Varri i çelësit
Mënyra se si kishte filluar të sillej kohët e fundit na ngjalli dyshimin se diçka nuk ishte në rregull. Ç’është e vërteta, njëherë nuk i dhamë edhe aq rëndësi. Ishim mësuar me tekat e tij dhe me ndryshimet e disponimit, ndaj menduam se ishte një rreng nga ata të zakonshmit, një nga trillet e tij të njohura që i shpërfaqte me reagime të ndryshme, por të njohura, të ruajtura në katalogun e kujtesës sonë, në regjistrin e të gjitha marifeteve dhe djallëzive që ia kishim mësuar e mbajtur mend, edhe kur na shpërfillte e nuk na e varte, edhe kur kthehej e na bënte lajka, edhe kur na dëbonte me agresivitetin e nopranit që zihet në petulla e pastaj na afronte me joshjet e këndshme, me të cilat na e zbuste apo na e largonte hidhërimin, gjithnjë duke gjetur momentin për të na bërë të ndjeshëm me mënyrën e tij, me mjeshtëritë dhe shkathtësitë e pashpjegueshme, me të cilat na e ndërronte humorin sa herë që vinim nga jashtë të dëshpëruar e të rënduar me lodhjet dhe ngarkesat e përditshmërisë.
E, pra, këto sikur munguan kohët e fundit dhe ne filluam të dyshonim se e gjitha kjo nuk do të dilte për mirë. Ishte mungesa e reagimeve ajo që na brengoste, shterja e vullnetit për të ndërhyrë në skemat në të cilat rëndom përzihej e ndizej, edhe kur nuk kishin të bënin me të, pastaj mospërgjigjja në provokimet dhe këmbënguljet tona, ato të përditshmet që e mbanin të gjallë komunikimin, sepse ai nuk harrohej e nuk lihej asnjëherë pas shpine dhe pa kujdesin tonë të përhershëm. Ai ishte strumbullari i lëvizjeve tona në shtëpi, i pranishëm në të gjitha ecejaket, i kudondodhur dhe kurdogjetur, që e impononte këtë prani me insistim e vetëmohim, për të dëshmuar pjesëmarrjen e pashmangshme në veprimet tona të përditshme.
Këto i ndiem edhe ne, e diktuam se mungoi lëvizja e gjithkundndodhur, sikur u fashit një zukatje e përhershme, monotone, te veshi, që të shoqëron e nuk të ndahet, derisa mendon se është e zakonshme dhe e domosdoshme, ose sikur e mohoi praninë një lëvizje së cilës rëndom nuk ia kthenim sytë, por e ndienim se e kishim aty, diku… Ishte pikërisht kjo që na shtyu të dyshonim se po paralajmërohej ajo që e kishim pandehur se do të vinte një ditë, e pashmangshmja dhe e paevitueshmja, që e prisnim dhe e përmendnim, por që kërkonim ta shtynim sa më larg.
I mësuam përmendsh të gjitha gjetjet e doktorit gjatë vizitave të shpeshta, i njihnim dergjjet dhe sëmundjet e supozuara apo të konstatuara e të kuruara, e ndiqnim me rregull regjimin dhe terapinë e përshkruar. E kishim kuptuar, gjithashtu, se një ditë do t’i vinte fundi dhe ai s’ishte larg, njësoj siç vjen e shteret çdo gjë që nis me gaz e përfundon me vaj, si një ditë që agon me shpresë, të ngroh e të premton dhe në mbrëmje perëndon. Ishte, fundja, një moshë që kishte lënë gjurmë dhe kishte nisur të konsumohej. Të njohurat dhe të pashmangshmet nuk i kishim harruar e shpërfillur asnjëherë: invaliditeti i pashërueshëm, plagët e hapura dhe të mëkuara, varrat e mbetura që përmendeshin me dhembje dhe ilet, ishin përditshmëria e tij. Por ai e kishte dëshmuar, përkundër kësaj, afërsinë me ne, me gjithë këto trauma, dhe barrën e rëndë mbi shpinë, vite me radhë. Ai nuk i kishte kursyer lojën dhe lajkat, veprimet djallëzore për të qenë në qendër të vëmendjes. E kuptonim, e kishte të dobësuar shikimin, ishte rënduar nga veshët, lëvizte me vështirësi, pasojë e një aksidenti që kishte pësuar shumë kohë më parë, si dhe për shkak të ndërhyrjeve të shpeshta kirurgjikale, por këto asnjëherë nuk kishin ndikuar dhe nuk e kishim penguar në praninë e pakursyer në të gjitha lëvizjet e përditshmërisë sonë. Sidoqoftë, shmangia, refuzimi i ushqimit apo lënia e pjatës përgjysmë, lakmia e shtratit dhe largimi sa më i rrallë nga ai, kotja, dremitja, përgjumja e zgjatur, na shtyu të kthenim vëmendjen dhe ta kuptonim – ai nuk do të ngrihej më. Fundi ishte afër.
* * *
Ai kishte qenë rojë e portës sonë. Askush nuk kishte nevojë të trokiste dy herë apo të varej në zilen shurdhuese për të paralajmëruar ardhjen, një mësymës kushdo qoftë, pa reaguar dhe pa dhënë alarmin, për të marrë vesh se është dikush dhe kërkon t’ia hapim. Bile, në paralajmërimet e të ardhurve ai bënte edhe dallime që ne, të mësuar me vite me përpëlitjet dhe bërtitjet e tij, i kuptonim. Ai e dinte mirë kur trokiste fqinja, që ishte një kat më poshtë e që vinte më shpesh dhe ishte veçanërisht e kujdesshme ndaj tij, apo dikush nga vizitorët më të rrallë, farefis, miq e të njohur, që kthenin kohë pas kohe. Por ishte veçanërisht i egër me tagrambledhësit, inkasantët, njerëzit e uniformuar, ata që mbanin çanta të varura në gjoks dhe sidomos ndaj lypësve që nuk shqiteshin nga zilja e cila, po ta mbaje më gjatë, përhapte një uturimë tronditëse.
Lidhja e tij me derën ishte jetike. Pa ia vënë ne, ai kishte marrë detyrë ta ruante, mbase të na ruante edhe ne me zell e përkushtim, dhe për këtë ishte dëshmuar sa e sa herë, jo vetëm atëherë kur një lukuni hajdutësh kishin bërë diversion në bravën tonë në mes të natës dhe kishin arritur ta thyenin, por nuk ia kishin dalë ta përfundonin atë që kishin pasur në mendje, sepse egërsia e shpalljes së alarmit të këtij i kishte detyruar t’ia mbathnin me të katërta e të bëheshin copë shkallëve teposhtë.
Veçanërisht dhe në mënyrë të diferencuar njihte ardhjet tona, të secilit prej nesh, kthimin nga puna apo nga shëtitjet e përditshme. Në mënyrë të veçantë e paralajmëronte kthimin në shtëpi të ndonjërit nga ne që kishte munguar disa ditë, ardhjen nga pushimet apo udhëtimet jashtë vendit. Ishte në gjendje të dallonte hapat tanë edhe nëse ecnim majë gishtave ose disa kate më poshtë, para se të afroheshim te porta e apartamentit tonë. Ai e njihte secilin prej nesh nga mënyra se si ecnim, si kapërcenim shkallët, si kolliteshim apo përshëndetnim fqinjët kalimthi dhe nuk bërtiste kur e sillnim çelësin, por na priste pas dere, i gatshëm të shpërfaqte gëzimin dhe kënaqësinë që na shihte e që ishim kthyer në shtëpi. Nëse njëri nga ne ishte brenda dhe çelësi ishte në derë, që do të thoshte se ai që vinte e kishte të pamundur ta hapte, e dinte se ne që ishim në shtëpi duhej të ngriheshim dhe ta hapnim, apo të paktën ta hiqnim çelësin që e kishte mbyllur portën nga brenda, ndaj nuk i bërtiste derës, por neve që ishim aty: Çohu! Hape!
Më se i veçantë ishte raporti me çelësat. Me çelësat e shtëpisë, me çelësat e makinës. Marrja e çelësave, lëvizja, vringëllimi i tyre, do të thoshte dalje. Po t’ia sillje dhe t’ia përshkundje para fytyrës, do të provokoje ekzaltimin, kërcimin nga gëzimi dhe mosdurimi për ta realizuar premtimin që i bëhej, sepse tundja e çelësave ishte, në të vërtetë, premtim shëtitjeje.
* * *
Fundi erdhi i qetë. Nuk u ankua dhe nuk u mundua. Gjëja e vetme që dukej se e lodhte së tepërmi ishte frymëmarrja e këputur, e shpejtuar dhe e rënduar. Ne i rrinim pranë pa qenë në gjendje t’i ofronim ndihmë dhe përpiqeshim të paktën t’ia dëshmonim dhembjen dhe keqardhjen tonë me fytyrat e zymta e të përlotura, duke ia rregulluar sa më shpesh batanijen e bardhë me shumë vija të verdha, mbulesën pa të cilën ai nuk shtrihej asnjëherë te shtrati i tij. Lëviznim dhe pastronim enën e ushqimit që tashmë ia vinim pranë shtratit dhe që zakonisht nuk e prekte, shprushnim shtrojën dhe pastronim me kujdes përreth, vetëm për t’i treguar kujdesin e për të shfaqur brengën që kishim.
Shuarja ishte gjithashtu e heshtur dhe e qetë, pikërisht në kohën që ia kthyem shpinën, duke konsideruar se ishte më lehtë dhe kishte nevojë për një sy gjumë. As që e vërejtëm. Nuk ia vumë veshin në një çast dhe nuk e menduam se ato shikime plot dhembje që na i drejtonte para se t’ia kthenim shpinën paralajmëronin në të vërtetë lamtumirën e fundit, ndarjen e tij me ne.
Vonë dikur, në një vakum sjelljesh e lëvizjesh, në një pushim brenda bisedës për gjëra të zakonshme, na u duk se mungoi frymëmarrja e shpejtuar dhe e kthyem kokën. Nga shtrati i tij nuk vinte më asnjë shenjë jete. I mbështetur dhe i mbuluar deri në gjysmë me batanijen e tij të bardhë me shumë vija të verdha, ai i kishte dorëzuar të gjitha lodhjet dhe vrapimet dhe çdo gjë që e kishte marrë mbi vete për t’u kujdesur në shtëpinë tonë.
Iku, thamë, kaq e pati. Që sot kjo shtëpi do të jetë pa një anëtar të devotshëm, pa një shërbyes e menaxhues rendi e qetësie. Ne ishim shtangur dhe e kishim të vështirë ta shpjegonim situatën, të bindur se qetësia e papritur ishte bërë dominuese dhe se tashmë e kishim për detyrë ta ruanim dhe të mos e trazonim. Në një çast, që zgjati sa një orë, u duk se edhe jehona e zhurmave të rrugës ishte fashitur, ishte rralluar lëvizja, kishte kaluar mesnata…
Çdo gjë do të ndryshonte që nesër, thamë, duke e kuptuar tashmë se kishte ikur një krah, një gjymtyrë e korpit tonë, ishte zhdukur ajo zukatje te veshët, prania e kudogjendur dhe lëvizja e kurdondodhur, ecejaket në dhomën e ditës, korridoreve, në banjë, në ballkon, te dhoma e gjumit… vrapimet te dera, zënkat, dëbimet e mësymësve të paftuar…
E kishim humbur kujdestarin tonë dhe kjo do të ndihej që nesër.
* * *
Në varrimin e tij ishim mbledhur një rreth miqsh dhe ne të shtëpisë. I hapëm gropën te rrëza e një lisi dhe e shtrimë ngadalë në heshtje të plotë. Askush nuk e dinte se ç’duhej të thoshte. Të gjitha lëvizjet i bënim pa fjalë, me gjeste të kursyera, sikur e kishim mësuar dhe e dinim përmendsh çdo gjë. E patëm mbështjellë me batanijen e tij të bardhë me shumë vija të verdha, nga e cila nuk ndahej asnjëherë. Le ta marrë me vete, thamë, se mbase i jep ngrohtësi në atë jetë.
“Pritni, – tha dikush nga ne të shtëpisë, – se mbase do të ketë ftohtë, këtu bie borë dhe ngrin akull dimrit”. Dhe hoqi xhaketën për t’ia hedhur sipër. “Këtë e vishja kur dilnim në shëtitje”.
Pastaj të gjithë hodhëm nga një grusht dhé mbi varrin rrëzë atij lisi, në trungun e të cilit, mbi kokën e tij, kishim gdhendur emrin.
Ashtu të heshtur, u kthyem në shtëpi, me bindjen se asgjë nuk do të ishte më si më parë. Sa herë kishim thënë se një ditë patjetër do të përballeshim me fundin dhe se ai do të vinte e s’do të vononte, duke marrë parasysh vuajtjet dhe shqetësimet që kishte pasur në jetën e tij, asnjëherë nuk e kishim menduar se si do të dukej zbrazëtia pa të, sa e rëndë do të ishte mungesa e lëvizjeve, zhurmave, e kujdesit dhe përmbajtjes sonë për të mos e provokuar zemërimin e tij…
Te gjendur përballë derës, mbetëm një copë herë duke shikuar njëri-tjetrin.
“E ke ti çelësin?”
“Jo”.
“Mos e ke ti?”
“Ti duhet ta kesh!”
“Jo”, – tha ajo që ia hodhi xhaketën mbi varr. – “E kisha në xhep”.
Qëndruam një copë herë të stepur para derës duke u munduar ta kuptojmë se çka kishte ndodhur në të vërtetë. Asnjëri nga ne nuk shfaqi hidhërim për atë pakujdesi të çastit që na ngriu te dera. Sikur e menduam një gjë të zakonshme, që do të duhej të kishte ndodhur, sado e magjishme dhe misterioze të dukej. Si ta kuptonim ndryshe?
Na kishte ndëshkuar duke na lënë jashtë mbretërisë së tij apo kërkonte edhe një herë ta rikthente praninë në mesin tonë.
E paska marrë me vete, u kujtuam ne, të vetëdijshëm se nuk duhej të thoshim shumë fjalë për ta shpjeguar kuptimin e gjithë kësaj, tashti që kishim mbetur jashtë, para derës së mbyllur të shtëpisë, që duhej thyer me forcë, çelësi i së cilës ishte varrosur bashkë me kujdestarin e saj.
