Vdekja është e vështirë për njerëz të moshuar, mama. Prandaj kur zonja Ana më tha që të shkoj me të, nuk i thashë jo. Ajo kishte dalur me Ronjën për shetitje lamtumirëse në parkun e mbuluar nga bora ndërsa unë po kthehesha nga shkolla. Ta them të drejtën më pëlqente të shetisja me to. Ecnin ngadalë, duke u ndalur shpesh, që Ronja të nuhaste përreth. Parku është i bukur në dëborë. Por unë i kam fucking zët shetitjet lamtumirëse, lamtumirat në përgjithësi. Po ta kisha ditur punën do të kisha gjetur një justifikim për t’u larguar, të betohem.
Por si thashë, nuk e dija. Në pamjen e tyre s’kishte asnjë paralajmërim të asaj që do të ndodhte më vonë. Ana kish veshur pallton e vet të vjetër gri, e atë kësulën me lulka të kuqe që ulërin nga larg se kjo grua është me halle. Ronja mezi ecte. Kur u afruan, pashë që Ana kish mbathur atletet që i kisha falur muaj më parë. Ajo m’u qas pothuaj te fucking hunda, të betohem. M’i nguli sytë e vet blu matanë ca syzesh të trasha si fund botilesh, e më pyeti si kam qenë. Mbante erë si rëndom, shurrë e alkool. Mirë, i thashë, ti si ke qenë. Nuk duhej ta kisha pyetur, por ku di unë. Ajo është më e moshuar.
Nuk jam mirë, më tha. Duhet ta çoj Ronjën te veterinari. Ronja ish ulur në borë, me kokën varur, sikur e dinte. Këto dy muaj të dimrit Ronja ish lodhur a plakur shumë, nuk di si thuhet për qen. A thuhet u plak për një qen?
Kur patëm hyrë te ky apartamenti ku jemi tash, babi e unë, Ronja luante me mua në kopshtin e pallatit. Ajo vraponte për të marrë gjithçka që gjuaja, top, dru, këpucë të babit, e ma sillte te këmbët që ta gjuaja prapë. Babi s’ishte dhe aq i gëzuar kur gjente këpucët e grisura nga dhëmbë labradori, hahah. Por Ronja dhe unë bënim kokrrën e qejfit. Ana asokohe banonte në apartamentin sipër nesh, me një burrë që s’e shihnim kurrë. Ajo asokohe nuk ishte ende grua me halle. Dilte në dritare dhe më pyeste, a do të luash me Ronjën. Unë i thoja gjithmonë po. Atëbotë Ana nuk mbante syze.
Mua më pëlqente të luaja me Ronjën kur isha e vogël, se babi është me nerva. Ose jo me nerva, po s’di, me depresion ndoshta. A me ankth, s’di. Ai kish qenë në luftë dhe nuk ndihej mirë. Ti mami kishe ikur që prej mbarimit të luftës, ai është rrëfim tjetër. Unë s’kam kujtim tëndin. Ronja për mua qe si mama e dytë, a si të them. Dakord ky qe teprim, por Ronja kishte, s’di, një si instinkt të mamasë, besoj. Ku ta di unë se ç’është ky instinkt? Por Ronja s’më linte të dal në rrugën ku bënin kërdinë veturat, ta zëmë. Ngrente gjithë fucking lagjen në këmbë sa nisesha andej, të betohem. Atëhere isha e vogël, pesë-gjashtë vjeç. Mbaj mend që luanim princesash dhe Ronja ishte gjoja kali im i zi; babi ka një video të vjetër ku unë mundohem të kalëroj mbi Ronjën. Ose e bëja princeshë edhe Ronjën si veten, me dantella e diademë. Veç të na kishe parë!
Mandej unë nisa shkollën e s’kisha kohë të luaj me Ronjën. Babi është shumë nevrik rreth shkollës, s’di si të them. Ose jo nevrik, po do shumë që të kem nota të mira. Ronja lehte përditë jashtë dritaresh dhe nganjëherë babi më linte të luaj, por më shpesh duhej të bëja detyrat. Shkolla të hap sytë, më thonte, ndonëse detyrat mua më mbyllin sytë e më hapin gojën. Shkolla të bën njeri, më thonte. Kjo më dukej për të qeshur, pse a s’qenkam njeri tashmë? Çfarë qenkam pra, labrador?!
Por pushimet e verës ishin super, se mund të luaja prapë me Ronjën. Kur u rrita ca, Ana më la edhe ta shetis Ronjën. Ronja kish nisur të plaket, a çfarë thuhet për qentë, që atëhere. Nuk është se vraponte më mbas veturash, a bicikletash. Nuk u lehte më as qenve tjerë. Asaj i pëlqente të ecte ngadalë, e të nuhaste me nge shurrosje të qenve tjerë, te ky parku ynë mbrapa pallatit. Kjo është mënyra si komunikojnë qentë, këtë e kemi mësuar në biologji. Spërkasin me shurrë për të markuar habitatin e vet. E bëjnë më fort qentë meshkuj, mësuesja thotë se meshkujt e kanë zakon të pshurrin strehën e vet hahah. Ajo është e divorcuar. Por Ronja nuk bënte shurrën, vetëm nuhaste shurrosjet e qenve tjerë. Kjo është sikur SMS i qenve, ku di unë. Tjerë që dilnin me qen kishin nxitim, e tërhiqnin qenin zvarrë për kollare. Unë jo, të betohem. Unë kam respekt për SMS të tjerëve. Kur dilte me mua, Ronja mund të mirrte gjithë kohën që i duhej, për të nuhatur çdo njollë të verdhimtë që na dilte para.
Babi më thotë ende nganjëherë se unë s’i rrok metaforat. Ai thotë se them shpesh fucking, e betohem, e se kjo më bën të tingëlloj më e vogël se ç’jam, dhe e pasigurt. Ndoshta ka të drejtë, s’di, por tash jam pesëmbëdhjetë vjeç. Mund të them fucking sa fucking herë të dua, kur s’dëgjon babi. Por unë betohem se babi e ka gabim kur thotë se qentë nuk zhvillojnë intelekt më shumë se fëmija tre vjeç. Gjindja mund të thonë çfarë të duan. Por Ronja mua më kuptonte më mirë se njerëzit. Ajo ishte shoqja ime më e mirë. Më saktë, shoqja e vetme. Të jesh bija e një veterani me PTSD, nuk është se të bën yll të shkollës. Ronja s’lodhej pse unë kisha rroba të pista, flokë të pakrehura, atlete të vjetra. Ajo ishte gjithmonë aty për mua, mama.
Në atë kohë Ana nuk mbante erë. Por jeta e saj mori teposhtëzën, a si ta quash, kur i vrau veten burri. Një rast i tmerrshëm, ky. Sa marr vesh, Ana dhe Ronja e kishin gjetur burrin të varur në dhomë të ditës, a diçka të ngjashme. Unë s’e kisha parë kurrë atë njeri, s’di as sot si dukej. Por mbaj mend ambulancën para portës, e komshitë e mbledhur aty jashtë. Sa vjeç isha, nëntë? Dhjetë? Mbaj mend Ronjën që rrinte veshulur pranë Anës, e Anën që ulëriste emrin e tij, Mark, Mark, si më le kështu. Burri i saj paskësh patur emrin Mark. Infermierët mbyllën dyert e ambulancës, Ana po bërtiste Mark, Mark, nga brendësia e ambulancës, ambulanca iku. E Ronja ngeli jashtë, ulur në të pasmet. Një qen tjetër do të vraponte mbas ambulancës, të betohem, por jo Ronja. Babi im mund të fucking thotë çfarë të dojë. Ronja ishte më e urtë se shumë njerëz.
Ana s’u këndell më nga ai rast. Është rrëgjuar, thonte babi, është bërë alkooliste. Por si bëhet njeriu alkoolist brenda natës? Ndoshta Ana ish e pikëlluar pse burri e kish lënë ashtu, e ndoshta rakia e bënte të harrojë. A ndoshta vetëvrasjet i bëjnë gjindjen të ndiehen fajtorë, ku di unë. Ndoshta Ana kish frikë të jetojë në një banesë ku dikush kish vrarë vetën. Unë do të kisha shumë fucking frikë të banoj aty. Ndoshta rakia i jipte Anës zemër. Por lekë s’i jipte, Anën e flakën më vonë me zor nga apartamenti ca policë. Komshitë thonin se ajo s’kish paguar qiranë, e se orenditë e Anës i kish marrë qiradhënësi si zhdëmtim. Kjo dmth në vend të qirave të papaguara. Unë s’isha aty atë ditë, por komshitë thanë se Ronja kish ndjekur Anën veshulur, thuase e kish kuptuar se çfarë po ndodh. Thuase e kish ditur se aty e tutje do të flenin përfundi urash, a si i thonë fjalës.
Ana e Ronja nuk u zhdukën krejt. Ato kthenin shpesh te oborri i pallatit. Biles javët e para fjetën në qilarët poshtë pallatit, babi më çonte poshtë me pak ushqim për to. Por qiradhënësi pikasi kartonët e plaçkat e tyre dhe ndërroi gjithë dryrët. Kështuqë ato zunë të flejnë gjetkë, te një vend me pamje të bukur thonte Ana, por kthenin përnatë në oborr për të marrë pak ushqim nga babi. Të dyjat u plakën shumë vjet për pak muaj, s’di si të them. Anës nisi t’i vinte era shurrë. Ronjës i dukeshin kockat nën lëkurë. Ajo më lëpinte fytyrën, por nuk ishte me humor si dikur. Kur e mirrja ta shetis ecte kokëvarur, nuk nuhaste as njollat e verdha. Më vjen keq ta them tash mama, por unë nisa t’i shmang. S’mund të dal se kam detyra shtëpie, i thoja babit, dhe ai s’e zgjaste më tej. Më vjen keq ta them, mama. Por unë ndihesha keq, kur vinin Ana e Ronja në oborr.
Edhe tash, kur Ana me kësulën po më thonte prej matanë botilash të trasha se do ta çonte Ronjën te veterinari, e Ronja rrinte ulur sus me të pasmet në borë, kokëvarur, u ndiva njësoj keq. Instinkti im i parë ishte që t’u shmangem prapë, ”kam detyra matematike”. Të rriturit pranojnë gjithmonë këtë argument. Por Ana sikur parandiu se çfarë do t’i thoja, e më tha se kish nevojë për ndihmën time. A vjen me mua të marrim plakat e Ronjës, më tha. Unë s’kisha parë se ku jetonin, atë vendin me pamje të bukur, e u ndieva kureshtare. Dakord, i thashë. Kam detyra matematike, por i bëj më vonë.
Dhe kështu pashë, mama, se ku kishin banuar Ana e Ronja këto vitet e fundit. Ecëm pothuaj dy orë, të betohem, minimumi. Ecëm sa lamë pas nesh parkun, paralagjet me pallatet e rrjeposura, filloren ku shkoja dikur, gjimnazin ku shkoj tash, e ecëm më tej akoma, në vise ku s’kisha qenë kurrë më parë. Në fund, doli që Ana dhe Ronja s’banonin përfundi një ure. Ato banonin në një livadh të gjerë jashtë qytetit, matanë një gardhi me telagjemba, në një si pleme a ahur me trerë të kulmit të rënë brenda, me një si traktor të braktisur e të ndryshkur, si të mbytur në dëborën përjashta. E kam një fotografi të atij vendi, që ti s’do ta shohësh kurrë, mama.
Aty morëm plaçkat e Ronjës, që ishin në një karrocë shitoresh, si në filma. Një qese plastike, ku ishin ca fotografi të vjetra të Ronjës si këlysh i vogël. Lodrat e saj, sa kish qenë këlysh. Ana i kish ruajtur të gjitha. Aty ishte edhe diadema që i kisha vënë dikur, kur luanim princeshash në oborr. Ana i kish ruajtur mama, të betohem. Të gjitha.
Kur u nisëm të kthehemi, unë kuptova më në fund se çfarë do të bënim te veterinari. Se kjo s’ishte vizitë e zakonshme, për fucking vaksinë a ku di unë. Kuptesa më erdhi ngadalë, gjersa po ktheheshim të njëjtën rrugë nga e cila kishim ardhur, përskaj gjimnazit, fillores, pallateve të rrjeposura, si kur zgjidh gradualisht një detyrë të vështirë matematike. Por kur më gdhiu e vërteta, ajo ish e plotë dhe pa asnjë mundësi gabimi a keqkuptimi. Ekuacion i qartë.
Ordinanca e veterinarit ishte në hyrje të lagjes sonë, një zyrë në nivel përdhesë tek një prej atyre pallateve që kishim kaluar. Të premtoj mama, kjo qe hera e parë që vura re, që vura re përnjëmend, sa të vjetra e të përlyera që ishin këto pallate ku banonim. Brendësia e ordinancës ishte si kur shkon te dentisti, veçse afishet nuk shfaqnin fëmijë e të rritur të lumtur, por qen e mace me gëzof të shkëlqyer. Pak ironike, po ta mendosh arsyen e vizitës sonë. Veterineri ishte një grua, që më pyeti nëse unë doja të marr pjesë në ndarje. Të betohem mama, kështu e quajti. Fucking ndarje. Ana i tha po, do të marrë pjesë. Kjo është shoqja më e mirë e Ronjës, tha ajo.
S’kam pse të flas në detaje për atë se çfarë ndodh në raste të tilla, mama. Veç po them se hymë në një dhomë gri, ku një llambë fluorescente ndriçonte me ndërprerje. Ana e uli Ronjën e ulën në një shtrat barrelë mbi rrota. Ronja e dinte, të betohem e dinte, se çfarë po ndodh. Unë i vura diademën e princeshave në kokë. Ajo më lëpiu një dy herë fytyrën, pastaj lëpiu dhe fytyrën e Anës. Mandej vari kokën mbi putrat e parme, e ashtu priti injeksionin. Kur doli veterineri, Ana dhe unë ngelëm një copë herë të gjatë aty, mbi trup të Ronjës, ndërsa ky po ftohej. Dikur më vonë, s’di, mbas dhjetë minutash a gjysëm ore, veterineri hyri prapë, e na premtoi se do të kujdeset për trupin e Ronjës. Ronjën e puthëm dhe një herë të fundit. Mandej e lamë aty, në barrelë, me lodrat dhe diademën mbi kokë.
Kur dolëm, Ana m’u lut mua që t’i ruaj fotot e veta të vjetra të Ronjës si këlysh. Ato i ruaj tash në një kuti këpucësh nën shtrat, bashkë me foto të mia të vjetrat me babin. Anën s’e kam parë më që atë ditë, mama, dhe kam një si frikë se çfarë mund të ketë ndodhur me të. Kur nuk erdhi për të marrë ushqim si rëndom atë mbrëmje, babi më pyeti nëse dija gjë dhe unë i dëftova se ç’kish ndodhur. Vura re se ai u trondit, mama. Fytyra i mori atë pamjen që i merr kur flet për luftën, mama, a kur hesht për ikjen tënde. Supozoj se në botën e tij të gjitha janë pjesë të një rrëfimi të madh. Lufta, ikja jote, vdekja e Ronjës, zhdukja e Anës. Supozoj se për të, të gjitha lamtumirat e ndara janë të ndërlidhura me fije të holla të padukshme.
Mbas disa ditësh, babi më pyeti nëse mund ta gjeja atë plemen a ahurin në mes të livadhit dhe unë u mundova vërtet ta gjej mama, të premtoj që u mundova. Të dy u munduam. Ecëm me babin me orë të tëra, dy a tri a katër orë, s’di, sa u mërdhimë në të ftohtët e dëborën që mbulonte paralagjet e qytetit. Pyetëm njerëz, pyetëm policinë. Por atë plemen a ahurin a si ta quaj me traktorin e mbytur në dëborë nuk e gjetëm dot. Ishte thuase s’kishin ekzistuar kurrë. Dhe Ana poashtu. Babi thotë se Ana mund të ketë vdekur, mund të ketë mërdhirë nga të ftohtit. Unë kam frikë se ka vrarë veten, si Marku i saj.
Është pak e frikshme mama, të banosh nën një apartament që mund t’i ketë vdekur tre banorë të dikurshëm. Por aty tashti banon një familje, dy prindër me dy fëmijë. Ndoshta apartamenti i pëlqen ata më fort se banorët e vet të mëparshëm. Uroj të jetë ashtu.
Nuk e di si bëhet kështu mama, që gjindja zhduken pa gjurmë. Njerëz, qen. Persona që të kanë dashur. Pse u zhduke ti? Unë nuk kam asnjë kujtim të hershëm nga ti. Ndoshta ishte zor të kujdeseshe për një fëmijë si unë, s’di. Babi thotë shpesh se unë i shkaktoj kokëdhimbje. Ndoshta të shkaktoja edhe ty. Ose ndoshta ishte zor të ishe me babin, ai ka probleme. Flet netve për luftën, e për gjindjen që zhduken, dhe mua më bëhet se s’flet me mua po me vetveten.
Kjo pra është arsyeja pse u vura të të kërkoj, mama. E pse të gjeta, më në fund. Le ta them edhe këtë, që të mos ngel asgjë e pathënë midis nesh. Të kam kërkuar dalë-ngadalë, gradualisht, sikur zgjidh njeriu një detyrë të zorshme të matematikës. Dhe të kam gjetur, më në fund. E di pallatin e rrjeposur ku banon, në anën tjetër të qytetit. E di dhe burrin me të cilin jeton. E di që ke një tjetër vajzë të vogël me atë burrin. Ju kam parë bashkë, në oborr të pallatit.
M’u duke e lumtur, s’di. Por unë s’të qasem ty, as motrës sime. Të thashë që në fillim mama, unë i kam fucking zët lamtumirat. Lamtumirat në përgjithësi. Lamtumirat që thuhen, e lamtumirat e pathëna. Ku është fucking dallimi?
