Në anën e vogël të qytetit në perëndim të Washington Square, rrugët të tërbojnë. Rrotullohen në drejtime të ndryshme. Pastaj ndërpriten në copëza të vogla të quajtura “sheshe”. Një rrugë kryqëzohet me veten një ose dy herë. Ishte piktor ai që pikasi njëherë diçka të pazakontë dhe fort të dobishme tek këto rrugë. Ta zëmë se një piktor ka kanavasën dhe të tjerat por jo bojërat. Ta zëmë se nuk ka para. Ta zëmë se dikush vjen t’i kërkoj paratë që ai nuk i ka. Ky “dikushi” mund të kaloj teposhtë rrugës dhe papritmas ta shoh veten duke u kthyer, pa marrë as edhe një cent!
Kjo pjesë e qytetit quhet Greenwich Village. Dhe në Greenwich Village-in e vjetër shumë shpejt mësyn piktorët. Këtu gjenin dhomat që u pëlqenin, të ndriçuara mirë dhe me çmime të lira.
Sju dhe Xhoi banonin në katin e fundit të një ndërtese tre katëshe. Njëra nga dy zonjushat vinte nga Maine, tjetra nga Kalifornia. U takuan në një restorant në rrugën numër tetë. Atje zbuluan se u pëlqente i njëjti lloj arti, i njëjti lloj ushqimi dhe të njëjtat modele rrobash. Kështu që e ndanë mendjen të banonin dhe të punonin së bashku.
Këto ndodhën në pranverë.
Në të hyrë të dimrit një i huaj kallkanosës u fut në Greenwich Village. Ishte nga ata që nuk i sheh dot. Sillej lart e poshtë duke prekur herë njërin e herë tjetrin me ato gishtërinjtë e akullt. Ishte lëngatë e keqe. Doktorët e quanin Pneumoni. Në anën lindore të qytetit e kishte me vrull, e preku shumë njerëz, por andej nga rrugicat e Greenwich Village e mori më shtruar.
Shkëlqesia e tij Pneumonia nuk ishte fare i sojit të zotërinjve zemërmirë. Një zotëri zemërmirë nuk do ta lëndonte kurrë një grua shtatvogël dhe të dobët nga Kalifornia. Por shkëlqesia e tij preku me gishtat e ftohtë edhe Xhoin. Ajo ra në shtrat e dergjej gati pa lëvizur, me vështrimin e tretur përmes dritares tek muri i shtëpisë ngjitur.
Një mëngjez, doktori i palodhur i qytetit pati një bisedë vetëm me Sjun, në korridor, aty ku Xhoi nuk mund t’i dëgjonte.
“Ka fare pak shanse të shpëtoj,” tha ai. “Por ky shans është i mirëfilltë, veç nëse ajo ka dëshirën të jetoj. Kur njeriu s’do të jetoj, s’ka çfarë bën doktori. Vetë zonjusha jonë ka vendosur të mos ket shërim. Ka ndonjë gjë që e shqetëson?
“Gjithmonë ka dashur të shkonte në Itali dhe të bënte një pikturë të Gjirit të Napolit” tha Sju.
“Të pikturoj! S’po them për pikturat. A ka ndonjë gjë për të cilën ia vlen të shqetësohet? Një burrë?
“Një burrë” përsëriti Sju. “Ia vleka një burrë? Jo, doktor. Nuk bëhet fjalë për asnjë burrë.”
“Është dobësi”, tha doktori. “Do të bëj më të mirën, gjithçka di të bëj. Por kur i sëmuri fillon e beson se do të vdes, gjysma e punës time s’ka më vlerë. Fol me të për veshjet e reja dimërore. Nëse tregon interes për të ardhmen, shanset janë më të mëdha”.
Pasi u largua doktori, Sju hyri në dhomën e punës e u shkreh në vaj. Pastaj vajti në dhomën e Xhoit. Mbante në duar disa nga materialet e pikturës, dhe po këndonte.
Xhoi rri shtrirë, shumë e dobësuar dhe krejt e qetë. Ajo ktheu fytyrën nga dritarja. Sju pushoi së kënduari, duke menduar se Xhoi po flinte.
Sju nisi nga puna. Duke punuar me pikturën sikur dëgjoi fjalë të shqiptuara me zë të ulët dhe mandej i dëgjoi sërish ashtu si edhe më pas. Rendi menjëherë drejt shtratit.
Sytë e Xhoit ishin të hapura plotësisht. Ajo po shihte jashtë dritares dhe po numëronte – po numëronte mbrapsht.
“Dymbëdhjetë”, pëshpëriti dhe pastaj vijoi, “Njëmbëdhjetë” dhe më pas “Dhjetë”, pastaj “Nëntë”, ndërsa “Tetë” dhe “Shtatë” i shqiptoi thuajse njëherësh.
Sju hodhi vështrimin nga dritarja. E çfarë ka për të numëruar aty?
Atje ishte muri i shtëpisë ngjitur, jo shumë larg prej tyres. Ajo faqe muri nuk kishte dritare. Një pemë e moçme ndodhej përballë murit. Acari i atij dimri e kishte tharë. Gati të gjitha gjethet kishin rënë në tokë nga degët e saj të nxira.
“Çfarë ka, e dashur?” pyeti Sju.
“Gjashtë,” shqiptoi Xhoi, me zë edhe më të ulët.
“Ato po bien më shpejt tani. Para tri ditësh ishin gati njëqind. I numërova edhe pse nisi të më dhimbte kryet. Por tani është më e lehtë. Ja ra edhe një tjetër. Kanë mbetur vetëm pesë tani.
“Pesë çfarë, e dashur? Tregoja Sjusë tënde”.
“Gjethet. Në pemë. Kur gjethja e fundit të bjerë, duhet të largohem edhe unë. E dija këtë që para tri ditësh. Nuk të ka treguar doktori?
“Jo, hera e parë që e dëgjoj”, tha Sju. Por s’ka fare kuptim. E çfarë lidhje ka ajo pemë e vjetër me ty? Apo me shërimin tënd? Ti e ke dashur kaq shumë atë pemë. Mos u bëj budallaçkë. Doktori më tregoi për shanset që ke për t’u shëruar. Më tregoi këtë mëngjez. Më tha se do bëhesh goxha mirë! Forca ha diçka tani. Pastaj do t’i futem punës. Pastaj do të shes pikturën që bëra dhe do të të blej për të ngrënë që ta mbledhësh plotësisht veten.”
“S’ka nevojë të më blesh gjë”, tha Xhoi.
Ajo akoma rrinte me vështrimin tretur nga dritarja.
“Iku edhe një tjetër. Jo, s’dua të ha asgjë. Tani janë katër. Dua ta shoh kur të bjer e fundit para se të erret. Pastaj do të ik edhe unë.”
“Xhoi, e dashur,” tha Sju, “a më premton se do t’i mbyllësh sytë dhe do t’i mbash mbyllur? A më premton se nuk do të shohësh nga dritarja derisa ta mbaroj pikturën? Duhet ta kem gati deri nesër. Por më duhet dritë këtu dhe nuk e mbuloj dot dritaren.”
“Nuk punon dot në dhomën tjetër?” pyeti me zë të ftohtë Xhoi.
“Mëmmirë të jem këtu me ty,” tha Sju. “Dhe nuk dua që ti të rrish duke parë ato gjethe.”
“Më trego kur të mbarosh”, tha Xhoi. Ajo mbyll sytë dhe shtrihet vështrimzbrazët dhe si e ngrirë. “Sepse dua të shoh gjethen e fundit duke rënë. Mjaft kam pritur. Mjaft më duke menduar. Dua të luhatem në ajër, dhe të bie poshtë, poshtë, ashtu si njëra nga këto gjethe.”
“Provo të flesh,” tha Sju. “Më duhet ta thërras Behrmanin të ngjitet lart. Më duhet të pikturoj një burrë në pikturën time dhe do ta pikturoj me pamjen e Behrmanit. Për një minutë kthehem. Mos lëviz as edhe një çikë derisa të kthehem unë.”
Xha Behrmani ishte piktori që banonte në katin e parë të shtëpisë. I kishte kaluar të gjashtëdhjetat. Nuk ishte shquar si piktor. Ishte marrë për dyzet vjet me pikturën pa arritur të bënte qoftë edhe një pikturë të mirë. Përherë fliste se do të bënte një pikturë madhështore, një kryevepër, por akoma nuk kishte nisur ta bënte.
Nxirrte pak para duke pranuar që të tjerët ta përdornin për pikturat e tyre. E tepronte me pijen. Por nuk kishte reshtur së foluri për kryeveprën e tij madhështore. Dhe ai besonte se ishte misioni i tij i veçantë për të bërë gjithçka për të ndihmuar Sjun dhe Xhoin.
Sju e gjeti në dhomën e tij të errët, dhe e dinte se kishte pirë. Mund ta ndjente kundërmimin e alkoolit. I tregoi për Xhoin dhe gjethet e hardhisë. Ajo i tregoi se Xhoi vërtetë do të luhajet poshtë, mu si një gjethe. Dëshira e saj për të qëndruar në këtë botë po venitej gjithnjë e më shumë.
Xha Behrmani shpërtheu gjithë zemërim kur e dëgjoi diçka të tillë.
“Çfarë!” bërtiti ai. “Ka budallenj që i besojnë këto? Vdiskan njerëzit ngaqë gjethet bikan nga një pemë? Hera e parë që e dëgjoj. Jo, nuk do të ngjitem lart dhe të rri pa lëvizur për pikturën tënde. Pse e lejon t’i çoj ndër mend gjëra të tilla xhanëm? Ah e shkreta Xhoi!”
“Është dobësuar tej mase dhe nuk ka pikë fuqie”, tha Sju. “Sëmundja ia ka ngulitur këtë ide të çuditshme në tru. Zoti Behrman, nëse s’do të vish, nuk vjen, po nuk mendoj se po tregoheni i sjellshëm.”
“Ah llafe grash!” bërtiti Behrmani. “Kush tha se s’po vij? Ec. Pas teje. Ka gjysmë ore që po të them se do të vij. Zot i madh! Po pse ky qenka vendi ku një krijesë kaq e mirë sa Xhoi të bjerë në shtrat e sëmurë? Do vij ajo ditë kur unë ta bëj pikturën time kryevepër, dhe pastaj të gjithë do largohemi herët a vonë. Zot i madh! Po, pra.”
Xhoin e kishte zënë gjumi kur ata të dy u ngjitën lart. Sju e mbuloi dritaren, dhe e çoi Behrmanin në dhomën tjetër. Nga aty ata panë të frikësuar pemën. Pastaj panë nga njëri-tjetri për një çast pa nxjerrë zë. Po binte një shi i ftohtë bashkë me fjolla bore.
Behrmani u ul, dhe Sju filloi të pikturonte.
Ajo nuk reshti së punuari gjer pas mesnate.
Në mëngjez, pas një gjumi njëorësh, vajti ndanë shtratit të Xhoit. Xhoi me sytë e hapur solli vështrimin nga dritarja. “Dua të shoh,” i tha Sjusë.
Sju hoqi mbulesën nga dritarja.
Por pas shiut të dendur dhe erës së çmendur që nuk kishte pushuar gjatë gjithë natës, kishte mbetur akoma sidoqoftë një gjethe e fundit që binte në sy përballë murit. Ishte e fundit që kishte mbetur. Akoma ishte ngjyrë gri e errët afër fundit të degës. Sidoqoftë në cepa kishte nisur të kthehej në të verdhë për shkak të zverdhjes. Ishte aty pezull në një degë peme gjashtë metra mbi tokë.
“Është e fundit,” tha Xhoi. “Mendova se do të binte patjetër gjatë natës. Dëgjoja zhurmën e erës prandaj. Do të bjer me siguri sot dhe unë do të vdes në të njëjtën kohë.”
“E shtrenjta, e shtrenjta ime Xhoi!” tha Sju. “Mendo për mua, nëse nuk mendon për veten. Çfarë mund të bëj pa ty?”
Por Xhoi nuk u përgjigj. Gjëja më vetmitare në botë ndodh kur një shpirt po përgatitet të nis një udhëtim të gjatë. Fijet që e mbanin të lidhur me miqësinë dhe tokën po zgjidheshin një e nga një.
Dita kaloi ngadalë. Ndërsa po errej, ato mund ta shihnin ende gjethen pezull në degën përballë murit. Dhe më pas, ndërsa ia behu të mugëtit, era veriore filloi të fryjë sërish. Pikat e shiut rifilluan të rrihnin xhamat.
Të nesërmen kur kishte dritë sa duhej në dhomën e saj, Xhoi kërkohej që të lejohej të shihte përjashtë.
Gjethja ishte ende aty.
Xhoi ndenji për një kohë të gjatë duke e vështruar. Dhe në fund thirri Sjun, e cila po gatuante diçka për të për mëngjez.
“U solla si vajzë e keqe, Sju,” tha Xhoi. “Diçka e ka detyruar gjethen e fundit të qëndroj aty për të më treguar se sa keq u solla. Është gabim të duash të vdesësh. Do të përpiqem të ha diçka tani. Por në fillim më sill një pasqyrë, që ta shoh veten. Dhe pastaj do të rri ulur duke të parë ndërsa gatuan.”
Një orë më vonë tha, “Sju, shpresoj që një ditë ta pikturoj Gjirin e Napolit.”
Doktori erdhi në mbrëmje. Sju e ndoqi në corridor jashtë dhomës së Xhoit për të biseduar me të.
“Shanset janë të mëdha,” tha doktori. Ai kapi dorën e hollë të Sjus, duke e shtrënguar. “Përkujdesu për të dhe do të bëhet shumë mirë. Kurse tani më duhet të shoh një tjetër të sëmurë në këtë shtëpi. Quhet Behrman. Piktor, besoj. Edhe ai ka pneumoni. Është një plakush i dobët dhe është shumë i sëmurë. Nuk ka shpresë për të. Por do ta çojmë në spital sot. Do të bëjmë gjithçka mundemi që t’ia bëjmë më të lehtë.”
Një ditë më pas doktori i tha Sjus: “Ia hodhi. Ia dole. Ushqim dhe përkujdesje tani – kaq.”
Dhe atë mbrëmje Sju vajtinë shtratin ku rrinte shtrirë Xhoi. Ia hodhi njërin krah për ta rrokur.
“Kam diçka që duhet të ta tregoj,” tha ajo. “Zoti Behrman vdiq nga pneumonia sot në spital. Kishte dy ditë i sëmurë. Dikush e gjeti mëngjezin e ditës së parë në dhomën e vet. Dhimbjet e kishin vënë përfund.” “Teshat dhe këpucët i kishte të lagura dhe të ftohta akull. Të gjithë vrisnin mendjen se ku kishte qenë. Ajo kishte qenë një natë shumë e ftohtë me një erë të tërbuar. “Dhe pas kësaj gjetën disa gjëra. Ishte një fener me të cilin kishte dalë jashtë. Dhe bashkë me të gjetën materialet e pikturës. Ishte boja, bojë e gjelbërt dhe bojë e verdhë. Dhe —
“Shihe nga dritarja, e shtrenjta ime, gjethen e fundit në mur. A nuk të shkoi mendja se pse nuk lëvizi asnjëherë kur po frynte erë? Oh, e shtrenjta ime, ajo është kryevepra madhështore e Behrmanit – ai e pikturoi aty natën kur gjethja e fundit ra.”
Përktheu: Granit Zela
