Nga Edison Çeraj
“Bota është një komedi për ata që mendojnë dhe një tragjedi për ata që ndiejnë”, thoshte Horace Walpole – domethënë: bota na qenka një dramë, duke qenë se nuk ka njeri në botë që vetëm mendon apo vetëm ndien, por herë i jepet njërës gjendje e herë tjetrës. Në thelb kjo ndodh pa vullnetin tonë: thjeshtë jepemi pas njërës ose pas tjetrës. Ashtu siç nuk zgjedhim se çfarë kujtojmë e çfarë harrojmë, po ashtu nuk zgjedhim se kur do mendojmë e kur do ndiejmë. E gjitha rrjedh. Vetëm rrjedh. Ne dorëzohemi. Pastaj ngrihemi. Më pas zgjedhim. Pastaj harrohemi. Më pas kujtohemi, me shpresën që të mos jetë vonë. Edhe kur është vonë, ka gjithmonë një xhep kohë për të bërë “atë që duhet”. Është ai xhep kohë që të rikthen të gjithë kohën e humbur.
Duke qenë se komedia është “e kundërta” e tragjedisë, atëherë drama, si një e mesme jomatematikore, është më afër thelbit të botës. Duket sikur bota përmban me tepri komedi dhe tragjedi njëherësh. Pastaj është edhe tragjikomedia, ku një prej shfaqjeve të saj më të “rënda” kohëve të fundit është filmi La vita è bella nga Roberto Benigni, me një optimizëm therës që në titull.
Gjithnjë në këtë kontekst, përballemi çdo ditë me optimizmin e pakompromis të progresistëve dhe me pesimizmin e mistikëve. Të parët e mbajnë shikimin poshtë, të dytët lart. Të parët duan të arratisen nga e shkuara, madje edhe nga e tashmja, të dytët gjakojnë të arratisen nga një e ardhme që konceptohet si një “jetë pa dhimbje”.
Disa shpallin fundin e botës, disa të tjerë trumbetojnë “rendin e ri”.
Ngjan sikur ngushëllimi më i madh është se asgjë nuk është e sigurt, se asgjë nuk mund të pohohet apo të mohohet me siguri të plotë. Kjo lloj pasigurie, që përputhet me natyrën e pamundur dhe të papërsosur të qenies-në-botë, ka të mirat e veta, sepse na mban zgjuar, si një antidot kundër shkujdesjes apo kllapisë. Një e mirë tjetër është se na bën më kërkues, duke u maturuar kështu kundrejt çdo rrethana që na prek drejtpërdrejtë apo tërthorazi. Po ashtu, ndonëse në pamje të parë pasiguria shfaqet si e kundërta e bindjes, në fakt, ajo mund ta forcojë një bindje të caktuar përmes “krizës” që të shkakton, ose mund të nxjerrë në pah pavërtetësinë e saj.
Zakonisht filozofët perceptohen si ata që mendojnë ndërsa poetët janë gjithnjë ata që jetojnë në mbretërinë ndjenjave. Por, natyrisht që nuk mund të jetë kaq e prerë, ose kaq “e thjeshtë”. Pothuajse në çdo libër filozofie hasim çaste poetike, sikundërse te shumë e shumë poezi gjejmë sentenca filozofike, ku mbi shumë syresh mund të shkruash një ese ose një libër të tërë, gjë që ka ndodhur në shumë raste.
Nëse një tekst filozofik ka prirjen të na mbërthejë pas realitetit, një vëllim me poezi priret të na çlirojë prej tij. E vërteta është se kemi nevojë për të dyja gjendjet. Nëse jepemi vetëm pas njërës, do ta gjejmë veten ose tepër aktivë (filozofia), ose tepër soditës (poezia). Në njëfarë mënyre, filozofia përfaqëson atë që njihet si vita activa, ndërsa poezia është rikthim te vita contemplativa.
Kur jemi aktivë, harrojmë; ndërsa kur jemi soditës, kujtojmë. Por, e vërteta është se na duhen të dyja, qoftë harresa e disa gjërave, qoftë kujtesa për disa të tjera.
Nevoja organike se si të jetojmë sendërton një marrëdhënie të mirë me harresën; kurse nevoja e ontologjike se pse jetojmë bën po të njëjtën gjë me kujtesën. Por, kjo është e mundur vetëm nëse mes këtyre dy nevoja themelore – që shfaqen në mijëra forma – ekziston një lloj harmonie, sepse në të kundërt ka vetëm teprim me harresën ose me kujtesën.
Jo vetëm në letërsi, por edhe në jetë qëllon të përballemi me personazhe “të lumtur” për shkak të harresës ose “të pikëlluar” për shkak të kujtesës.
Në analizë të fundit, njeriu mbetet ajo çfarë ndien dhe mendon, pasi realizimi/përmbushja praktike e një ndjenje apo mendim është gjithnjë e mangët si pasojë e kufizimit në kohë dhe hapësirë.
