More
    KreuLetërsiShënime mbi libraMes kritikave dhe lavdërimeve: Faik Konica për Fishtën

    Mes kritikave dhe lavdërimeve: Faik Konica për Fishtën

    Përgatiti për botim Andreas Dushi

    Shqipëtari është shumë duar-gjerë me lëvdatat; por kur quajmë vjershëtor të math, një bërës tototosh e tatatash, ç’fjalë do të na mbetesh për Gjergj Fishtën?

    Faik Konica

    Duke ndjekur në linjë kronologjike shkrimet ku përmendet Atë Gjergj Fishta, vëmë re se për të parën herë në rrafshin e krijuesit, ndër të parët që shkruan për të është Faik Konica në të përkohshmen “Albania”, drejtuar prej tij. Bëhet fjalë për vitin 1905, ku me anë të një njoftimi, tregohet se në redaksi ka arritur bleni i parë i Lahutës së Malcis:

    Muarme këto fletore e libra: 1. “La questione Albanese”, e përkohshme italisht ci filloj të dalë në Buenos – Aires. – 2. “Milosao, poema lirico”, vepre e njohur e Radës, të cilën e përktheu në vjersha italisht X. Dinatello Nive. – 3. “The burden of the Balkans”, liber i Xogun. Edith Durhan, të tsilin po e kritikojmë në këtë numër. – 4. “Lahutën e Matlsies” për të tsilen gatitme një artikull për numër t’afërm.[1]

    Po atë vit, në numrin 7 të revistës, në një shkrim që i përgjigjet gazetës Drita që botohej në Sofje lidhur me idenë e shtruar prej tyre se lahuta cenka nje fyell, Konica bën me dije se autori po përgatiste pjesën e dytë të veprës së tij:

    Auktori i Lahutës së Maltsies është duke gatitur edhe të dytën pjesë të këtij libri ace të pëlcyer. Sa ka cen’ i pëlcyer, munt të kuptohet nga tsa fjalë ce po hecim prej një letre ce muarme tani shpejt: “Të katër tsopet e Lahutës i kam nis për Shcypnie, ci le t’i shpërdajn ndër Male, se jan fort të mira mer me u ‘nex gjakun Shcyptarve.”

    Vlerësimi i Konicës për Fishtën është tejet i veçantë! Në shkrimin e tij tejet të njohur për Naim Frashërin, pasi e trajton me ironi qasjen që i bëhet atij nga bashkëkohës, studiues, shkrimtarë dhe lexues, thotë mes të tjerash se assesi nuk mund të quhet një vjershëtor i madh Naimi, duke e cilësuar si bërës tototosh e tatatash, pasi, po t’i bëhet atij një vlerësim i atillë, ç’fjalë mbetet për Fishtën, çka nënkupton se vlerësimi i tij për të është shumë më i madh.

    Mes tyre, marrëdhënia ka qenë komplekse, ku gjithnjë, pavarësisht rrethanave dhe ngjarjeve që e kanë shoqëruar dhe krijuar, ka mbizotëruar dashamirësia. Pak vite më parë, Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë iu dhurua një pjesë e madhe e bibliotekës personale të Faik Konicës. Mes librave të ardhur, është edhe një ksombël e veçantë e Lahutës, botim tejet cilësor për kohën, me dedikim në gjuhën latine nga vetë autori.

    Gjithsesi, pavarësisht kësaj, dy vjet më vonë, rëndë dhe me ironi, Konica do ta kritikonte Fishtën. Duke u ndalur në një shkrim të tij, botuar në Hylli i Dritës ku mes të tjerash thotë: Mbas endimit t’em, pra, lypet qi ky i Nalti Kshill Komtar të shuej: a) Kshillin e Epër Arsimuer, i cili asht si nji mulla m’qafë të shtetit; b) credit-i për shpërblime auktorësh: s’ka auktorë, mos të ketë as shpërblime; c) credit – i për bandën e Korçës, e d) prej credit – it 30.000 Franksh ar për formim librash shkollorë t’epen vetëm 15.000, e kta jo pse un besoj, se me kët credit ka me u formue ndonji libër shkolluer, por pse Ministrija e Arsimit mundet me u gjetë në nevojë, qi me rishtobue ndonji asi librash, qi der m’sod kjenë përdorue nder shkolla t’ona.

    Me nënshkrimin, F. K., përgjigjja për të është:

    Jo vetëm vjershëtori i Iliadhës, po edhe vjershëtore më të vegjël dremitin nga nonjë herë. Një nga këta vjershëtore është dhe miku ynë Gjergj Fishta. Në një numër të funtme të revistës Hylli i Dritës, At Gjergji i këshillon Guvernes të shuaj nga budgeti një ndihmë 10.000 frangash ar ($2.000) që Guverna ka vendosur për bandën “Vatra”. Çudi! Në vend që të kërkojë të shtohet ndihma, dhe në qoft’ e mundur t’u zgjatet dora edhe shoqërish muzikale të tjera kur këto shoqëri stervisin popullin me muzik klasike, At Gjergj Fishta i këshillon Guvernes të mos ndihhe. Të lëmë me nj’anë çdo argument tjatër në favore të bandës “Vatra”, – po At Gjergj Fishta vall’ a di që Prefektura e Korçës i jep Shtetit 30 për qint nga gjithë t’ardhurat e Shqipërisë dhe që kjo provincë e pasur ka të drejtë të presë se një pjes e vogël e atyre t’ardhurave do t’harxhohet për shvillimin kultural të saj?

    Kjo nuk është e vetmja polemikë mes tyre. Një tjetër, e mëpërparshme, menjëherë pas Kongresit të Manastirit është shumë më e rëndë. Konica e quan atë Kongres Kongresi i Shqipëtarve Xhon – Turq në Maqedhonie dhe, duke e përshkruar, flet për Kongresin e Alfabetit. Për ata që e përbënin e tij, jo pa ironi, thotë:

    Këta Shqipëtarë (apo a të thom, duke imituar një fjalë të Nietzches, këto Siper – Shqiptarë, se me të vërtet kanë dalë permi të tjerët duke shpënë në një lartësi të çuditshme gjithë vetijat e mira të kombit t’onë: besën, taktin, hoboresinë, kontemnimin e dinakërisë anadollake, etj.) u mbyllne në një odë dhe pas shumë dhembjesh pollne këtë kryevepre:

    Kombi Shqipëtar të ketë jo një abee por dy.

    Njera, abeje e Stambollit, me dy a tre ndryshime pa rendese, për përdorimin në Shqipëria

    Tjetra, e cila i shëmbëllen shumë asaj që përdori kohërisht Albania më 1987, për përdorim jashtë

    Konica tregohet tejet i ashpër me këtë vendim, i cili ishte mbrojtur nga Atë Fishta. Tek ndalet pikërisht këtu, shkruan:

    At Gjergj Fishta e mbrojti këtë dysie duke thënë se “ashtu ngjan edhe për Gjermanët”, të cilët kanë abene gothike dhe abene romane. Ky argument, të cilin e kam dëgjuar edhe tjatër herë (besoj i pari q’e rdori ish Rada), është shum i dobët. Analogia është fare e lajthitur; se ndryshimi i abese romane me gothiken në gjuhë gjermanishte është vetëm një ndryshim shtylle shtypografike; ndryshimi në mes të dy abeve shqipe të “kongresit” xhon – turk, është për kundre një ndryshim orthografik.

    Çështjen e Kongresit të Manastirit e kemi trajtuar edhe më para (Shih “ExLibris”, nr. 106, 21 nëntor 2020, fq. 2 – 4) duke trajtuar se si ndërkallen idetë e dhëna për të arritur në atë rezultat, të papranueshëm nga Konica. Ama, historia tregoi, me sa duket, se Fishta pati të drejtë. Largpamësia e tij e orientoi drejt bindjes se me kohën, alfabeti arab do të largohej vetvetiu dhe njerëzit nuk do ta përdornin dhe gjithë shkrimi shqip, do të përqafohej nga ai latin. Sikur mos të bënte këtë marrëveshje atëherë, punimet e Kongresit do të vazhdonin pafundësisht dhe nuk dihet nëse do të dilnin me ndonjë rezultat konkret.

    Akuzat e Konicës për të dhe të tjerë anëtarë të Komisionit të Alfabetit (Komisioni përbëhej nga Atë Gjergj Fishta, Midhat Frashëri, Luigj Gurakuqi, Gjergj Qiriazi, Dom Ndre Mjeda, Grigor Cilka, Dhimitër Buda, Shahin Kolonja, Sotir Peçi, Bajo Topulli, Nyz’het Vrioni) janë kaq të rënda, edhe pasi ai nuk mendonte se ata ishin përfaqësuesit më të denjë. Sipas tij, ky komision mund të përbëhej nga Fan Noli, Anton Zako Çajupi, Aleksandër Stavro Drenova, Giuseppe Schiroi, Milo Duçi, Visar Dodani, vetë ai, pra Konica, atë Gjeçovi, atë Pashko Bardhi, dom Ndoc Nikaj e të tjerë.

    *

    Sikurse e përmendëm dhe më lart, pavarësisht të gjithave, raporti mes tyre ishte tejet i afërt. Mjafton të lexojmë Ca kujtime mi At Gjeçovin ku ndër të tjera, ai shkruan A i vemi musafirë At Gjeçovit nonjë ditë të kësaj jave? më pyeti një herë At Fishta me të cilin piqesha çdo ditë në Shkodrë. Bëhet fjalë për vitin 1913 të cilin Konica e kaloi në Kolegjin Saverian të Shkodrës, kohë gjatë së cilës u miqësua me intelektualët më në zë shkodranë të periudhës.

    Në librin Shqipëria: Kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore, kur trajton letërsinë shqipe, për Fishtën shkruan:

    Do të përmend para të gjithëve Gjergj Fishtën, një françeskan i lindur në Zadrimë, i cili nuk është vetëm poet; ai, gjatë një të katërt shekulli, ka qenjë një udhëheqës intelektual me influencë. Atë Fishta e ka treguar zotësinë e vet në çdo lëm të letërsisë; ai ka shkruar poema, komedi, dhe të gjitha i kanë dalë me sukses. Por, jashtë kufijve të Shqipërisë, ai njihet vetëm si autor i “Lahutës së Malësisë”, një poemë baritore kalorësiake. Përkthimi në gjermanisht, i botuar disa vjet më parë në Laipcig, të jep vetëm një ide të zbehtë të origjinalit, sepse muzikaliteti i ritmit të Fishtës dhe koloriti i fjalëve janë të papërkthyeshëm.

    Faik Konica dhe Atë Gjergj Fishta, nga larg dhe afër e vlerësuan gjithnjë njëri – tjetrin, e një formë e vlerësimit është edhe duke e kritikuar, pasi kritika nga të tillë njerëz janë tejet të vlefta, tregojnë se ata e kanë marrë shumë seriozisht punën e tjetrit e për këtë arsye, nuk do të kishin si të mungonin përqasje të atilla që tregojnë mosdakordësi, por gjithmonë shoqëruar prej asaj dashamirësie të drejtuar kah dëshira për përmirësimin, sa të vetes, po aq edhe të tjetrit.

    Albania dhe Dielli bashkë me Hyllin e Dritës shërbyen për shumë kohë si arena të mendimit letrar, kulturor, politik, filozofik e fetar dhe përplasje e mendimeve të askujt më shumë se ata të Konicës e Fishtës nuk mund të sillnin dobi më të madhe ndër këto lamie.


    [1] Konica, Faik, Fleta e Drectorit: Albania, London, nr. 1, 1905, fq. 7.

    SHKRUAJ NJË PËRGJIGJE

    Ju lutem lini komentin tuaj!
    Ju lutemi shënoni emrin tuaj këtu

    Artikujt më të fundit

    KATEGORITË