Përgjatë historisë, nuk besoj të ketë ndodhur ndonjë proces më vështirë i realizueshëm sesa emërtimi i ndjenjave. Si është shpjeguar për herë të parë frika, aq sa të gjithë të vendosnin ta quanin njëlloj? Po mërzia, lumturia e sa e sa të tjera? Nëse bini dakord (njëri me tjetrin se me mua kurrë!) që edhe dashuria është ndjenjë, atëherë themi lehtë se ky proces nuk ka mbaruar, por le ta lëmë jashtë kësaj trajtese artistike këtë temë, frymëzuesen supreme të artit në tërësi.
Kur njeriu ka ndjerë mall për të parën herë, si ka qenë? Për kë u krijua kjo ndjenjë? Besoj një vetëdije shoqërore e ka pasur, padiskutim. Ndoshta edhe intelektuale sepse, t’ja dalësh të krijosh me dikë një raport intim, duhet ta perceptosh mënyrën e tij të të menduarit. Pastaj, pavetëdija afektive u vendos këmbën në grykë të gjitha vetëdijeve dhe malli buron diku nga frymënxjerrja plot vështirësi. Si tymra të bardhë (u zgjodh Papa?!) ngërthehen të gjitha, aq fort shtrënguar sa të mos shquhen dot.
Nuk di të them nëse sa po shkruaj është tregim a sprovë. Besoj të jetë një rropatje për të rrëfyer diçka të vërtetë fshehur në personazhe me kompleksitet të dyshimtë, ndërtuar me pendë nga flatrat e shumë kerubinëve.
Në Shkodër, një djalosh në klasën e gjashtë, i bie diku dymbëdhjetë vjeç, nuk kishte shokë. As shoqe. Askënd! Në klasë, ulej përkrah psherëtimave plot bezidsje. Në oborrin e pallatit, ulej përkrah oshtimave plot tallje. Vetë as nuk psherëtinte, as nuk oshtinte. Veç rrallë, ndonjëherë kur qante me të madhe dhe lotët i rridhnin mbi firomën e dalë nga psherëtima, për t’u nisur mandej kushedi se ku, shtyrë nga forca e oshtimës. Por kjo i ndodhte kur ishte vetëm. Të qartësohemi: pse nuk kishte shokë e shoqe, nuk do të thotë se gjithmonë ishte vetëm. Herë pas here, ulej kërrusshëm në prehrin lëndëfole të të atit. Nga aty, bisedonte më shumë se dëgjonte dhe shpresonte më shumë se mendonte.
Djaloshit shkodran pa shokë, flokët ia rregullonte i ati. Tani, meqë nuk jeton më në Shkodër (te shokët s’është se ka ndonjë ndryshim të madh), flokët nuk i rregullon. Ai, veshjet i blinte me të atin dhe edhe tani, po me të i blen. Nën vështrimin ngjyrëshpresë të së ëmës, hante me të atin, ndërkohë që ajo ngrihej herë pas here për të sjellë sa një gjë, një tjetër. Sa i mungojnë djaloshit këto dreka.
Djaloshi u rrit e u bë adoleshent. Sikurse thashë, shoqëria s’pati ndonjë ndryshim të përmendshëm, por kjo nuk e shqetësoi. Kuptoi se shoqëria ishte përjetim dhe si i tillë, mund të gjendej në çdo njeri. Ai e kërkonte dendur jashtë familjes sepse afrimiteti me to i ngjante natyral, rrjedhë normale e përroit të rrëmbyer të jetës. Por lexoi, mësoi dhe formësoi në mendje përqasjen e saktë të shokut. Atëherë kuptoi se asnjë çast s’kishte qenë pa të, madje gjithnjë pranë e më pranë tij. Filloi t’i thoshte vetes se rrobat s’po i blinte me të atin, por me shokun, sikurse pjesa më e madhe e djemve të rinj bëjnë. Në atë kohë, djaloshi u dashurua për të parën herë. Kujt i tha? Sigurisht, shokut!
Çfarë shoku! Ai la keq veten për t’i plotësuar nevojat djaloshit. Hiqte dorë nga argëtimi i tij që të argëtohej e dashura e djaloshit për të lumturar djaloshin. Sepse ai e dinte se djaloshit lumturia i rrinte në sytë e së dashurës! Sepse ai e dinte se djaloshi ishte budalla pasi e ndërtonte kështjellën e buzëqeshjes me rërën e së përkohshmes. Kur dallga e zhgënjimit e rrënoi atë, shoku i ndenji pranë.
Mëngjeset e vrenjtura sillnin kumte vetmie nga dritarja e dhomës së djaloshit. I ati i sillte librin e fundit të Michel Houllebecq. Dedikimi në faqen e parë: Nga shoku yt, Baba!
Njësimi i shokut me babën është aq i hershëm, sa kujtesa e djaloshit në tentativë për t’u burrëruar e shpreh paqartësisht në këtë tregim sprovë. E gjitha ndodhi me shpejtësinë e dritës, por edhe me butësinë e kalimit të saj mespërmes xhamit: ndikoi aq shumë pa cënuar asgjë! Edhe unë, ça tipi kam, flas në kohën e shkuar, thuase tani nuk ndikon!
Tani kur është larg nga shoku, djaloshit i është mbyllur në mendje një bylbyl plot vajë malli. Kënga e tij është aq e bukur për frymëzimin, sa është kob për atë vetë. Aq thellë në shpirt tejshpon sqepi i dëshpëruar i bylbylit, sa thërrmon edhe cipën e asaj farës së përbotshme e të përhershme, të gjendur pavarësisht veçansisë së çdo njeriu diku thellë në bërthamën e qenies… Asaj fare që në brendi ruan grimcën e padukshme që bashkon të gjithë njerëzit e të gjitha kohërave, e cila brendashkruar ka materialin transhendent që na njëson me të gjithë frymorët e tjerë. Diku në orbitat e saj sillet trupi i paujë i mallit. E mu aty, djaloshit i jeton shoku i tij, Baba.
Jetohet dot pa ujë? Aty, djaloshi nuk lejon të ketë qoftë edhe një pikë, sepse do që banorët e atjeshëm të largohen sa më parë. Të kërkojnë vendqëndrim në një tjetër orbitë, aty pranë por edhe larg, para se të treten në harresë. Shoku i tij, Baba është i ri dhe krejt i përkohshëm aty, këtë e di dhe djaloshi por prap: i duket padrejtësi të mbajë mbi shpatullat e zemrës qoftë edhe një çast ndjenjën e mallit për të atin.
Djaloshi mendonte se ishte shkrimtar. “Do të” vështirë ta thoshte sepse për të, e ardhmja është realitet i pakuptimtë, ashtu sikurse çdo e paqenë tjetër. Mandej, u bë me të vërtetë shkrimtar. Nga kush? Nga se? Vështirë ta thoshte, nuk e dinte! Pikërisht kjo është arsyeja pse u largua nga i ati: në një shkrimtar, ndikimi i të atit duhet të jetë shkërrmoçës. E bezdiste shumë mbështetja e tij e edhe më, e shqetësonte gëzimi i tij për arritjet e të birit. Me domosdo donte të kishte një Herman, pasi mendonte se veç ashtu mund të bëhej Kafkë. Por harronte se mes tij dhe Francit, lidhjet jetonin veç në vdekje.
Sërish, ai nuk ka shokë. Jeton mes katër mureve ngjyrë panë brenda të cilëve nuk ka asgjë të ëmbël, veç hidhësi vetmie. Nuk mendonte asnjëherë se kryeqyteti do të qe një kalvar[1] nëpër të cilin duhej kaluar pa asnjë Simon Cirene[2],me vështrimin e ngulur në Golgotën pa kryq. Simoni i qe dërguar Krishtit nga Ati. Po djaloshit, kë do t’i dërgojë i ati?
Nuk mendoj se atësia është një atribut i kotë a i rastësishëm i Zotit. Këtë mëyrë të menduari ma ka formësuar shoqëria me djaloshin. Shoqëri e largët, platonike e ndërtuar në substancën e paperceptueshme prej shqisave e cila ruhet në cipën prej vese të shpirtit. Sikur shprti i djaloshit të qe me të vërtetë gjethe, e jeshilta prej klorofili domosdo do t’i buronte nga empatia për shokun e tij, Babën.
I ati i dërgoi vetveten. Sa herë kishte nevojë për diçka, prania e tij nuk e ngushëllon, por e ndihmon, e plotëson. Kur në ajrin prej bloze të kryeqytetit djaloshi hap sytë, pasi një rreze e lehtë malli për Shkodrën i përshkon atë pjesë që akoma vijon të ëndërrojë mbi vargun e Koliqit “ajri krilstaluer i Shkodrës”, këmbanat bien me vrull në këmbanaren që mend e kap me dorë nga dritarja. Sa i ngjan e gjitha me zërin e të atit. Vallë do ta mendonte Vivaldi se qashtërsia e lakores së muzikës së tij, ndonjëherë do të mund të luhej prej këmbanave të rënda? Po baba, vallë e ka menduar se prania e tij e pupëlt dhe e përgjinjëshme pranë djaloshit do të tregohej në rëndësën kërrusëse të një tregimi? Nuk besoj!
Djaloshi tani dëshiron vetëm diçka: Ta gëzojë të atin. Po të mos e bëjë, shoqëria mes tyre i ngjan e pasinqertë. Ai vetëm merr, pa dhënë asgjë, asnjëherë. Dhe është me shumë fat sepse shoku i tij, baba, gëzohet shumë thjesht. Një kafe në mëngjes, buzë rrugës ku sa herë shkel, shkërrmoç gjethet vjeshtarake të kujtimit. Një drekë gjatë së cilës shohin veten të pasqyruar mbi sipërfaqen e liqenit të qytetit, me cënime të rralla falë valles së ndonjë peshku. Një darkë me pak verë të kuqe nën qiellin ku e bardha e yjeve puplohet rreth ndriçimit të hënës. Kaq… Një ditë e tillë për kushedi sa vjet përkushtim të kryer për hir të dashurisë.
Tani kam pjesën më të vështirë të tregimit. Djaloshi më ka kërkuar t’ia përshkruaj të atin! E shoh qartë, sa herë dua, kur sytë i drejtoj në një bimë shtatlartë që rron në parvazin e jashtëm të dritares së shtëpisë së djaloshit. Sepse atë bimë, ai ia ka dhënë. Është aq e gjelbër, sa shpresa e pashuar për më mirë, më mirë, më mirë.
Jo, nuk mundem! Ndoshta ndonjë teoricient, fragmentin e mëposhtëm e quan postmodern, sepse unë si autor largohem dhe vendin ia lë personazhit. Nuk mundem dot ta përshkruaj shokun e djaloshit, babën… Le ta bëjë vetë djaloshi!
(çka djaloshi tha, nuk më pëlqeu, ndaj po e heq, po e fshij. kam përshtypjen se atë, shokun e tij, babën, është më e lehtë ta imagjinosh sesa ta tregosh)
Dhe unë, duhet ta lë me kaq sa nuk më ka thënë djaloshi t’i shkruaj edhe për të ëmën. E di se do ma thotë, por një tjetër herë. Sot le të njihni shokun tim, babën! Dua të them, shokun e djaloshit… Se mos mbeti ndonjë prej jush pa e kuptuar këtë alterego të paalegori.
[1] Rruga që përshkon Krishti me kryqin në shpinë kur ngjitet drejt Golgotas, Malit të Kafkës në të cilin kryqëzohet.
[2] Burri i cili ndihmon Krishtin të mbajë kryqin gjatë rrugës për në Golgota.
