Atë ditë binte shi pa pushim. Rrija te dritarja me perden e ngritur pak dhe me avullin a frymën që rrinte mbi xham dhe unë bëja figura me gisht. Jashtë dëgjohej zhurma e shiut. Thërrmohej mbi gjethet e mëdha të rrushit, mbi tjegullat e shtëpisë. Pikat, mbasi rrokulliseshin mbi çati, mblidheshin të tëra bashkë si të burgosura dhe futeshin nëpër ulluqet e llamarinës. Pastaj me tërbim kalonin nëpër tubat e errët të shkarkimit dhe zbrazeshin me furi në çimenton rrëzë shtëpisë. Gjithkund uji lagte botën. Unë rrija duke dëgjuar këngën e shiut dhe mendoja: tani qeni me siguri, komplet i lagur te kasollja e tij, dridhet nga të ftohtët. Toka e mbushur dhe e fryrë me ujë nuk donte akoma ujë. Te baraka, nga ku vinte një erë e rëndë helmesh kimike, me siguri, Lala po mundohej të ruante veglat e bujqësisë nga uji që binte pa ndërprerje.
Kisha ardhur aty mbasi kisha ndenjur për disa ditë tek Tani. Unë, Blendi dhe Tani, me karrocë me kushineta kishim bredhur për orë, ditë të tëra, duke ngarkuar karrocën lodër për të sjellë zift në shtëpi. Më pas, me rrethin e hekurt, shtyrë nga një shufër tjetër në formë u-je, në fund e kishim bërë rrugën gati me vrap duke u kthyer te shtëpia e gjyshërve.
Lagjja Ballias ishte tashmë e kredhur në heshtjen sunduese, monotone, të shiut. Nuk mund të bridhja. Do të më pëlqente të shkoja deri te rrapi i madh, të cilin e quanin Çinori, ku thoshin kishte strofullin një dhelpër. Dhelpër e cila ishte bërë tmerr i lagjes Ballias. Por e dija se, po të shkoja, do të ndotesha me baltën e rrugës. Mendoja shiun e rrëmbyer që lagte dheun dhe preferoja të rrija te dhoma e dajave. Aty shikoja me kujdes bllokun e dajë Lutit, të cilin ai e kishte sjellë nga ushtria. Një bllok i madh, mbushur me shkrime, fotografi të prera filmash, thënie dashurie, figura me ngjyra. Aktore shqiptare dhe figura këngëtarësh. Më dukej një luks i madh blloku i tij dhe e shfletoja me ëndje. Orë më vonë shiu pushoi. Qielli u bë i kthjellët dhe unë dola nga dhoma. Një diell i ri, i freskët, u duk sikur sapo lindi mbas asaj dite të mërzitshme plot ujë. Tek kalova korridorin, u mbusha me aromën e shiut të bahçes që kishte pushtuar sallonin. Dëgjova fishkëllimën e gjyshit që rrihte një metal me çekiç te këndi i tij i punës në aneks. Dola jashtë në verandë. Më në fund, mendova. Mund të dal të bëj një xhiro jashtë. Nuk më sheh asnjeri tani, sepse të tërë janë të topitur nga shiu. Uji kishte gjallëruar gjithçka përreth shtëpisë dhe pashë qenin e lagur i cili sapo doli nga kolibja e tij. U tund e u shkund duke hequr ujin nga leshrat e zeza. Pulat ishin kruspullosur poshtë plastmasës të kotecit dhe rrinin si të ngrira. Mora këpucët e vjetra të gjyshit, këpucë që gjyshja i quante shatra. I mbatha edhe pse ishin të mëdha dhe zbrita shkallët e çimentos në të djathtë. Zbrita poshtë. Ajri ishte i pastër dhe një aromë dheu dhe barishtesh të gjallëruara nga shiu më mbushi mushkëritë me tërfil. Zbrita poshtë, afrova turitë te zgavra e bodrumit dhe pashë me kujdes. Me dhjetëra turi të kuq, veshë të kuq, sy qelqi inkandeshentë rrinin në heshtje duke ngrohur njëri-tjetrin. Ishin lepujt e dajës. Rrinin të gjithë aty, urtë dhe butë, duke ndarë bashkë vetminë, errësirën dhe burgun e jetës së tyre. U mundova t’i ndjell, por nuk reagonin. Pastaj vendosa të marr biçikletën 28-she të dajës. Sapo e kisha mësuar biçikletën dhe kisha lejen ta merrja. Por mbas asaj që kishte ndodhur tani ishin më të rezervuar, nga frika se mos vritesha. Dielli përflakte gjithçka me një forcë të paparë, sikur, i mërzitur nga retë e zeza, tani, pak përpara se të perëndonte, të donte të shndriste me më shumë forcë. Tek nxirrja biçikletën te rruga me guriçka, më pa daja i madh nga dritarja e dhomës së tij. “Ku shkon ti?” Unë ktheva kokën si i zënë në faj dhe u mbrojta: “Të bëj një xhiro. Ma ka dhënë lejen Lala. «Gënjeva.
Daja Sami po pinte cigare dhe përtej hekurave të dritares mezi dallohej nga shtëllungat e tymit. Nuk tha asgjë, veçse shtoi: “Kujdes se rruga ka baltë. Ruhu mos të rrëshqasësh dhe vritesh!” Lëviza kokën në shenjë pohimi. Qeni filloi të hungërijë nga kasollja e vet. Dera e madhe e llamarinës, kur u hap, ia pati me një mjaullimë maceje qaramane. Sapo dola jashtë duke shtrënguar biçikletën nga timoni, u ndjeva i lirë. Aty pashë tek ecnin dy këmbë dhe mbi këto dy këmbë ecte në ajër një masë e madhe bari të thatë. Por masa ishte aq e madhe, sa njeriu brenda mund të shihte veç përtokë. Ky është Ver Hushi, mendova. Vetëm ai mund të bënte diçka të tillë.
Imagjinoja tani gungën e madhe të Ver Hushit, mbi të cilën mbështetej barra e madhe e barit që ai transportonte. U ngjita mbi mjet dhe me duart e pasigurta fillova t’i jap biçikletës së madhe. E kishte shalën prej lëkure dhe kur u jepja fort pedaleve, duhej të rrija në këmbë. Dukej tamam si një kalë i pashaluar mirë. Po mos të ngrihesha në këmbë, nuk arrija nga hekuri i trekëndëshit t’u jepja fort pedaleve. Vazhdova drejt rrugës plot baltë dhe e dija se po rrezikoja të shkisja. Kalova shtëpitë, dynymin e Lalës dhe vazhdova drejt nga rezervuari. Balta hapej me zhurmë nga kopertoni i biçikletës së madhe. Vraga të frikshme bëheshin në llucë. Po më pëlqente, por kisha edhe frikë. Nga dy anët e rrugës kishte dy kanale të mëdha plot ferra, që ndanin xhadenë me fushat e shtatorit. Po ta marrë vesh Lala, mendoja, do të nxehet me mua. Ma kishin ndaluar ta përdorja biçikletën që kur, një ditë, duke marrë kthesën në xhade, nuk ia kisha dalë dhe isha fundosur me gjithë biçikletë te kanali plot ferra. Por argëtimi ishte më i fortë se frika e paudhësisë. Tek zbrisja të tatëpjetën, se ç’ma dha truri dhe frenova kur isha me shpejtësi. Në çast e pashë veten tek fluturoja ëmbëlsisht. Akoma duke shtrënguar fort timonin e hekurt. Kur rashë, nuk ndjeva asgjë. Veç m’u kujtua Tani dhe Blendi tek ecnim me karrocat me kushineta plot me zift. Pastaj filloi dhimbja e gjurit dhe e shputave të duarve. Ishte një djegie e padurueshme. U ngrita me zor. Isha bërë tërë baltë, por me të gjitha gjymtyrët në rregull. Veçse pëllëmbët ishin të llangosura me një përzierje balte. Rrija ashtu pa kuptuar deri në fund ç’më kish ndodhur. Mbi trupin tim ishte akoma rrota e dytë e biçikletës e cila xhironte në ajër. Nuk kishte asnjeri përreth që të më ndihmonte. Dielli përtej fushës së gjerë po binte me një përskuqje të llahtarshme. Dëgjova hapa. Ishte daja Sabri tek kthehej në shtëpi pas gjithë atij kiameti. I shkurtër, me flokët e zinj me kaçurrela, me hundën e madhe tipike të Callikve, sa më pa erdhi me vrap të më ndihmonte. Më ndihmoi të ngrihesha. Tek më pyeste nëse isha vrarë, mohoja me kokë. Ishte lagur nga shiu deri në palcë. Kishte veshur pantallonat e dokut me pala, të cilat Ija i hekuroste me hekurin e madh dhe të rëndë me prush brenda. Pantallona të cilat tani i rrinin ngjitur mbas trupit. “Hajde, – më tha, – ngrihu!” As nuk më qortoi, as nuk u nervozua, por më shihte me kujdes gjunjët tek ngrihesha. Unë fillova të dridhesha sa nga frika sa nga padurimi. “Ecën lirshëm?” – më pyeti ai tek më shikonte me kujdes. Unë, si i mrekulluari përpara së papriturës, fillova të hidhja me drojë hapat e parë, akoma i kërrusur si Ver Hushi. Ashtu i llangosur krejt nga fshirjet e baltës tek kisha rrëshqitur. Më dhimbte pak te vithet dhe gjuri i djathtë, por nuk ankohesha nga frika. Isha i mpirë si në ëndërr. “Mirë jam”, – i thashë. – “Nuk jam vrarë fare”. Por dridhesha nga e papritura. “Ç’m’u desh!” – fola. – “Nuk duhej të frenoja në dishezë!” Daja më futi krahun, me dorën tjetër ngriti biçikletën që i kishte dalë zinxhiri dhe tek ecnim më pyeste si ndodhi. Daja Sab ishte i treti nga dajat e mi. I shkurtër dhe me duart e fuqishme prej muratori, të gjithë e dinin sa zemër të madhe kishte. Tani, me erën e shiut mbi trup, ai lëshonte avull nga nxitimi. Ecnim duke zgjedhur rrugën në xhadenë e bërë pis dhe jo gjithçka ishte sikur bukuria të ishte prishur e tëra në çast nga aksidenti. Biçikleta që Tani, kushëriri, nuk arrinte ta shqiptonte si duhej dhe gjithmonë e quante biçkileta. “Të lutem, mos i thuaj gjë Lalës!” – iu luta unë. – “Po futem nga deriçka e lopës. Po lahem dhe ndërrohem te baraka, pastaj heshturazi futem në shtëpi. Të lutem, dajë. Po më pa, sidomos dajë Samiu, do të mërzitet shumë dhe do të më bërtasë!” Doja bashkëpunimin e dajës.
U bëra gati të futesha nga deriçka e lopës, fshehurazi, i mbrojtur nga trupi i dajës, kur në mes të llucës së rrugës pamë të vinte me vrap një djalë i vogël. “Kanë kapur skilen (dhelprën). Kanë kapur dhelprën te çinori!” – ulërinte plot habi dhe nxitim. Kafsha ishte bërë tmerri i lagjes, sepse natë pas nate fshatarëve u mungonin pulat në kotec. Kur ngriheshin në mëngjes, shihnin me tmerr pulpat e pulave të mbytura nga kafsha, pikasnin gjakun dhe rrëmujën pas kacafytjes natën.
“Kanë kapur dhelprën?!” – e pyeta i habitur.
“Po! Po!” – pohoi djaloshi. – “Po e nxjerrin me zor nga strofulli e çinorit. Pema ishte një rrap aq i madh, sa duhej një minutë t’i vije përreth veç trungut dhe nga të çarat e të cilit shpesh nxirrnin kokën ketrushë e qukapikë. Aty thoshin strehohej dhelpra gjatë ditës dhe vetëm natën, dinake siç ishte, dilte për të kapur pulat e lagjes.
Pashë dajën Sabri sikur të doja t’ia blija mendjen dhe ai pohoi me kokë. “Shko!” – më tha. Duke u pllaquritur nëpër llucën e lagjes Ballias, shkuam deri te çinori. Pema ishte aq madhështore, sa jo vetëm nuk dihej kur dhe kush e kishte mbjellë, por nëpër degët e saj mund të strehoheshin të gjithë zogjtë e qiellit. Ishin tre djem të cilët, me shkopinj të gjatë të futur thellë në një zgavër të trungut, mundoheshin të nxirrnin jashtë dhelprën. “Aty është. Aty!” – ia bënin kalamajtë përreth, të cilët betoheshin që e kishin parë tek fshihej nën shi. Ajri ishte akoma i lagësht dhe dielli me forcën e tij të llahtarshme depërtonte gjethnajën e pafund të rrapit. Përreth, fushat në perëndim i kishte mbytur e kuqja e diellit. “Nuk rri dhelpra aty, more të keqen xhaja”, – ia bënte një plak i kërrusur si kosë qeshte, i argëtuar nga kurioziteti i djemve. Më në fund, tre djemtë hoqën dorë nga qëllimi i tyre. Në momentin që po iknin dhelpra nxori turirin nga e çara, por në të njëjtin moment një gur i rëndë goditi fort trungun. Dhelpra e tmerruar, me një lëvizje të zhdërvjellët prej maceje elastike, kërceu jashtë. Atëherë djemtë iu turrën mbrapa me shkopinjtë e ngritur. “Dhelpra! Dhelpra!” – dhe mundoheshin ta qëllonin. Fëmijët i ndiqnin nga prapa, por, ngaqë rruga ishte tërë baltë prej shiut, ecja bëhej më e vështirë dhe njëri nga djemtë rrëshqiti. “Dhelpër e mallkuar që na han pulat!” – u dëgjua të thoshte dikush. Plaku po shkrihej gazit. Ishte aq i vjetër dhe me aq shumë rrudha, sa as nuk e mbante mend tashmë kur kishte lindur. Rrinte pak i kërrusur, me sytë që i nxirrnin xixa, qeleshen në kokë, xhaketën e zbardhur nga koha dhe shkopin mbërthyer në dorë. “Po lëreni more të shkretën të ikë!”
“Si të ikë, o xhajë? Ajo po na i han tërë pulat e lagjes!”
“Po pulat kushedi se kush i vjedh natën në lagje. Lëreni kafshën rehat!”
Rrija sa i shtangur, aq kurioz dhe i mrekulluar. Nuk kisha parë kurrë një dhelpër për së gjalli. E kishte turirin e gjatë, bishtin e madh kaf dhe sytë me të vërtetë shumë dinakë. Një dhelpër e cila tani po ia mbathte tërë frikë, ndërkohë që nga të gjitha anët copa guri dhe tullash të thyera mundoheshin ta godisnin. Kam harruar shumë gjëra, por dhelprën që rendte poshtë tokës së përbaltur nuk arrij ta harroj. Dhe pak më tej perëndimi i entuziazmua, përflakte lumin Erzen, fushat e gjelbëruara dhe xhamat e serrave të përndezura nga copat e kuqe të diellit në rrënjë. Pas shiut ajri ishte i qëruar si qepujkë dhe dielli ndrinte më fort. Perëndim i cili kthen përherë.
