Përktheu Elvana Zaimi
Linda Pastan, lindur në 1932, është rritur në Nju Jork, por ka jetuar më të shumtën e jetës në Potomac, Maryland, rrethinë e Washington, DC. Në vitin e fundit në Radcliffe College, Pastan fitoi çmimin e poezisë Mademoiselle (Sylvia Plath zuri vendin e dytë). Menjëherë pas diplomimit, ajo vendosi të heqë dorë nga poezia, që t’i përkushtohej familjes dhe mbarëvajtjes së saj. Pas dhjetë vjetësh si shtëpiake, i shoqi e nxiti t’i kthehej poezisë. Qysh në fillim të viteve ‘70, Pastan ka shkruar lirika të qeta që u kushtohen temave të tilla, si: martesa, prindërimi dhe pikëllimi. Ajo është e interesuar në ankthet që gjallojnë nën siprinën e jetës së përditshme. Rron akoma.
Mes shumë çmimeve që ka marrë, janë Dylan Thomas Prize, Pushcart Prize, Bess Hokin Prize për poezi, Ruth Lily Poetry Prize, në 2003. Pastan ka qenë Poete Laureate e Maryland nga viti 1991-1995 dhe ka qenë pjesë e stafit të Bread Loaf Writers’ Conference për 20 vjet. Është autore e më shumë se 15 librave me poezi dhe ese, mes të cilëve: Parajsa e papërsosur (The Imperfect Paradise, 1988), finalist për Los Angeles Times Book Prize; Ungji i mbramë (The Last Uncle, 2001), Mbretëreshë e një vendi me shi (Queen of a Rainy Country, 2006), Udhëtim pa shumë bagazhe (Traveling Light, 2011), Insomnia (2015).
Ftohtësi ere
Dera e dimrit
mbyllet akullsisht,
dhe si trupat e
gjatë të kafshëve të zhdukura, makinat
qëndrojnë të braktisura kudo
ku i ka çuar rruga e ftohtë.
Sa e ceremonishme është bora,
me ashpërsi të qetë
edhe vdekjen e kthen në një marrëveshje
formale.
E vetme në dritare, mbaj vesh
erën,
gjethet e vockla që tingëllijnë
në arkëmortet e tyre prej akulli.
Ajo që dëshirojmë
Ajo që dëshirojmë
s’është kurrë e thjeshtë.
Lëvizim mes sendeve
që mendojmë se i dëshironim:
një fytyrë, një dhomë, një libër i hapur
dhe këto sende mbajnë emrat tanë —
tani na dëshirojnë ata ne.
Por ajo që dëshirojmë na shfaqet
në ëndrra, nën petka maskimi.
Rrëzohemi,
me krahët zgjatur para
dhe në mëngjes
krahët na dhembin.
Nuk e mbajmë mend ëndrrën,
por ëndrra na mban mend ne.
Është aty gjithë ditën
si një kafshë
poshtë tavolinës,
si yjet që janë aty
edhe në pikun e diellit.
Po mësoj të braktis botën
Po mësoj të braktis botën
para se të më braktisë ajo mua.
Kam hequr dorë tashmë nga hëna
e bora, nësa i ul grilat
kundruall lutjeve të së bardhës.
Dhe bota ma ka marrë
babanë, miqtë.
Kam hequr dorë nga vijat melodike të kodrave,
kur u zhvendosa në një peizazh të rrafshët, të pamuzikë.
Dhe çdo natë heq dorë nga trupi im
gjymtyrë pas gjymtyre, duke u ngjitur sipër,
gjatë shtyllës kurrizore, drejt zemrës.
Por mëngjesi vjen me pushime
të vogla kafeje e cicërima zogjsh.
Një pemë jashtë dritares
që ishte thjesht hije një grimëkohë më parë
i merr mbrapsht degët e veta degërmi
pas degërmie gjethesh.
Dhe, ndërsa e marr trupin mbrapsht,
dielli lëshon turiçkën e vet të ngrohtë në prehërin tim
si të dojë të ndreqë gabimet.
Autoportret
Sipas Adam Zagajevskit
Jam bijë e askujt, nënë e disave,
grua për distanca të gjata.
Në ditë vjeshte jam e lumtur
me motrat që po më vdesin – gjethet,
por në pranverë më dhemb koka
nga aromat e luleve.
Im shoq mbush dhomën me Mozart
të cilin e fik, nësa përqafoj
heshtjen si të qe një fletë e bardhë,
që po më pret veç mua ta mbush.
Ai rrëmon në tokën e nxirë
me duar të zhveshura. Ia shkund dheun
nga palat e lëkurës, malluar
për atë lloj përsosmërie
që ndodh nëpër libra.
Shtëpia ime është parajsa ime e vetme.
Një qen i kuq më fle te këmbët, duke ëndërruar
flatra të çmendura zogjsh të vrullshëm.
Ndërsa rruga shkurtohet para meje,
hedh vështrimin pas,
aty ku kthesa merr prapë
nga fëmijëria, vija e saj e bardhë
që ndan më dysh atë të vërtetën me të përfytyruarën,
bash në atë mënyrë që shtylla kurrizore
ndan dy pjesët e trupit, duke e lënë
barkun e butë në qendër
të pambrojtur ndaj gjithçkaje.
Sa për vendin tim, ai vazhdon të bëjë gabime
qëllimmira, po aq sa Eva që zgjedh
sidër dhe fruta të rrëzuara, harrimtare
për zinë e bukës që po afron.
Vë tenxheret në zjarr, varros fytyrën në libra ose mbaj
një telefon në vesh, sikur teli i tij
të ishte kordoni kërthizor i botës,
zërat e të cilës ende më pëshpërisin,
edhe pasi i kanë braktisur trupat e tyre.
Duke dëgjuar dëshminë e të kthyerve në jetë pas arrestit kardiak
Kthyer me zor në jetë,
dera e vdekjes u përplaset vrazhdë
në fytyrë,
çdocili përmend dritën
përtej atij pragu
dhe dikujt ia kishte ënda
pritjen.
Mendoj për Këngën e Pafajnisë
së Blejkut; për Zotin
dhe qingjat e tij në një ballinë resh;
për harpat dhe temjanin.
Ata qirinj të shuar
nga gishti i ftohtë i arsyes
tash rindizen:
ndezin
kullotat aq valëvitëse
sa këto kodra të Merilendit;
im atë që bën operim
flatrën e një engjëlli;
monedha e metaforës që rrotullohet,
dhe bie Fakt.
Por kohë më parë zgjodha
të bëj një gjumë më të qashtër: as qingj
as tigër.
Shëtitje
Jam turiste
e jetës sime,
ua ngjit vështrimin trajtave ekzotike
të luleve
si t’i ketë mbjellë
dikush tjetër;
penguar
prej dhomave në gjysmë errësirë
të fëmijëve
nga një litar i padukshëm
i kadifenjtë.
Fustanet në dollap
janë kostume
për një grua tjetër,
edhe pse fshihem
në cohërat e tyre të mëndafshta.
Burri që fle
në shtratin tim
më njeh më mirë
në errësirë.
Zogjtë
po i drejtohen jugut, shtyrë
nga një busull në gjene.
Ata nuk gënjehen
nga kjo verë e pagjasë nëntori,
edhe pse qëndrojmë në pragje
veshur me fustanë pambuku.
I shohim ndërsa
hidhen e mblidhen—
hija e flatrave
tek bie mbi zemër.
Kur shushurijnë mes
degëve të zbrazëta, pemët
duhet të mendojnë mos ndoshta gjethet e humbura
u kthyen sërish.
Zogjtë po i drejtohen jugut,
instinkti është rrëfimi më i lashtë.
Ata fluturojnë mbi kipcat e vet,
erëtreguesit e pazëshëm,
duke na mësuar ne të gjithëve,
me bishtat e tyre,
veriun e vërtetë.
Vdekja e vetes
Si fletë të grisura
nga libri
i vjeshtës, gjethet
drithëruese bien në tokë
të kuqe e bojëdheu,
çdocila një poezi
apo tregim,
një letër e pashkruar.
Mendo për zjarret
në Aleksandrinë e lashtë,
tymin e dendur
të pergamenëve që digjen.
Hapua krahët
ngjyrave që po vdesin,
bukurive
të brishta
të nëntorit.
Thellë në zemër
të lendeve të varrosura
asgjë nuk humbet.
Vezë
Në këtë mbretëri
dielli kurrë nuk perëndon;
nën ovalen e mehur
të qiellit
nuk duket se ka hyrje
apo dalje
dhe, edhe pse këtu ka det,
nuk ka baticë.
Sepse vetë veza
është një hënë
që shkëlqen zbehtë
në galaktikën e hambarit,
e mbrojtur veç nga gjëmimi
ogurzi i lugës,
e para krisje e brishtë
e vetëtimës.
Vdekja e bletës
Biografia e bletës
po shkruhet në mjaltë
dhe po i afrohet
fundit.
Së shpejti, befasia
zukatëse e verës
do të heshtojë
një herë e mirë;
lulet, të fikura
do të flakërojnë
një herë të fundit
dhe do të shuhen.
Dhe djali që po kujdeset
për këmbën e pickuar këtij mëngjesi
do t’i kthehet dhe një herë
lotimit të tij të shkurtër
me diç të ngjashme
si keqardhje,
duke ndërmendur shijen
e qelibartë të mjaltit.
Engjëj
Të janë mërzitur engjëjt?
Myra Sklarew
Më janë mërzitur engjëjt,
se si flatrat e tyre madhështore
hapen me shushurimë siç ngrihet perdja
në një dramë që nuk kam dëshirë ta shoh.
Më janë mërzitur mantelët e tyre qumështorë,
me brezat e tyre yje-pushtuar,
thonjtë e përkryer
shkëlqyes si guaska,
prej të cilave shpirtrat
e krijesave të vockla janë arratisur.
E mbani mend Luciferin, dua t’u them,
flatrat e rrudhosura prej lakuriqi,
kur turret pingulthi prej hirësisë.
Por ata thjesht do të qeshnin
me po atë tingull të ujtë që do të bënte një harpë
kur ujëvaret përmes vijave muzikore.
Ose do të më këndonin me
zërin e bjerrur të nënës sime,
duke shtrydhur gjithë premtimet
që i bëra, por që s’i mbajta dot.
Gjithë sa dua të them
Një piktor mund të thotë gjithçka që do
me frutin ose lulen ose madje dhe retë
Édouart Manet
Kur të jap këtë tas
me mollë, mos dua të të them:
merr ca sfera të trëndafilta
dashurie, ose epshi – emblema
të gjithë atyre çasteve pas Edenit,
kur një pulqer i të ndaluarës
ishte si beharnat sipër asaj molle të parë?
Apo thjesht dua të them: më fal,
sot isha shumë e zënë; veç fruta
kemi për ëmbëlsirë.
Dhe kur këpute
një gonxhe të vetme nga shkurrja në vyshkje
jashtë dritares sonë,
mos po thoshe se unë jam diqysh
si lule, ose e denjë për lule?
Mos po thoshe
çfarëdo gjëje që lidhet me lule?
Apo thjesht: ja trëndafili i mbramë
i nëntorit, të lutem
vëre në ujë.
Por, sa për retë,
për ata grumbuj të bardhë
epshorë që na pluskojnë mbi kokë,
ato nuk janë as gamile e as nënkresa
madje as maja të përborura
malesh gjysmë të përfytyruar.
Ato janë trajtat e qashtra të heshtjes,
veç tani për tani, po.
Retë po thonë
gjithë sa dua të them.
Vetëm sytë
I dashur bashkëndarës i bjerrun
i heshtjeve,
do të dërgoja një letër
ashtu si pema dërgon mesazhe
me gjethet,
apo qielli me pasthirrma
resh të qashtra.
Ndaj, të shkruaj
me këtë bojë
blu, ngjyrë
e damarëve dhe arterieve
të fshehta.
Këtu është mëngjes.
Dhe postieri ecën
rrugëve të pafajshme,
i rrezikshëm si Eoli
me çantën e vet të ernave,
apo Hermesi, lajmësi,
hyu i gjumit dhe ëndrrave
që gjurmon shembëllimin tim
mbi këtë pullë poste.
Në ndërtesat publike
letrat peshohen
dhe ndahen si mishi;
në stacione treni
thasë të stërmëdhenj poste
fshihen si plaçkë grabitjeje
pas dyerve të vagonëve të mallrave.
Dhe në një tjetër qytet
magjistari
mban një erashkë letrash
drejt dorës tënde zgjatur para—
“Merr një letër çfarëdo…”
Duhet ta grisësh zarfin
siç do të shqyeje bukën.
Vetëm atëherë lumenjtë e terrtë
të bojës do të shkrijnë
e rrjedhin
nën gjithë urat
që nuk ia dolëm
të ndërtonim
mes nesh.
Pas një mungese
Pas një mungese ku s’qe fajtor askush
jemi të turpshëm me njëri-tjetrin,
dhe fjalët tona na duken më të reja se ne vetë,
si të na duhej t’i ktheheshim kohës kur u njohëm
dhe të vinim me mund sërish te e tashmja,
ngjashëm kur s’e lexon kurrë një histori
nga rreshti ku e ke ndalur,
por gjithëherë ia nis çdo libri për së pari.
Ndoshta ishte dashur të rrinim
të lidhur si alpinistët,
me tejzën e sigurt të telefonit,
me numratorin e tij si cilindër të vogël lutjesh,
zërat tanë më pak shajni përtej kilometrave,
më pak të sikletshëm nga sa janë tani.
T’i kisha harruar thinjat në kaçurrela,
atë suvalë dimri në fytyrë,
nësa mbaja mend burrin më të ri
që kishe pasë qenë.
Dhe e ndjej veten të plakur e të rëndomtë,
kur më duhet të mendoj sërish ushqimin për drekë,
kafshët për t’u kujdesur, gjithë dromcat
e përditshmërisë, të fshehura por të rrezikshme,
që na zhysin poshtë të dyve kaq shpejt.
E kisha ëndërruar shtratin tonë
si një bregdet ku do të laheshim të dy,
jo si ky dyshek me vija
që duhet ta mbulojmë me çarçafë. I kisha harruar
krejt çështjet e vjetra mes nesh,
si letrat aq gjatë pa përgjigje, sa heshtja
bëhet gojëbilbil, lajm më vete.
Kisha harruar madje që dashuria në martesë
është një tokë përherë më e mistershme
sa më shumë ta zbulosh, si një nga ato tokat
për të cilat lexon, një kopsht në shkretëtirë
ku përkulesh për të pirë, pa e ditur asnjëherë
nëse goja do të të mbushet me ujë apo me rërë.
Vertikal
Ndoshta qëllimi
i gjetheve është të fshehin
vertikalitetin
e pemëve
të cilat i vëmë re
në dhjetor
si të ishte për të parën herë:
sërë pas sëre
formash të errëta
dëshiruar ethshëm për nga lart.
Dhe, meqë do të jemi
horizontalë vetë
për një kohë të gjatë,
lejonani të përnderojmë
zotat
e vertikales:
kërcej gruri
që thneglës
duhet t’i duken aq të lartë
sa ne na duken pemët,
depo silazhi dhe
shtylla telefoni,
stalagmitë
e rrokaqiej.
Por më së shumti
këta lisa dimri,
këta plepa mishra-butë,
kjo mështeknë
lëvorja e së cilës është
si lëkurë e regjur
kundruall të cilës përkul
kokën e ftohur,
pa qenë gati
të shtrihem.
Bisedë imagjinare
Më thua ta jetoj çdo ditë
si të qe dita ime e mbrame. Ndodh në kuzhinë
ku para kafes ankohem
për ditën që më pret para—ajo garë pengestare
prej minutash e orësh,
dyqane ushqimoresh e doktorësh.
Po pse e mbramja? pyes. Pse jo
ta jetoj çdo ditë si të qe e para—
gjithë mahni të gjallë, Eva që fërkon
sytë, e sapozgjuar atij mëngjesi të parë,
dielli që lind
si një ingénue në lindje?
Ti bluan kafen
me hungërimën e vockël të mendjes
që përpiqet të qartësojë vetveten. Shtroj
tavolinën, hedh sytë tej dritares,
ku vesa ka pagëzuar gjithë
sipërfaqen e gjallë.
Pesë fazat e pikëllimit
Natën kur të humba
dikush më drejtoi kah
Pesë Fazat e Pikëllimit.
Merr atë drejtim, më thanë,
është e lehtë, si të mësosh të ngjitësh
shkallët pas gjymtimit.
Dhe kështu u ngjita.
Mohimi që i pari.
U ula për mëngjes
nësa shtroja tryezën për dy vetë,
me kujdes. Të dhashë bukën e thekur—
ishe ulur aty. Të dhashë
gazetën—u fshehe
pas saj.
Zemërimi m’u duk më i njohur.
E dogja bukën në thekëse, rrëmbeva
gazetën dhe i lexova titujt vetë.
Por aty shkruanin ikjen tënde,
ndaj kalova te
Marrëveshja. Çfarë mund të shkëmbeja
për ty? Heshtjen
pas shtrëngatës? Gishtat në tastierë?
Para se të mund të vendosja, erdhi
Depresioni me të shfryrë, një marrëdhënie e dobët,
me valixhen të lidhur bashkë
me spangon. Në atë valixhe
kish fasho për sytë
dhe shishka gjumi. U përvodha
poshtë shkallëve
pa ndjerë kurrgjë.
Dhe gjithë kohës, Shpresa
ndizej e fikej
nga një neon i prishur.
Shpresa ishte udhërrëfyes që tregonte
drejt e në ajër.
Shpresë ishte emri i dytë i tim ungji,
ai vdiq prej saj.
Pas një viti vazhdoj ende të ngjitem, dhe pse këmbët rrëshqasin
në fytyrën tënde të gurtë.
Aradha e pemëve
është zhdukur prej kohësh;
e gjelbra është një ngjyrë
që e kam harruar.
Por tani e shoh se po ngjitem
drejt: Pranimit
shkruar me shkronja kapitale,
një titull i veçantë:
Pranim
emri i tij është me drita.
Rropatem,
nësa bëj me dorë e bërtas.
Poshtë, gjithë jeta ime shpërhap suvalën,
gjithë peizazhet që kam njohur
apo kam parë në ëndrra. Poshtë
hidhet një peshk: pulsi
në qafën tënde.
Pranim. Më në fund
e mbërrij.
Por ka diçka që s’shkon.
Pikëllimi është një shkallë rrethore.
Të kam humbur.
Druvarët
Hynë në Eden
me sharrat e sëpatat,
e ndërsa Eva shihte
fill përtej portës,
i kthyen pemët e gjalla
në trungje, në kasaphanë
gështenje, bredhi, vrrini,
duke derdhur frutin e
zhvoshkur lëvoret, duke matur,
prerë katër me katër dhe
dy me gjashtë – duke numëruar
tani në vend që të emërtojnë, gjerkur
madje dhe molla bashkëfajtore
u rrëzua, dhe aroma
e tallashit ishte si vdekja
në flegra të hundëve,
dhe ishte ndajnatëherë
e tjetër ditë.
Meditim ndaj sobës
Jam avitur buzë zjarreve
të trupit tim
si një flakërimë e vogël, por e njëtrajtshme
këtu në kuzhinë,
ku ka një jetë krejt të vetën ky brumë,
që frymëmerr nën pecetën e lagur
si fëmija në gjumë;
ku fëmija i njëmendët luan nën tavolinë,
duke u shtirur se mbulesa e saj është shatorre,
duke shkërbyer ikjet; ku një zog
i kafenjtë verbuar nga drita
fluturon sipër pezulit
dhe qëndron i shtangur në dysheme —
kurrë s’ka qenë e lehtë, as për zogjtë,
kjo puna e çerdheve.
Syri i pafajshëm nuk sheh asgjë, thotë Auden,
duke përsëritur çfarë i tha gjarpri Evës,
çfarë i tha Eva Adamit, të veleritur nga kopshtet,
duke gjakuar jetën e jetuar plotmërisht.
Por pasioni ndodh si një aksident.
Mund ta lë brumin të derdhet nga buzët
e tasit, ta lë pas dore ngjeshjen dhe një herë,
ta lë pas dore fëmijën që pret nën tryezë,
lotët e butë që po fillojnë t’i njollosin sytë.
Me këto mënyra kuturu rritemi.
Sot ndjehem më e mençur se zogu.
E di se dritarja më mbyll brenda,
se kur e hap
aromat e kopshtit do të më prishin qetësinë.
Dhe jam avitur buzë zjarreve të trupit tim
si një flakë e vockël shtëpiake që të tjerët
të ngrohin duart për pak kohë.
