1.
E njohur në gjithë qytetin për bukurinë e saj, Sadia ishte martuar me kushëririn e gjyshit, një vagabond pa katandi, me të cilin kish patur dy fëmijë. Familja jetonte në sajë të shtëpisë që ajo kishte trashëguar nga prindërit, se pat mbetur jetime qysh e vogël: jepnin me qira disa dhoma, duke pritur që t’u rritej djali dhe t’i ndihmonte për të përmirësuar gjendjen e tyre ekonomike. Ai ishte vetëm katërmbëdhjetë vjeç. Të gjithë kthenin kokën kur kalonte rrugës: ishte e vështirë, në mos e pamundur, të imagjinoje një djalosh më të bukur. Por bukuria e tij ishte tragjike, penetruese deri në dhimbje, e ëmbël deri në neveritje, shkatërruese dhe e mistershme. Këto lloj bukurish ngjallin perversionet dhe zgjojnë pasionet e sëmura në zemrat e burrave të vetmuar, pa gra, pa fëmijë, që rrijnë tërë ditën mbyllur në shtëpi duke përgjuar pas perdeve të rënda të dritareve të mëdha. Komshiu përballë e kishte parë djaloshin. Ai kish vendosur një arkivol përpara portës së Sadies, me mbishkrimin : “Ose bëhet imi ai bukurosh, ose vdes”.
Mallkimet e dashurisë janë të rrezikshme! Për të shpëtuar djalin, Sadia shiti shtëpinë dhe gjithë familja u nis për Anadoll, në fund të Turqisë, larg syve perversë të komshiut. Larg syve, larg zemrës, thotë proverbi. Por mallkimi nuk i njeh distancat: përkundrazi, largësia e rrit dhe i jep forcë. Brenda tri muajve, Sadia humbi djalin, burrin dhe vajzën gjatë një epidemie të kolerës. U kthye në Shqipëri e vetmuar, e dëshpëruar. Nuk kishte më as shtëpi dhe as familje. Nuk deshi të martohej më. Përse të lindte prapë fëmijë fatkeqë? Dhe pikërisht në këtë çast, gjysh Halimi i hapi portën e Shtëpisë. Sadia sapo i kishte mbushur tridhjetë e tre vjeçët dhe ishte ende e bukur për t’i prerë kokën. Dëshpërimi ia kishte holluar tiparet duke i dhënë një pamje perëndeshe, melankolia ia kish rritur hijeshinë. U fut në familjen e gjyshit dhe nuk i përmendi kurrë as vajzën dhe as djalin e vdekur. I deshi me shpirt fëmijët e bamirësit të saj, sikur të ishin të vetët. Çuditërisht, në zemrën e tyre ajo zuri vendin e parë. Megjithëse ishte vetëm tre vjet më e madhe se sa dy gratë e Halimit, për të shmangur çdo lloj xhelozie, Sadia e quajti veten “gjyshe”.
Gjatë gjithë jetës, Halimi nuk ia prishi kurrë dhe asnjëherë nuk e qortoi. Ndoshta e donte, me një dashuri të përzier me adhurim. Ndoshta respektonte fatkeqësinë e saj pa fund e pa anë, fshehur pas një buzëqeshjeje rrezatuese. Me mirësinë e saj, Sadia e ndriçonte Shtëpinë. Ajo i kishte të gjitha të drejtat, meqë fati i kish marrë gjithçka. A vajtonte fshehurazi, kur të gjithë flinin? Mos dëshironte të futej në krevatin e burrit që i kish hapur derën e shtëpisë me aq bujari? Apo kënaqej me pozicionin e saj të veçantë, me një lloj tjetër dashurie ndërtuar prej ëndrrash?
2.
Po shkoja të blija bukë, kur dëgjova që më thirrën:
– O goce!
Ktheva kokën andej nga erdhi zëri: pas hekurave të dritares së katit përdhes të shtëpisë që ndodhej mu në fillim të Rrugës, dikush ma bënte me dorë. U afrova. Dallova në fillim dy sy blu si një det i pafund, një dorë të bardhë me thonj të lyer me manikyr të kuq flakë dhe pastaj fytyrën e një gruaje që e kishte lëkurën tamam si prej fildishti. Ajo buzëqeshte; ajo i ngjante kaq pak mamit tim, mësueses, shitëses së bulmetit, pastrueses së shkollës – me një fjalë gjithë grave që kisha njohur në jetën time – sa unë arrita në konkluzionin se kurrë nuk kisha parë ndonjë grua: ajo ishte e para. Një grua e vërtetë, ashtu siç e përshkruajnë librat: jashtëzakonisht e bukur, enigmatike, magjepsëse. Gjithë qenia e saj rrezatonte butësi dhe hijeshi, kurse parfumi më kujtonte erën e manushaqeve. Fustani ngjyrë vishnje i vinte në pah zbehtësinë e qafës së bardhë të rrethuar nga një gjerdan perlash, pa dyshim të vërteta. Kush ishte kjo grua e ngujuar në këtë shtëpi famëkeqe ? Mos kishte dalë direkt nga ndonjë përrallë ?
A mund të më blesh ca cigare ? Kam vënë bigudinat dhe nuk dal dot.
Ajo më zgjati një kartmonedhë prej pesëdhjetë lekësh. Mora paret pa thënë asnjë fjalë dhe vrapova tek kinkaleria përballë shtëpisë. Bleva dy paketa, të cilat i vendosa me respekt mbi pëllëmbën e saj delikate. Ajo më pyeti si e kisha emrin, sa vjeç isha dhe se çfarë pasioni kisha në jetë. Kur i thashë se më pëlqenin librat, ajo ma ktheu menjëherë :
Edhe unë kam shumë qejf të lexoj.
Por në momentin kur po përgatitesha ta pyesja se cilët ishin autorët e saj të preferuar, ajo shtoi :
Mos të vonova ! Ndoshta prindërit e tu bëhen merak.
U kujtova papritur se gjithë familja më priste ulur në tavolinë. Kur u çova bukën, motra më pyeti me një ton ironik :
Pse u vonove kaq shumë ? Mos të ndodhi ndonjë gjë e jashtëzakonshme ?
Po, – u përgjigja dhe tregova takimin tim me Aishen.
Aman të keqen ! – thirri mami. – Mos iu afro më asaj!
Pse ? Eshtë një grua e jashtëza…
Ajo nuk është grua, po kurvë, më ndërpreu mami.
Femër fatkeqe, – e korrigjoi babi.
Po ajo nuk ishte fare fatkeqe, – thashë për ta mbrojtur. – Gishtat i kishte të lyer me manikyr të kuq. Fytyra i shndriste. Kishte bërë dhe tualet.
Pse mos zbukurohet ajo, ka gjithë atë kohë! – u hodh mami.
Po ti, pse s’ke kohë?
Po sepse duhet të kujdesem për ju, – ma preu ajo dhe filloi të na hidhte në pjata supën me zarzavate.
Në këtë çast, unë i ndava gratë në dy kategori: kurvat – të lyera, të bukura, të qeshura, enigmatike, dhe mamatë – gjithë kohën duke larë pjatat, duke fërguar peshkun, duke ushqyer bebet, nervoze, të lodhura.
– Po e takove prapë, mos i fol më ! Vëllezërit e kanë zbuar nga shtëpia se nuk kishte sjellje të mirë.
Unë bëra një tentativë të fundit për ta paraqitur Aishen me tipare pozitive:
– Asaj i pëlqejnë librat!
Por në sytë e mamit kjo dashuri për letërsinë s’ishte veçse një ves më tepër:
– Ajo lexon se nuk ka burrë dhe kalamaj. Si do ta kalojë kohën ndryshe?
– Po ti pse ke burrë dhe kalamaj, meqënëse ata të pengojnë të lexosh?
– Sepse unë jam grua e ndershme, – i dha fund diskutimit mami.
– Unë nuk dua të bëhem kurrë grua e ndershme.
– Pu, pu, pu!
Babi u mundua t’i jepte bisedës një ton filozofik:
Prostitutat, (ai nuk e përdorte fjalën “kurvë”) nuk e kanë jetën aq të lehtë sa ç’mund ta imagjinosh ti. Të gjithë i flakin, edhe burrat që i paguajnë dhe shkojnë me to. Ato nuk kanë vend askund. Ato përfaqësojnë produktin e një shoqërie të papjekur për dashurinë dhe janë viktimat e saj.
Çfarë mendonte Aishja? Nuk pata mundësi të bisedoj me të mbi një çështje kaq të rëndësishme, sepse fill pas bisedës sonë u shfaq në Rrugë një kamion Albania, që filloi të rrinte gjithë ditën i parkuar në trotuar përpara banesës së saj. Shoferi, që kishte ardhur në fillim si klient, u mrekullua nga hijeshia e kësaj kurve të admirueshme dhe e kërkoi për grua.
3.
SHTËPIA IME ka vendosur të vrasë veten. E lumtur në kohën e mbretit Zog, guximtare gjatë Luftës Nacional-Çlirimtare, optimiste në periudhën e komunizmit, ajo është zhytur në melankoli të thellë që prej dhjetë vjetësh. Në fillim i morën një copë të vogël nga kopshti për të ndërtuar një dhomëz ku do të vendoseshin dy makinat e shtypshkronjës së tim vëllai. U desh të pritej fiku gjethegjerë… Mbi trungun e tij të rrafshuar, muratorët vendosën pllakat ngjyrë gri të dyshemesë. Nga dritaret e katit të parë Shtëpia vështronte me hidhërim këtë përzgjatje të shëmtuar të saj, bërë prej betoni me cilësi të ulët; në netët me shi, lotë të mëdhenj i rrëshqisnin përgjatë fasadës.
Lotët iu transformuan në dënesa gjatë ndërtimit të një dhome tjetër: vëllai kishte blerë tri makina të reja dhe kësaj rradhe e pësoi qershia – pema më e bukur e kopshtit me ato lulet e saj të bardha në pranverë dhe frutat e kuqe në fillim të verës. Sa herë që fillonte ndonjë rrebesh, Shtëpia përfitonte nga rasti që të vajtonte trishtueshëm duke tundur me dhimbje gjithë skeletin e saj. Dhe kur vëllai preu pjeshkën në lulëzim të plotë për të stisur një barrakë që të fuste presën e shtypshkronjës, disa plasaritje të çuditshme u shfaqën papritur në muret e banjës: Shtëpia kishte zgjedhur vendin më intim për të shfryrë pa ndrojtje tërë neverinë e saj.
Sigurisht, ajo as që e kishte imagjinuar sulmin kundër hurmës shumëvjeçare, mbushur plot me fruta dhe tepër kryelartë. Nuk ia kish prerë mendja kurrë se vetë prindërit e mi do t’i hidheshin përsipër me sopatë – kjo ia shkatërroi përfundimisht ekuilibrin psikik Shtëpisë. Mbi varrin e hurmës u ngrit një kuzhinë e vogël. Prindërit shpresonin t’i shpëtonin zhurmës së vazhdueshme të shtypshkronjës si dhe erërave që mbushnin oborrin. Tymi i vjellë nga një gjenerator i blerë në një dyqan të dorës së dytë në Itali e thau përfundimisht hardhinë: ajo filloi të sillej rrotull ballkonit tamam si skelet dhe pastaj u end mureve duke lëshuar herë pas here ndonjë copë nga trupi i saj i vdekur mbi kalimtarët. Askush nuk mori mundimin ta priste. Ne nuk i vrasim të vdekurit. I lëmë të jetojnë me të gjallët.
Por kjo bashkëjetesë e detyruar me kufomën e hardhisë, dikur plot fletë të gjelbra dhe zbukuruar me veshulë, e deprimoi Shtëpinë. Ajo kishte duruar prerjen e fikut të madh, degët e të cilit i bënin hije gjatë verës përvëluese, ekzekutimin e mbretëreshës pjeshkë, lulet e të cilës i frymëzonin një ndjenjë përjetësie, asgjësimin e qershisë veshur me të bardha, simbol i ëndrrave më të pastra, si dhe masakrën dhe djegien e hurmës në sobën e prindërve të mi, që kishin mbetur pa dru gjatë dimrit. Ajo kishte duruar gjymtimin e vet, shtimin e gjymtyrëve të padenja mbi trupin e saj të lehtë prej kashte e qerpiçi dhe bile, heroikisht, pati toleruar edhe barrakën në fund të kopshtit, mbi varrezën e pjeshkës. Po ama të përqafohej nga krahë të vdekur, jo, këtë nuk e duronte dot ! Kjo i tejkalonte të gjitha!
Shtëpia u bë paranojake. Kur pa që gjeometrat vizituan banesën përballë, ajo u drodh nga frika: disa copa suvaje ranë nga tavani direkt mbi shpatullat e babait tim. Të nesërmen, e vetmja palmë e lagjes sonë pa vdekjen me sy: ia bënë varrin disa punonjës të një ndërmarrjeje të madhe ndërtimi. Në kopshtin e së ndjerës Vangjeli, që kishte trëndafilat më të kuq dhe tulipanët më të bukur, do të ngrihej një pallat prej dhjetë katesh.
Dhjetë kate rriten shumë më shpejt se sa një pemë e zakonshme dhe bile akoma më shpejt se një palmë. Pas një muaji, qielli ishte zvogëluar fare. Shtëpia filloi ta sodiste diellin vetëm pasdite. Këtej e tutje agimi rrezeartë do të mbetej për të një ëndërr e paarritshme. Nga dritaret e saj ajo do të kundronte të tjera dritare që do ta shikonin nga lart me përçmim. Për herë të parë Shtëpisë i shkoi mendja tek vetvrasja, por ama vendimin përfundimtar e mori më vonë, gjatë ndërtimit të një pallati dymbëdhjetë katësh në të majtë të saj, pikërisht mbi banesën e dikurshme të Nerit.
Shtëpia e mblodhi mendjen t’i jepte fund jetës dhe vendosi të shembej me gjithë madhështinë e saj, një të diel, kur banorët e vet të kishin dalë shëtitje. Ajo nuk donte të vriste asnjeri. Por akoma nuk e dinte e shkreta se pronarët po i përgatisnin një komplot për ta zhdukur. Në sallonin e saj të madh ku ishin festuar aq dasma e ishin qarë aq shumë të vdekur, gjeometrat erdhën të pinin një gotë konjak për nder të varrimit të saj të ardhshëm. E keqja po trokiste në derë dhe nga anët tona askush nuk i shpëton dot fatit të vet. Ai i hoqi Shtëpisë lirinë e saj të fundit – të drejtën e vetëvrasjes – pasi i pat ofruar një ekzistencë të jashtëzakonshme…
