstoit nuk është një histori dashurie. Në mos tjetër, “Ana Karenina” është një paralajmërim kundër mitit dhe kultit të dashurisë.
Kur fillova ta lexoja librin “Ana Karenina,” dhjetë vite më parë—jam i fiksuar pas këtij libri dhe e kam lexuar shtatë herë që atëherë—edhe unë ashtu mendova se ishte, një histori dashurie. Asokohe ishte njëzetë e tre vjeç dhe mendoja të martohesha; për mua, ishte e qartë se romani ishte për dashurinë, të mirë dhe të keqe, të mençur dhe jo të mençur. E lexova romanin siç mund të lexojë njeriu çdo roman mbi martesën dhe tradhtinë bashkëshortore. Mendon për protagonistët dhe zgjedhjet e tyre; shpreson për një fund të lumtur. Kur fundi i lumtur vjen, duartroket dhe të duket se është i merituar; ndërsa kur nuk vjen, përpiqesh të gjesh se ku gabuan të dashuruarit. Por, kjo ide rreth dashurisë, e mbështetur mbi një histori dashurie, nuk është vërtet karakteristike e romanit “Ana Karenina.” Kur Tolstoi e shkroi romanin, kishte një mendim të ndryshëm për dashurinë: si një lloj fati, mallkimi, apo gjykimi dhe si një vektor përmes të cilit universi shpërndan lumturinë dhe hidhërimin në mënyrë të padrejtë dhe, me sa duket, krejtësisht të rastësishme.
Këto mendime nuk janë shumë romantike, por janë tolstojane. Kur u ul të shkruante “Ana Kareninën”, nuk është se Tolstoi thjesht i hodhi pas shpine temat e “Luftës dhe Paqes”. Përkundrazi, ai gjeti një mënyrë të menduari rreth të njëjtave çështje që i kishin interesuar gjithnjë—fati, rastësia, pafuqia për t’iu kundërvënë rrethanave dhe vendosmëria për t’i ndryshuar ato—në një kontekst të ndryshëm. Në 1873, kur Tolstoi nisi të shkruante “Ana Kareninën”, ishte duke planifikuar shkrimin e një romani historik mbi Pjetrin e Madh. Që nga 1870, ai ishte mbyllur në studion e tij në Jasna Poliana, duke lexuar e mbajtur shënime, ndërsa e shoqja dhe pjellat e tij të shumta rrekeshin të mos bënin zhurmë përjashta. Pjetri i Madh doli një temë tepër epike edhe për Tolstoin vetë. (“Jam gjithë nerva,” – do t’i shkruante ai një miku. “Nuk po më ecën puna fare. Projekti që kam zgjedhur është jashtëzakonisht i vështirë. Studimet paraprake nuk kanë të sosur, skica e tij po më del duarsh dhe e shoh që fuqitë po më lënë.”) Tolstoit i duhej një subjekt më i përballueshëm. Dhe befas, zbuloi diçka: një rrugëdalje nga shqetësimet e tij që nuk ishte shumë pretenduese dhe historike, por personale, intime dhe e trishtuar. Në biografinë e tij të Tolstoit, Henri Troyat e shpjegon kështu origjinën e romanit:
Befas, diçka i ndriçoi në mendje. Iu kujtua një ndodhi që e kishte prekur thellë një vit më parë. Një fqinj dhe mik i tij, Bibikovi, gjuetar shapkash, jetonte me një grua të quajtur Ana Stepanovna Pirogova, një grua shtatlartë, e bëshme, me një fytyrë të gjerë dhe me një natyrë të shkueshme, e cila ishte bërë e dashura e tij. Por, kohët e fundit, e kishte shpërfillur për shkak të kujdestares gjermane të fëmijëve të tij. Madje e kish ndarë mendjen të martohej me zonjushën bionde. Kur e mësoi pabesinë e tij, xhelozia e Ana Stepanovnës nuk njohu kufi. Iku andej, duke marrë me vete një dëng me tesha e duke u endur nëpër fshatra për tre ditë, mendjeikur nga dëshpërimi. Pastaj, u hodh poshtë një treni mallrash në stacionin Jasenki. Përpara se të vdiste, i dërgoi një pusullë Bibikovit: “Ti je vrasësi im. Qofsh i lumtur, aq sa një vrasës mund të jetë i lumtur. Po ta duash kufomën time, mund ta shohësh në shinat e trenit në Jasenki.” Kjo ndodhi më 4 janar1872. Ditën e nesërme, Tolstoi shkoi në stacionin në fjalë për të parë autopsinë që po i bënin në praninë e një inspektori policie. Teksa qëndronte në një qoshe të dhomës, shihte me vëmendje çdo detaj të trupit të gruas së shtrirë mbi tavolinë, të gjakosur dhe të gjymtuar, me kafkën e thërrmuar. Sa i paturp, mendoi, e megjithatë sa i dëlirë. Ai trup i bardhë, i zhveshur, ato gjinj të vdekur, ato kofshë pajetë që kishin dhënë e marrë kënaqësi i dhanë një mësim të tmerrshëm. U orvat të përfytyronte jetën e asaj gruaje të gjorë që kish dhënë gjithçka për dashurinë, vetëm e vetëm për të pasur një vdekje të tillë të rëndomtë, të shëmtuar.
Besoj se këtu ka një histori dashurie, por ajo që i interesoi Tolstoit nuk ishte dashuria, në vetvete, por pasojat ekstreme të saj. Kur Tolstoi nisi të shkruante librin “Ana Karenina”, ai futi personazhe dhe histori të tjera në të, përfshirë historinë e dashurisë së Kitit me Levinin. Por, në thelbin e saj, “Ana Karenina”—pa balsamin e historisë romantike të Kitit dhe Levinit—është një histori e trazuar për shkak të asaj që i ndodhi Ana Stepanovnës. Kjo e bën atë të ndryshme nga historitë e tjera të dashurisë – ku dashuria është diçka pozitive. Kur e ke, je i gëzuar, ndërsa kur nuk e ke, nuk je. (Mendoni për Lizi Benetin dhe Sharlota Lukasin tek “Krenari dhe Paragjykime”) . Tek “Ana Karenina,” dashuria mund të jetë mallkim dhe bekim njëherazi. Ajo është një forcë esenciale në punët e njerëzve, si gjenia, apo zemërimi, fuqia apo pasuria. Ndonjëherë është e mirë, por ndonjëherë është e tmerrshme, mizore, madje, edhe e rrezikshme. Është një mrekulli që Levini dhe Kiti bien në dashuri me njëri tjetrin—por për Anën do të kish qenë shumë më mirë nëse nuk do kish rënë kurrë në dashuri me Vronskin.
Ky mendim rreth dashurisë tingëllon bukur, në teori, por në praktikë, e kemi të vështirë ta pranojmë, sepse bie ndesh me mitologjinë e dashurisë, e cila i sheh dashnorët e rënë në dashuri si më romantikë, më të dashuruar se ne të tjerët. Kjo mitologji na shtyn ta shohim vdekjen e Anës si një sakrificë fisnike, kështu na pëlqen të themi. Themi se ajo dha gjithçka për të provuar dashurinë. Kjo është një mënyrë joshëse, por e marrë së menduari. E vërteta është se asgjë e mirë nuk vjen nga dashuria e Anës dhe Vronskit dhe se të gjithë do të ishin ndier më mirë po të mos kish ndodhur. Lidhja e tyre ishte pa dyshim një fatkeqësi për Anën, por edhe për Vronskin, për Kareninin dhe për Serjozhën, djalin e tyre. Gjatë dhënies së lëndës së romanit, kam parë studentë që orvaten t’i përvidhen këtij përfundimi; shumica e bëjnë këtë me anë të kundërfakteve. Disa argumentojnë se Ana nuk kishte pse të kryente vetëvrasje; se gabimi qëndron tek vetëvrasja, jo marrëdhënia e dashurisë, thonë. Por, edhe pashmangshmëria e rrethanave të Anës mund të shtrohet për diskutim. Mund të thuhet se Ana shkon deri në vetëvrasje për shumë arsye historike: ligje që paragjykojnë gratë, ndalimi i divorcit nga feja, një sistem njohjeje që i shtyn vajzat të martohen në moshë tepër të re dhe kështu me radhë. Mund të argumentohet se Anës i doli për keq, por faji nuk ishte i saji – nëse gjërat do të kishin qenë ndryshe, ajo dhe Vronski mund të kishin qenë të lumtur. Por, ashtu si qenë, gjërat nuk ishin ndryshe për Anën. Ligjet ishin të padrejtë, por tekefundit, kishte ligje. Sikundër thotë gjyshja ime çifute: “Ajo që është, është”. “Ana Karenina” paraprihet nga një citim shqetësues, i pa autor, epigrafi: “Hakmarrja është imja; unë do ta shpaguaj.” Kjo është në një farë mase, ndjenja që shoqëron vetëvrasjen e Anës. Por, nga këndvështrimi i Tolstoit është gjithashtu një deklarim faktik rreth universit. Ai nuk luan nga vendi. Ajo që është, është.
Nëse Ana nuk është heroina e romanit—nëse nuk është martire e dashurisë—atëherë, çfarë është? Vendimi për atë që Ana është, përbën një nga vështirësitë kryesore të romanit “Ana Karenina.” Disa lexues, ndoshta nga që ndihen të tradhtuar nga Ana, fillojnë e vënë në pikëpyetje karakterin e saj, gjykimin e saj, apo motivet e saj. Të pazotë ta shohin atë si të mirë, përfundojnë duke e parë si të keqe. Keira Knightley, në një intervistë të regjistruar për premierën e filmit në Nju Jork, duket se është e këtij mendimi: “Për sa i takon historisë së Ana Kareninës, – thotë ajo, “shumica e njerëzve, në pjesën më të madhe të adaptimeve – dhe unë nuk i kam parë të gjitha – e kanë parë Anën si heroinë dhe të pafajshme, një lloj krijese që i është bërë padrejtësi nga bota, nga i shoqi, nga shoqëria, nga gjithçka. Kur e lexova librin herën e fundit, nuk mendova tamam ashtu. Mendoj se këtë mund ta thuash edhe lidhur me Anën. Por, mendoj se ajo është edhe anti-heroinë.” Knightley e luan Anën si të ishte disi e ligë. (Disa njerëz krijojnë idenë se ka tepër epsh dhe jo aq dashuri, në marrëdhënien e saj me Vronskin, luajtur nga Aaron Taylor-Johnson). Por, gjithqysh, fjala anti-heroinë mund të ishte një term shumë i fortë për Anën. Tolstoi, sikundër ka vënë në dukje kritiku Gary Saul Morson, është i ndjeshëm ndaj faktit se një pjesë e madhe e të keqes në botë vjen jo nga ligësia, por nga padija. Ana bën gjëra të këqija, por shpesh vetëm sepse e nënvlerëson se sa të këqija janë pasojat e këtyre gjërave. Ana nuk e bën me plan të bjerë në dashuri me Vronskin, si qëllim në vetvete – ajo nuk është ndonjë lëneshë në kërkim të një mashkulli – dhe një prej arsyeve për hidhërimin që ajo ndien më pas është se, pasi fle me të, ndihet e zhgënjyer. Në episodin e parë të romanit (dhe të filmit), Ana udhëton drejt Moskës për të pajtuar të vëllait Stiva dhe gruan e tij Dolli, të cilën ai e ka tradhtuar. Duke u larguar prej tyre, ajo mezi pret të kthehet përsëri në familjen e saj në Shën Pjetërburg: “Lavdi Zotit,” mendon, “nesër do të shoh Serjozhën dhe Aleksei Aleksandroviçin dhe jeta ime e mirë dhe e zakonshme do të vijojë si më parë.”
Ana, sugjeron Tolstoi, është si një rojtar që e shtyp treni në fillim të romanit: “I dehur, apo tepër i mbështjellë me tesha për shkak të të ftohtit të acartë,” ai nuk e dëgjon afrimin e trenit. Marrëdhënia e saj me Vronskin është më pak një histori dashurie dhe më shumë një tragjedi e përcaktuar nga fati. Dhe Tolstoi bën kujdes që të tregojë se e njëjta gjë, por në anën e kundërt, vlen edhe në rastin e Levinit dhe Kitit, të cilëve u qëllon të jenë fatlum aty ku Ana është fatkeqe. Mësojmë se Levini ka dashuruar dy motrat më të mëdha të Kitit; por siç erdhën punët, ato u martuan me burra të tjerë (njëra prej tyre, Dolli, me Stivën). Po të kishin rrjedhur punët ndryshe, Kiti mund të kishte përfunduar e martuar me Stivën dhe jo Levinin, dhe Levini me Dollin. Në një çast, duket sikur Levini është gati të heqë dorë plotësisht prej Kitit; por, pikërisht në atë moment, karroca e Kitit qëllon që kalon pranë fushës në të cilën po shëtiste Levini, në thellësi të fshatit. Gjithashtu, është fakt se Levini dhe Kiti mund të mos kishin përfunduar fare bashkë po të mos qe Ana, e cila ia rrëmben Vronskin Kitit në një ballo në faqet e para të romanit. Gati si provokim, Tolstoi e vendos këtë fakt—tradhtinë bashkëshortore të Anës që shtron rrugën për martesën e lumtur të Levinit me Kitin – në qendër të romanit të tij, si një kujtesë e pagojë dhe ironike e faktit se sa shumë sukseset tona mund të varen nga fatkeqësitë e të tjerëve.
Besoj se Tolstoi nuk e di me saktësi se çfarë të mendojë lidhur me rolin e Anës në shkatërrimin e saj, njëlloj sikurse nuk e di me saktësi se çfarë duhet të mendojë për vullnetin e lirë të ushtarëve dhe gjeneralëve tek romani “Lufta dhe Paqja”. Ai beson se ne mund të bëjmë zgjedhje dhe se vullneti ynë i lirë mbështetet në diçka reale. Por, njëkohësisht ai ka një respekt të thellë për kompleksitetin dhe forcën e rrethanave ku ndodhemi, prandaj edhe personalitetet dhe psikologjitë tona i konsideron gjithashtu “rrethana”. Ka kufi për ato që mund të bëjmë në botë dhe po ashtu ka kufi për atë që mund të ndiejmë, durojmë, dimë dhe përfytyrojmë brenda vetes. Këta kufi të brendshëm mund të jenë po aq të përhershëm sa ata të jashtmit. Në rastin e Anës, ajo mund të jetë ndier nën trusni nga të gjitha anët: e shtyrë në shpirtin e saj të dashuronte Vronskin, ndërkohë që jetonte në një botë që e bënte të vepruarit në bazë të asaj dashurie një veprim të pamenduar dhe të padurueshëm. Ose, ajo mund të kish bërë një zgjedhje të pamenduar, duke u dhënë pas dëshirave të cilat mund t’i kish mposhtur, sepse e nënvlerësoi se sa e palëkundur do të tregohej bota. Nuk kemi për ta mësuar kurrë atë që ndodhi, ashtu si Ana vetë nuk mund ta dinte. Ky është një nga mësimet e frikshme të historisë së Anës: ajo nuk ishte në gjendje të bënte dallimin midis asaj që po zgjidhte të bënte dhe asaj që ishte e shtyrë të bënte. Në jetë, ndonjëherë heqim dorë prej lirisë shumë shpejt, ndërsa, në raste të tjera, luftojmë pa u treguar të mençur përpara ligjeve që nuk ndryshojnë. Dorëzohemi tepër shpejt dhe endemi gjatë gjithë jetës; luftojmë tepër shumë dhe vuajmë për këtë.
Pas vdekjes së Anës, pjesa më e madhe e fundit të romanit i kushtohet Levinit, i cili orvatet të pranojë se sa pak ka ndikuar në lumturinë e tij. Levini është i pëlqyeshëm, i kujdesshëm dhe i sinqertë, por jo shumë i mençur, me përvojë, apo i mprehtë, (e shoqja e Tolstoit, Sonia, i tha Tolstoit se Levini ishte “ti vetë, por pa talentin tënd”). Ai ngjason me Anën në atë që pjesën më të madhe të kohës në roman e kalon duke diskutuar hapur dhe qëllimisht rreth të njëjtave çështje me të cilat përballet edhe Ana. A duhet ai të orvatet t’i bëjë njerëzit dhe institucionet rreth tij të ndryshojnë, me qëllim që të mund të jetojë me diktatet e shpirtit (për shembull, duke e ribërë fermën e tij më “moderne”, nga pikëpamja politike dhe bujqësore)? Apo duhet t’i dorëzohet ndonjërës prej mundësive të parapërcaktuara që ofron bota e tij dhe të bëhet një zotëri fermer krejtësisht konvencional? Për shkak se është një burrë i pasur, i pavarur, risku për të është më i vogël se për Anën, por përsëri i konsiderueshëm: Levini e ndien se asnjë nga mënyrat e zakonshme të jetës nuk do të ketë kuptim për të dhe ai nuk do që jeta e tij të jetë e pakuptimtë.
Por, në rastin e Levinit ndodh që për shkak të një rastësie temperamenti dhe rrethanash, ai arrin t’i gjejë rrugëzgjidhje. Ai lufton dhe e drejton fatin e tij aq sa për të qenë i lumtur, duke mos i tejkaluar kurrë kufijtë dhe përfunduar si Ana, apo si vëllai i tij Nikolai, një radikal politik, i cili vdes i varfër dhe i zemëruar. Në një farë mënyre, gjatë zhvillimit të romanit, Levini arrin gjithçka që dëshiron: martohet me Kitin dhe kanë një familje të mrekullueshme. Por, megjithatë, ai e ndien se nuk e ka përmirësuar vërtet shpirtin e tij dhe se nuk ka bërë kurrgjë për ta merituar atë lumturi. Vazhdon të ndihet i pafuqishëm, i pakuptim, i padobishëm. “I lumtur me jetën familjare,” shkruan Tolstoi, “i shëndetshëm, Levini disa herë shkoi kaq afër vetëvrasjes sa që e fshihte litarin nga frika se mos varej me të dhe trembej të dilte me një pushkë nga frika se mos vetëvritej.” Në fund, e rrëmben rryma e jetës dhe vijon të jetojë. E gjen rrugën e tij në një lloj besimi të përhapur. E kupton se nuk ka për të përjetuar ndonjë transformim rrënjësor, qoftë romantik apo fetar. Ajo që është, është. Do të përpiqet të bëjë më të mirën si një njeri i mirë, brenda kufizimeve që rrethanat dhe natyra i kanë vendosur dhe kjo do të jetë më se e mjaftueshme:
“Do të zemërohem njëlloj me karrocier Ivanin, do të argumentoj në të njëjtën mënyrë, do të them atë që mendoj pa pyetur nëse është mirë apo jo, do të kem të njëjtin mur midis skutës më të shenjtë të shpirtit dhe njerëzve të tjerë, edhe me time shoqe; do ta akuzoj atë njëlloj nga frika që ndiej dhe pastaj do pendohem, do të vazhdoj njëlloj të mos kuptoj arsyen se përse lutem, e megjithatë do të lutem – por tani jeta ime, e gjithë jeta ime, pavarësisht nga gjithçka që mund të më ndodhë, çdo minutë e saj, jo vetëm që nuk do të jetë më e pakuptimtë, siç ka qenë më parë, por do të ketë kuptimin e padiskutueshëm të së mirës që unë do të kem mundësi të fus në të”!
Romani na lë me një përgjigje që është njëherazi edhe një enigmë. Përse Levini mundi ta gjente këtë paqe, ndërsa Ana, jo? Vetë mënyra se si Levini e kupton këtë, na sugjeron se nuk ka një përgjigje për atë pyetje. Tek libri “Iriqi dhe Dhelpra”[2] Isaiah Berlin shkruan se, për Tolstoin dituria përbëhet nga aftësia për të “kuptuar atë që vullneti dhe arsyeja njerëzore mund të bëjnë dhe atë që nuk mund të bëjnë”. Mënyra e vetme për t’i gjetur këta kufij është të ndeshesh me ta, por me butësi, me qëllim për t’i gjetur e pranuar. Nuk mund ta gjesh rrugën deri te kufijtë me anë të mendimit. Rrugën deri aty duhet ta ndiesh, duke mësuar përmes përvojës dhe vuajtjes. Por, ka një risk në eksperimentimin me atë që mund të funksionojë apo jo në jetë, i cili është se mund të mos funksionojë. Mund të zhvendosesh në Nju Jork, për të ndjekur ëndrrat e tua, dhe të përfundosh pa asnjë karrierë për të qenë. Mund të mendosh të presësh deri sa të gjesh gruan ideale, por pret tepër gjatë dhe përfundon vetëm. Mund të duash të kesh një lidhje dashurore, por të mbash edhe dashurinë e bashkëshortes dhe të fëmijëve – por mund të gabohesh lidhur me atë çka është e mundur dhe të humbasësh gjithçka.
Kjo mënyrë të menduari është tepër konservatore. Është fataliste në mënyrë topitëse, sepse sugjeron që kufijtë e të mundshmes nuk mund të dihen paraprakisht, dhe se përvoja dhe tradita mbase janë udhëzuesit më të mirë. Në rastin e Anës, ajo sugjeron se Ana duhet të ish përpjekur më shumë për të pranuar martesën e palumtur me Kareninin. Por, nëse ajo e kish provuar këtë, por e kish parë veten të mbytur nga kufizimet e gjithanshme, atëherë vuajtjet e saj nuk do të kishin kuptim nga pikëpamja njerëzore. “Hakmarrja është imja; unë do ta shpaguaj” është marrë nga letra e Palit drejtuar romanëve; ajo është në mesin e një pjese të bukur mbi vështirësitë e pranimit të padrejtësive dhe dallimeve. “Ne kemi shumë gjymtyrë në trupin tonë,” thotë Pali, “por jo të gjithë gjymtyrët kanë të njëjtin funksion.”
“Dhe tani, duke pasur dhunti të ndryshme sipas hirit që na u dha, nëse kemi profecinë, të profetizojmë sipas masës së besimit; nëse kemi shërbim, le t’i kushtohemi shërbimit; po kështu mësuesi të jepet pas mësimit; dhe ai që nxit, le t’i kushtohet nxitjes; ai që ndan, le ta bëjë me thjeshtësi; ai që kryeson le të kryesojë me zell; ai që bën vepra mëshirë, le t’i bëjë me gëzim… Mos u hakmerruni për veten tuaj, o të dashur, por i lini vend zemërimit të Perëndisë, sepse është shkruar: ‘Mua më përket hakmarrja, unë kam për të shpaguar, thotë Zoti’”.
Të lexosh “Ana Kareninën” do të thotë ta duash Anën. Ajo është një prej personazheve më të mira në letërsi; të gjithë tek “Ana Karenina” e duan atë, sikundër e duam edhe ne. Kur lexon për luftën e saj, të vjen natyrshëm të duash ta kuptosh. A duhet Ana të duartrokitet për pasionin e saj, apo të dënohet për marrëzinë e saj? A është ajo për t’u admiruar apo përbuzur? Wright dhe Stoppard e dinë se “Ana Karenina” të shtyn t’i harrosh këto pyetje. Në minutat e fundit, filmi i tyre të kërkon të mendosh thellë për padrejtësinë dhe mosnjohjen e gjithçkaje. Duke parë Levinin me Kitin dhe foshnjën e tyre në minutat e fundit të filmit, thua sa të bekuar janë. Vikanderi dhe Gleeson shkëmbejnë një vështrim të heshtur, me respekt, dhe në atë vështrim shihet vetëdijen e tyre lidhur me lumturinë e tyre të pamerituar – me hirin e Zotit. Megjithatë, filmi nuk arrin dot t’i shpëtojë plotësisht të rrënjosurit në historinë e dashurisë. Personazhet e tij janë tepër të përcaktuar—Ana e keqe, Kiti e përkorë—duke mos na rrëfyer mjaftueshëm nga jeta e tyre e zakonshme, aspak romantike që ne të kuptojmë se sa të ngjashme janë ato me njëra tjetrën. Filmi i Wright-it na paraqet vetëm personazhet që bien në dashuri. Romani i Tolstoit e merr shtruar, duke na rrëfyer se si këto personazhe luftojnë dhe ngurojnë, mendojnë dhe shohin, imagjinojnë dhe debatojnë, vuajnë dhe falin. Ai ngrihet mbi çështjet shumë njerëzore të adhurimit dhe dënimit, mbi ç’mund të kishin qenë dhe ç’duhet dhe ç’nuk duhet të kishin bërë, duke na thënë thjesht: kështu e kanë këto punë. Jini falënderues për lumturinë që kini.
[1] Pride and Prejudice, film i mbështetur në romanin me të njëjtin emër të Jane Austin-it.
[2] “The Hedgehog and the Fox” ese e shkruar nga filozofi Isaiah Berlin në 1953.
