LOUISE GLUCK
1943 – Çmimi Nobel për vitin 2020. Më parë, Pulitzer Prize për Poezinë, si dhe Poete Lauareate
për ShBA-në.
MONOLOG NË ORËN 9 TË PARADITËS
Nuk është gjë e vogël të arrish
Këtë arie. Të jetosh
Me të ka qënë si ethe që prej fillimit
Gjashtëmbëdhjetë vite më parë. Për 16 vite kam ndejtë
Që gjërat të shkonin më mirë. Më duhet të qesh,
E merrni vesh, mësova të ëndërroj zbaticë- vdekjen papritë
Ose që ai të binte në dashuri prapë, Dhe ta kthente
Zorrën poshtë drejt një gruaje tjetër. Këtë besoj se e ka arritë.
Mendoj se vura re një mungesë, sot e kishte lënë vezen e zier
Si një sy që jep shpirt, dhe bukën e thekur pa e prekë.
CHARLES SIMIC
1938-2023. Dushan Simiç, i njohur si Çarls Simiç, është një poet serbo-amerikan dhe redaktor për poezinë i Paris Review. Ka marr Çmimin Pulitzer për poezinë në vitin 1990 (“Bota nuk merr fund”). Ka qene i nominuar si Poet Laureate Consultant për poezi në Library of Congress, në vitin 2007.
ÇFARË I THANË CIGANËT GJYSHES TIME KUR AJO ISHTE VAJZË
Lufta, sëmundjet dhe kriza e urisë do të bëjnë ty mbesën më të zgjedhur.
Do jesh një e verbër që sheh një film pa zë.
Do t’i hedhësh qepët e grira dhe copat e zemrës tënde në të njëtin tigan.
Fëmijët e tu kanë për të fjetë në një valixhe lidhur me litar.
Burri yt do t’i puth gjinjt çdo natë sikur të qenë gurë varri.
Tashmë korbat po përgaditen dhëndurë për ty dhe për njerëzit e tu,
Djali yt më i madh do të shtrihet me mizat e ulura në buzët e tij
pa buzëqesh dhe pa mundur të ngre dorën,
Do ta kesh zili çdo milingonë që ke ndeshur në jetë dhe çdo bar të buzërrugëve.
Trupi yt dhe shpirti yt do rrijnë ulur në paradhoma të ndryshme
duke përtypur të njëjtin çimçakez.
Vogëlushe e bukur, mos je për shitje?- ka për të thënë djalli.
Sipërmarrësi ka për të ble një lodër për nipin tënd.
Mendja jote do jetë një fole me grerëza madje dhe kur të jesh në shtratin e vdekjes.
Ti vetë do t’i lutesh Zotit, por Zoti do të vër një tabelë
ku shkruhet- Mos më shqetësoni!
Mos më bëj pyetje të tjera, kjo është e gjitha vetëm çfarë di unë!
SERGEJ CHUDAKOV
Rusi: 1937- 1990 (?) Sergey Ivanovich Chudakov është një variant rus i Francois Villon. I përjashtuar nga Universiteti shtetëror i Moskës, filloi të shkruante, që të mund të jetonte, nëpër gazeta dhe revista me pseudonime të ndryshme. Ka qenë poet, pornographer, pimp dhe hajdut librash. Mendohet të ketë vdekur a ta kenë vrarë në vitet e hershme pas 1990-tës.
LOZNIN PUSHKININ NË PIANO
(Nga Rusishtja)
Loznin Pushkinin në një piano të madhe.
E vranë Pushkinin një ditë në duel.
U kërkoi një pjatë manaferra tundrash,
Mbështet pranë një raft librash, ndërroi jetë.
Në ujëra të akullt, me plisa të ngrirë
E varrosen Pushkinin, lavdëruar emri i qoftë.
Por dhe ne kërkojmë t’i ndeshim plumbat,
Ne varim veten, damarët i shqyejmë copë.
Të gjithë ne, sa shpesh na përplasin makinat,
Apo rrokullisemi shkallëve të dehur tapë.
Por ja që jetojmë-dhe me intriga banale
E plagosim Pushkinin prapë edhe prapë.
I vockël, derdhur në hekur, përkujtohet
Në një park pa njerëz ngaqë është acar
Ja ku qëndron (i dublikuar dhe si pjesë këmbimi),
Me keqardhje të hidhur s’di nga t’ia mbaj
Tek kujton rininë, dhe titullin Kammerjunker,
Këngët, lavdinë dhe vajzat në Kishinjov,
Gonçaroven në jelekun e bardhë e të qëndisur
Dhe vdekjen që s’mund ta marrësh kurrë si një lojë.
VINCENT O’SULLIVAN
(New Zealand. 1937)
LIBERAL
Mendojeni vetë:
Një njeri që ndjen për njerëzit,
Mik me fatkeqët,
Asnjë fjalë të keqe për Bar
-barët e supozuar me rroba romake.
Pranojeni këtë:
Një besimtar te kapacitetet e njeriut,
Zë që ngrihet kundër lojrave
Në të cilat trupi i njeriut është mish për sport,
Një njeri, sytë e të cilit prej muzikës mbushen me lotë.
Së paku, duhet ta pranoni:
Asnjë njeri nuk e la derën time i uritur,
Asnjë grua nuk është ngacmuar,
Asnjë fëmijë nuk është keqtrajtuar,
Humanitas është e pashmangshme si fryma.
Unë që mund dhe të kisha, kurr
Nuk kam dhunuar, rrahur, shantazhuar,
Abuzuar me zyrën a pozitën;
Fshehur; nuk kam ndërhyrë te artet,
Nuk qëndrova asnjëherë mes njeriut dhe perendimit të diellit .
E prapë vazhdoni të thoni,
Kam vrarë një Zot. Se pa-anësia ime
Paska qënë një farsë,
Se unë kam gisht në kaos.
Unë, Pont Pilati.
Që voton siç votoni ju.
ROGER McGOUGH
Poet i njohur bashkëkohor anglez.
1937
MË LËNI TË VDES NË MOSHË TË RE
Më lëni të vdes në moshë të re
Jo vdekje të pastërt dhe në mes
Çarçafësh vdekje ujë-të shenjt
Jo me fjalën e famshmë të fundit kur të vdes
Vdekje paqësore pa frymë kur të mbes
Kur të jem 73 vjeç
Me t(h)umorin e pandreprerë e gazmor
Ndoshta do më përplas përtokë në ashgol
Një makinë sport dhe në modë
Rrugës për në shtëpi,
Tek kthehem nga një gjithë natën-orgji!
Ose kur të jem 91,
Me flokët argjend thinjosh,
Ulur në një karrige tek një berber,
Rivalët e mi gangstjerë
Me automatikët amatorë do hyjnë me vrull,
T’më qëllojnë në kurriz dhe brenda në trup !
Ose kur të jem 104,
Dhe mos të kem të drejt të hyjë në Tavernë,
Ndoshta dashnorja ime,
Do më kap në shtrat me vajzën e vet,
Duke pasë frikë për djalin e saj
Do ma pres copë-copë trupin tim,
T’i flak, veç një pjese, që do’e ruajë me përkushtim.
Më lëni të vdes në moshë të re,
Jo një të çliruar mëkatesh në majë gishtash
Në dyll qirinjsh dhe vdekjeje që t’zvoglon
Jo me hapje perdesh me kënde simetrike
Për një Vdekje si‘ Ah, sa e bukur kjo vdekje fisnike!’
MARIN SORESCU
(Rumani, 1936-1996)
Së bashku me studiuesin, historianin dhe kulturologun e mirënjohur Aurel Plasarin,
kam patur fatin të njihem me poetin me fame botërore, Soreskun, aso kohe sapo i emëruar minister, në Bukuresht, në vitin 1993. Një ditë më vonë Presidenti i Rumanisë na u ankua se Soresku është ministri më i keq i Qeverisë së tij, ngase kishte munguar në të gjitha mbledhjet e Qeverisë: “Zhduket me muaj të tera dhe askush nuk e di se ku fshihet. Më thonë se shkon në fshatin e lindjes dhe punon token dhe zien cujka!’’. Soresku na shprehu deshiren e madhe që kishte për të vizituar Shqipërinë. Deshirë që nuk u realizua kurrë ngase pala shqiptare e Ministrisë së Kulturës nuk i dergoi kurrë një ftesë zyrtare!
SHAKESPEARE
Shekspiri e krijoi botën në shtatë ditë.
Ditën e parë krijoi qiellin, malet, thellësitë e shpirtit,
Ditën e dytë krijoi lumenjt, detet, oqeanet,
Dhe të gjitha ndjenjat,
Për t’ia dhënë Hamletit, Çezarit, Mark Antonit, Kleopatres, Ofelisë,
Othellos dhe të tjerëve
Që këta ndjenja të jenë të tyret dhe të pasardhësve të tyre,
Shekuj pas shekujsh.
Ditën e tretë
Thirri të gjithë njerëzit që t’u mësojë shijet:
Shijen e lumturisë, të dashurisë, të dëshpërimit,
Shijen e xhelozisë, të lavdisë, e kështu me rradhë
Deri në fundin e shijeve;
Atëherë ca njerëz të vonuar erdhën në minutin e fundit,
Shekspiri u përkëdheli kokat me dhëmbshuri
Dhe u tha se ata do bëhen
Kritikë letrare,
Që ta shajnë vepren e tij.
Dita e katërt dhe e pestë qenë rezervuar për të qeshuren.
I la kllounët të vijnë,
Për të bërë pirueta;
Bëri që Mbretërit, Perandorët,
Dhe të gjithë fatkeqët e tjerë të kësaj bote, të harronin.
Ditën e gjashtë
U mor me zgjidhjen e ca punëve administrative;
Lëshoi një stuhi,
Dhe i mësoi mbretit Lir
Se si të vendos në kokë një kurorë prej kashte.
Ngase kishin mbetur ca hedhurina nga krijimi i Botës,
Me to bëri Rikardin e Tretë.
Ditën e Shtatë, vështroi nëse kish gjë tjetër për të bërë.
Drejtorët e Theatrove e kishin mbushur planetin me afishe;
Shekspiri mendoi se pas një pune aq të lodhshme,
E meritonte dhe ai vetë të shihte një shfaqie,
Por, ngase qe i lodhur në ekstrem
Shkoi që të vdiste pak!
Wisława SZYMBORSKA
Çmimi Nobel për letërsinë -viti 1996. Poete polake, eseiste, përkthyese. Akademia Suedeze e përcaktoi poezi e saj si një ‘Poezi me një ironi preçize e cila bën të mundshme që përmbajtja historike dhe ajo biologjike të dalin në dritë në formën e realitetit njerëzor’.
LINDUR
Kjo është e Ëma,
Kjo grua e vogël,
Krijuesja me sy gri.
Varka ku vite, më parë,
Ai lundroi për në breg.
Varka nga e cila ai luftoi të kërcente,
Në Botë,
Në jo- përjetësi.
Nëna biologjike e burrit
Për të cilin hidhem mbi zjarr.
Pra, kjo është, e vetmja grua
Që nuk e zgjodhi
Të përfunduar dhe të plotë.
Vetëm ajo e mori,
Drejt lëkurës që njoh,
Duke e lidhur me eshtrat
Që janë të fshehura nga unë.
Vetëm ajo i dha
Ato sy gri
Që ai m’i jep me vështrime.
Pra kjo është ajo, Alfa e tij
Përse duhej të ma prezantonte?
Lindur,
Madje edhe ai i lindur.
Si gjithkush tjetër,
Si unë që do të vdes.
Bir i një gruaje të vertetë,
I ardhur së pari prej thellësive të trupit.
Udhëtar drejt omegës.
I ekspozuar tek mungesa e vet
Që vjen nga kudo
Dhe në çdo kohë.
Dhe koka e tij
Është një kokë kundruall murit
E cila nënshtrohet veç në kohën e duhur.
Dhe lëvizjet e tij
Janë anullimet,
E fatit të zakonshëm.
E kam kuptuar,
Se kishte qënë i mbrojtur përgjysëm në rrugën e vet;
Po ai kurr s’ma kish thënë
Kurr.
-Kjo është nëna ime-
Më thotë ai, vetëm kaq!
DUKE SHKRUAR NJË CURRICULUM VITAE.
Çfarë duhet të bësh?
Duhet të plotësosh aplikimin
Dhe bashkëngjitur- një CV.
Pavarësisht sa e gjatë është jeta jote
Curriculum Vitae duhe t’jetë i shkurtë .
Ji i detyruar të jesh konçiz, të zgjedhesh faktet
Të kthesh peisazhet në adresë
Dhe kujtimet e largëta në data fikse!
Nga gjithë dashuritë, përmend veç martesen
Dhe nga fëmijët, përmend veç ata që kanë lindur!
Është më e rëndësishme kush të njeh ty,
Se sa kë njeh ti vetë ;
Përmend udhëtimet- veç ato jashtë
Pëlqimet- çfarë pëlqen, jo pse i pëlqen
Fletë Lavdërimet-pa thënë pse janë dhënë.
Shkruaj sikur asnjëherë nuk ke folur me veten
Dhe pa patur as më të voglin dyshim.
Mos thuaj asgjë për qenin tënd, macet a zogjt
Për dhuratat e çmuara që i ruan, miqt dhe ëndërrat
Thuaj çmimin, jo vleren, titullin jo përmbajtjen
Thuaj numrin e këpucëve dhe jo ku ke bredhur
Me personin që të ka marrë me vete.
Bashkëngjit një foto çasti, që tregon një vesh tëndin
Por për të treguar formen e tij, jo atë që dëgjon.
Dhe çfarë dëgjon?
Zhurmëmime makinash që shndrojnë letren në brum-pastë.
OCTAVIO PAZ
Çmimi Nobel- 1990. Poet Mexican: 1914-1998; 1977- Jerusalem Prize; 1998 : Miguel Cervantes Prize;1981-Neustadt International Prize;
URA
Mes këtij çasti dhe këtij çasti
Mes asaj që unë jam dhe ti je,
Fjala Urë.
Duke hyrë në të
Ke hyrë në vetvete
Bora ndërlidhet
Dhe kyçet si një rreth.
Nga njëri breg në tjetrin
Gjithmonë do ketë
Një trup që zgjatet :
Një ylber.
Unë do flejë poshtë harqeve të tij!
ELIZABETH BISHOP
Poete dhe tregimtare amerikane. 1911-1979. Ka qënë Consultant in Poetry në Biblioteken e Kongresit amerikan nga 1949-1950.Fiituese në poezi e Pulitzer Prize -1956, dhe fituese e Çmimit të Librit Kombëtar-1970. Po ashtu është nderuar me Neustadt International Prize për Letersinë. Dwight Garner ka shkruar se ajo ështe ndoshta ‘poetesha e lindur më e talentuara e shekullit të XX’.
NJË ART
Nuk është e vështirë ta zotërosh Artin me humbë,
Shumë gjëra duken se i humbasim me qëllim
Kështu që humbja e tyre nuk është që ka kosto shumë.
Çdo ditë humb më mirë diçka; pranoje kët’problem,
Kur humb çelësin e derës, orën ters që vjen,
Artin e humbjes nuk qënka vështirë ta shtish në mend.
Praktiko që t’humbasësh më shumë, më shpejt e më shumë :
Ku ke dashtë të udhëtosh, emërat, se në ç’vend.
Për asnjëren nga k’to humbje ti nuk mbytesh në Lum.
Orën e nënës humba, shtëpinë në parafund,
Dhe nja tre shtepi të tjera ikën si pa të keq
Nuk qënka vështirë t’ m’sosh Artin me humb.
Humba dy qytete, e çfarë qytetesh! Dhe përtej
Ca mbretni, që zotéroja, një Kontinent, dy lumenj
Më merr malli për to, po prapë, tragjedi nuk është.
Edhe ty me t’humb ( zë gazmor, një gjest që më pëlqen)
Unë nuk do të kisha rrejtë. Është e qartë krejt,
Nuk qënka vështirë t’m’sosh Artin me humb
Edhe pse kjo po m’duket (shkruaj) si katastrofë- tërmet!
VARLAM SHALAMOV
Rusi. 1907-1982
Njëri ndër shkrimtarët më ikonikë rus. E ndjeu veten shkrimtar që në fëmininë e vet.Kaloi pjesën më të madhe të jetës nëpër burgjet staliniste dhe në kampe izoluese. Libri ‘Tregimet e Kolyma-s, është konsideruar si libri përfundimtar i përshkrimeve të burgjeve komuniste, aq sa para rrëfimeve të Shalamovit dhe vetë Solzhenicini duket disi i zbehtë. Poezia e dytë shpreh zhgënjimin pas vdekjes dhe denoncimit të krimeve të Stalinit!
LETRA
Unë vazhdoj, s’ndalem.
Vdekja më rri pranë,
Veç një zarf i kaltër,
Vetë jetën e mban.
Letren e kam shkruar
Që në vjeshtën tjetër,
Veç një gërmë të vetme
Dhe asgjë më tepër.
Dhe prapë nuk e di
Për ku ta postoj,
Po t’ kisha adresen,
S’do mundja të rroj!
1955
MENDOJA SE…
Mendoja se do ne do të ishim heronjt,
E kantatave, afisheve, librave gjithfarë,
Se kapelat do fluturonin në ajër,
Dhe vetë rrugët do çmendeshin fare.
Ishim kthyer!
Kishim qënë të papërkulur!
Kishim qëndruar pa tradhëtuar vetveten!
Po qyteti kishte një plan të vetin aty,
Veç sa mërmëriti nën zë një fjalë a dy!
VEDIMIR KHLEBNIKOV
Russi. 1885-1922
NATË NË TRANSHE
Na duhen lulet për t’i vënë në arkivole,
Por arkivolet na thonë se ne vetë jemi lulet,
Që nuk zgjasim më gjatë nga lulet.
Pablo NERUDA
1904-1973
Kili – Çmimi Nobel 1971
MOS SHKO LARG
Mos shko larg, as dhe për një ditë të vetme, sepse,
Sepse- si mund ta them! – një ditë është gjatë
Dhe më duhet të pres për ty, si në një stacion të zbraztë
Kur trenat e parkuar flejnë diku në natë.
Mos më lë, as dhe për një orë të vetme, sepse
Pikat e vogla të ankthit do të rrjedhin bashkë lumë,
Tymi që endet me gjetë një shtëpi do të sillet endacak
Drejt meje, për t’ma mbytur zemren që ka humbë.
Oh, ndoshta silueta jote kurr nuk do çbëhet në plazh
Ndoshta qepallat nuk do të përpëliten në distancen bosh,
Dashuria ime, le të jemi në çdo sekond bashkë!
Ngase në këtë çast ke ikur shumë larg
Do endem si një labyrinth mbi tokë, duke pyet:
Mos do më lesh të vdes këtu? A do vish prapë?
PËRRALLA E FLLOÇKES DHE E TË DEHURVE
Gjithë ato burra që ishin brënda
Kur ajo hyri lakuriq,
Të gjithë ishin duke pirë; filluan të pështynin.
Ajo vinte për herë të parë nga lumi, nuk dinte asgjë.
Ishte një flloçkë që kishte humbur rrugën .
Fyerjet depertuan mishin e saj të panjollosur,
Gjestet e pista përmbyten gjoksin e saj të artë,
Duke mos ditur ç’janë lotët, nuk i fshiu lotët,
Duke mos e ditur se ç’janë rrobat, nuk kishte rroba,
E nxinë trupin e saj me tapa të djegura dhe bishta cigaresh,
Dhe u shkrinë së qeshuri duke u shkrrá në dysheme,
Nuk foli, ngase nuk kishte të folur,
Sytë i kishte në ngjyrën e dashurive të largëta
Krahët e saj të binjaktë qenë prej topazi të bardhë.
Buzët i lëvizën, në heshtje, me një koral dritash,
Dhe papritur doli jashtë drejt derës.
Hyri në Lum, dhe u bë e pastërt
Duke ndriçuar si një gurë i bardhë në shi,
Dhe pa vështruar pas, notoi prapë,
Notoi drejt boshllëkut, notoi drejt vdekjes.
Valery LARBAUD
(1881-1957)
Duke krijuar me imagjinatë poetin A.O.Barnabooth, francezi Valery Larbaud jo vetëm bëri të mundur të shkruante një libër me lirika mbresëlënëse dhe të bukura, por ai gjithashtu ngriti një urë bashkuese mes dy poetëve më të pangjashëm në dukje të parë, mes Guillaume Apollinaire dhe Walt Whitman. Libri ‘’Poezitë e A.O.Barnabooth,, (1908) është botuar së pari inga Gallimard’s Pléiade, dhe është konsideruar si një perlë e poezisë franceze.
E PAEMËR
Kur të kem vdekë, kur të jem njëri nga të dashurit tuaj të ikur
(Të paktën, a e kujtoni sado pak, o njerëz,
Atë tipin me të cilin aq shpesh ndeshët brrylat në rrugë?)
Vetëm ca imazhe do mbesin në poemat e mia,
Imazhet e sa e sa vendeve, e sa vështrimeve, e këtyre fëtyrave
Që i pashë shpejt e shpejt në turmën që lëvizë?
Kam ecur me ju, duke shmangur trafikun,
Po ashtu si ju, jam ndalë te vitrina dyqanesh,
I kam dhënë me sy komplimenta grave të bukura,
Kam ecur drejt k’naqësisë dhe lavdisë
Me besimin e madh në zemër se çdo gjë po ndodh.
Kam ecur i lumtur në mesin e turmës,
Sepse jemi pjesë e turmës, unë dhe ëndrrat e mia
Dhe nëse jam paksa -për dreq- i ndryshëm nga ju
Kjo ndodh ngase shoh,
Këtu, në mesin tuaj, si një vegim hyjnor
Që nxitoj drejt saj të më prek sado lehtë,
Të përbuzuren, të braktisuren mënjëanë, të ndaluarën,
Dhjetë herë të mistershmen,
Bukurinë e padukshme!
S.M.ARDAN
Indonesi, 1932-2006
ME DY MIKESHA
Çdo herë që marr honorare,
Ftoj miken time numër I për darkë në restorant,
Dhe për shëtitje në ajrin e natës
Sidomos nëse koha është e bukur.
Të dy ndjehemi plot e përplot me dashuri.
Ndërsa kur kokën dhe zemrën i kam të rënduara, dhe xhepin bosh,
Shkoj të gjejë miken time II.
Ne gjithashtu flasim me dashuri, duke bërë dashuri,
Por jo rreth dashurisë,
Mes çajit që sërbim dhe kafshimeve të kikirikëve.
Sapo marr prapë honorare,
Shkoj menjëherë në dasmën e mikes I
I japim njëri-tjetrit duart plot dashuri, dasma ëshë e mbushur plot dashuri,
Tani që netët janë të kthjellta dhe nuk bie shi.
Ditët tjetër blej dy tufa të vogla me lule,
Të cilat i shpërndaj në varrin e kuq të mikes time II
Dhe me paret që kanë mbet, shkoj të strukem në kinema
I vetëm krejt.
Po të merrja honorare për këtë poezi,
Do e kisha ftuar në kinema me gjithë të shoqin, miken I.
Dhe ndoshta do i ftoja dhe në restorant,
Më pas, me paret që do të tepronin, do blija lulet që do i shpërndaja në varrin e mikes II,
Pastaj do isha kthyer pas për t’u zhytur,
Në vetmi…
