Kur u largua nga Shqipëria hodhi një gur prapa. Sepse ishte vendi që i kishte vrarë prindërit, ëndrrat. I vetëm fillikat në këtë botë. Jeton në Nju-Jork. Ende s’ka një shtrat për të qenë. Ca tesha mbi shishet e rumit të Tanganikës. A flihet mbi shishe? Dhe kuptohet që e heq nga pak atë të shkretë lëng me ngjyrën e portokallit të ndryshkur. Ka një Bujk të vjetër të viteve 50-të, një rraqe me motor Mercedes-Benzi, një karikaturë, që i shkon fort pas midesë se i kujton Karlin te Tre shokë.
Është një skërfyell që s’vë mish prej jetës bohemiane, krejt të çakërdisur, ka një makinë të fidanishtes dhe punën e dy punëtorëve, që duhet të mbante në makinë e bën vetë: hipën në koshin e vinçit dhe pret degët e pemëve që rrezikojnë të shembin shtëpitë.
Makinën, një gërdallë plakë që rrapëllin nëpër lagjet e Kuinsit e ndal në trotuar dhe vjen në kafen tonë të pijë rum. Shalon stolin e gjatë ngjitur me banakun dhe pasi hedh dy-tre gota ngacmon bukuroshkën polake, një gjatovinë elegante që mban zbuluar kofshët e kolme dhe gjysmën e gjoksit të hatashëm.
Karl, i thotë ajo, nuk e mbajte premtimin.
Nuk e mbajta, i përgjigjet ai.
Më duhen para.
Ty gjithmonë të duhen para.
Për shtëpinë, të kam thënë, dua të blej një shtëpi në Gjermani. Babai ishte berlinez. Jetonim në fshat, dyqind kilometra larg Varshavës. Ç’të bësh në fshat? I dashuri më pret. Kam një fëmijë me të. Kështu e kemi lënë, që unë të siguroj paratë e shtëpisë.
Sa mirë të kesh një ëndërr si kjo, tha Karli.
Pse, kjo është një ëndërr e rëndomtë, Karl. Minimumi i një ëndrre.
Epo ti e ke një minimum ëndrre, megjithatë, Pat.
Si thua, më merr më në fund në atë karakatinën tënde që të kursej 200 dollarë?
Eja kur të duash, po unë s’kam asnjë lloj komoditeti. Mbrëmë çarqet kishin zënë 30 e ca minj, kacabunët dhe morrat e kuq bëjnë kërdinë. Po unë s’i ndjej se pothuaj çdo natë fle i dehur.
Pati, që në të vërtetë quhej Ani, thartoi turinjtë, pa i besuar fort.
Pse bëhesh kaq i keq, Karl?
I keq të dukem, vërtet? Kjo është periudha e rëndë e mallit, Pat. Sa herë vjen vjeshta unë do të vuaj për atë vend të mallkuar. Atje kam varret e prindërve. Ti Pat, më trishton më shumë, se më flet vetëm për para. Unë punoj gjithë ditën, bëj punën e dy vetëve, s’më mbetet asnjë cent. Bohemianët si puna ime, nuk bien kaq poshtë sa të numërojne paratë dhe të trishtohen për paratë. Hajt, lamtumirë, Pat. Ndoshta nuk shihemi më.
Kështu e la Patin, Zeldën, Sarën, Ketrin, Xhoana Madu-në, personazhe femra të Remarkut, Fitcheraldit dhe Heminguejt. Kështu i la të gjitha gratë që e donin për paret. Po e shqyente vjeshta prej një trishtimi si ajo shtrëngata që vjen prej Karaibeve aty nga fundi i gushtit dhe i nxjerr punë se i thyen pemët e mëdha të rrepeve. Ai kishte të bënte me pemët që binin, ose më saktë, me pemët që rrezikonin të binin. Pra, ai kishte punë me pemët. Ishte mësuar t’i shikonte me vëmendje dhe të dëgjonte prej tyre një si zë, sikur të ishin të gjalla. Ç’donte? Si mund të shpëtonte prej kësaj brenge kaq të hidhur?
Një të diele ishte ulur në një kafe irlandeze, të qetë, me mure të mbushura me shkrime, fletë papirusi të vjetra të mbushura me shkrime të çuditshme. Gjithçka ishte klasike, një dizajn me shije, një ndriçim i kursyer për të lënë një mbresë intimiteti të sapo ndodhur në fshehtësi. Karrige druri, divane të vegjël me lëkurë kafe të errët, shandane me qirinj, që mund t’i ndizje vetë. Dhe ai i ndezi, plot trembëdhjetë qirinj dhe kujtoi me një lutje prindërit.
I kishin vrarë të dy në një kënetë, që do të kthehej në tokë buke. E ëma ishte shtatzënë me të, megjithatë e kishin varur. Babanë e kishin pushaktuar të parin me një grup inxhinierësh. Nënën po e varnin, po në kohën që u shkelmua stoli, litari u këput. Ajo duhej të falej, po kjo s’ndodhi. Ishte shatzënë. Ja, kjo s’falet. Në kohën që i vunë sërish kularin në qafë, ajo kish lindur. Më lindi mua. Dikush më mori nga balta dhe atë e varën.
A mund të harrohej? E gjithë kjo skenë ishte filmuar dhe ndodhej në arshivë, në një kasetë me film 35 mm, në kapakun e së cilës ishte shkruar: Të mos hapet! E rezervuar. Një mik ma dha atë copë film, si një shirit zie, një nga ata të rumit, që linte kokën për mua. Një regjisor i dështuar, po shpirt njeriu. Karl, shiko ç’kam gjetur duke kërkuar diçka për një dokumentar. Po fundi është i tmerrshëm, Karl. Ishin të pashpirt, Karl. Ik nga ky vend, Karl, se ata janë përsëri, ata janë, e gjitha ishte një gënjeshtër, një gënjeshtër, na e kanë hedhur, Karl, po ti mos e çaj, ik nga ky vend dhe kthehu pas vdekjes, kur fantazmat udhëtojnë kudo. Shikoje fundin dhe mos e harro. Mbaje për vete. Si një vaksinë. Fut në gjak vdekjen që të ruhesh nga vdekja. Dhe fundi ishte vërtet i tmerrshëm. Pasi i varën e i pushkatuan tetë burra, të gjithë inxhinierë dhe dy gra, edhe këto inxhiniere, populli që bënte sehir dhe brohoriste iu afrua kufomave dhe i pështyu.
13 qirinj që digjeshin dhe shtrembëroheshin ngadalë duke u tretur e duke regëtirë me një fill tymi. Ishte vërtet një kafe e qetë, gati si një shtëpi që e ke ëndërruar, por s’e ke. Gjithmonë kishte vuajtur për një shtëpi. Dhe sa herë ndodhej në një shtëpi për të qenë i vinte të qante. Të qante për hiçgjë. Dhe i kujtohej dysheku mbi shishet plot e ato bosh qe sa herë kalonin makina në rrugë e shtëpia tundej e gërvinte e shtynte atë poshtë e përpjetë. Duhet të vuante, të vuante e të mallkonte e të kujtonte pushkatimin, veçanërisht nënën kur e varën për të dytën herë dhe kur i vunë kularin në qafë dhe ai doli e rrëshqiti poshtë në baltë. A ka vuajtje më të madhe për një nënë? Një fëmijë që lind nga tortura, pjellë e dashurisë, e rritur pastaj nga vrasësit.
* * *
13 qirinj që digjeshin dhe ca gra që hynë rrëmujshëm dhe zunë vend në qoshe, gra, pa freski, pa linja delikate përplot feminitet, gra të konsumuara nga kuzhina dhe banaliteti. Të rrumbullta, fshirë e shuar në kurmet e tyre ato hire që spikasin dhe e bëjnë të dallueshme një grua. Një skenë fare e rëndomtë e jetës që rrokulliset tatëpjetë nën gumëzhitjen e enëve të kuzhinës, furisë së ujit, kutërbimit të sapunit të lirë. I hoqi sytë prej andej dhe këqyri flakën e qirinjve që shkonin përpjetë si trupa që ngjiten lart e ikin e ikin si në një arratisje prej sendeve poshtë, ishte një kuturisje e flakëve të drejta e të vrullshme për t’u shkëputur. Ja, kjo ishte fjala e përshtatshme, shkëputja, shkëputja e mallkuar prej tabanit që të mban mbërthyer.
Por krejt papritur zërat e atyre grave i bënë përshtypje të madhe, zërat, me një muzikalitet të çuditshëm, që i erdhën aq dëlirshëm në vesh dhe e rrëqethën me gjithsej me atë timbrin e tyre kristalin e atë tonin përplot ajër feste që e kishte dëgjuar veç rrallë kur nëna i shfaqej. Flisnin shqip, në dialektin shkodran. Ç’flisnin; si ishte zënë vjehrra me nusen, e si duhet të sillen nuset e mira, si shkon vjehrri te baba e i thotë se ishin të galduem fort për të bijën… e si e hijeshon një nuse e heshtur e fjalë karare dhomën e miqve ku kuvenohet e fisniknohet hiri i nuses kur ban kambë atëherë kur duhet e flet kur ia kërkojnë, aq pak, po me aq duk, sa miradija për të ban kumb në shtëpi të tjera…
Vinte çdo të diele të dëgjonte këtë opera me sopranot më të famshme të botës. Një opera banale, po kaq e këndshme megjithatë, sa nuk do ta ndërronte me asnjë La boheme, apo Traviate të Metropolitanit. Ore Karl, i thoshte vetes, po ti prandaj ke mbetur beqar, prej shijes bohemiane, që pranon veç një Pati apo… po kurrsesi një grua batalle shkodrane që të çan kopalla. Po ja që ajo gjuhë aq e bukur, gati hyjnore, ndërsa gjithmonë digjeshin 13 qirinj gjersa treteshin deri në fund, po ia merrte mendjen dhe më fort ndjente praninë e nënës, frymën e saj dhe sikur i bënte majë buzëqeshja. Për herë të parë gati po shquante buzëqeshjen e saj.
I njohu të gjitha një për një prej asaj bubutime pa fre, rrëmujës që shkaktonin, zërave të lartë, kontralto, kreshendo, picikato të violinave në ajrin turbullues, tambureve që binin herë-herë, klithmave të trompave kur hareja arrinte kulmin dhe kjo ndodhte shpesh, gra panairesh të ëndrrave, që mund të realizoheshin dhe në këtë premtim kishte shumë shpresë.
Nuk duroi dhe një ditë u ngrit dhe iu afrua atij grupi grash soprano të së dielës, të shën së dielës së tij.
Daniele, i tha një kuqalasheje gazmore që e kishte zverkun si të një demi të ri, një dumbushqerre e përmbytur nga gëzimi i një feste me shumë fëmijë, ti je e ve, a martohemi bashkë?
Në fillim gjithçka u nguros, sikur vërtet u kthye në gur shkëmbi, u murrëtuan ato fytyra buçkane me ato sy lojcake aq shumë familjare, pastaj krejt papritur Daniela ia shkrepi gazit me furi dhe të tjerat, që kaq gjë prisnin, e pasuan dhe krejt natyrshëm ashtu të gjitha së bashku formuan korin për sopranon që këndoi arien që asnjë opere s’e ka.
Po m’pëlqeke fort, ore zotni, asht e rrasht për t’u pasë zili, i gjatë sa s’ka, për të mbyllë pikat në çati e për t’i marrë mbarë pluhnat e tavanit pa përdorë shkallë kurrnji.
Të qeshurat bubulluese e shkundulluese sikur i dhanë vela kafes dhe e shtynë në oqean.
O, ç’zë, mendonte ai, vetëm ky zë mund të më kthejë në shtëpi.
Merri dy vocrrakët e tu dhe eja ne 34-78 Glendale, tha Karli.
Ç’punë ban zotnia?
Merrem me pemët.
Kjo duket, po tjetër? Ajo e hidhte fjalën për gjatësinë e tij.
Krasis pemët që të mos shembin shtëpitë. Ç’shikoni përqark unë i kam prerë. Kam një makinë të madhe me vinç dhe në kosh jam unë, gjithmonë unë. Ngjitem lart gjer në majë fare dhe u vë sharrën elektrike.
A nuk je tuj nejt aty n’atë kosh, a, e fare mos u rrek me zbrit ma?, ia priti Dianela.
Shpërtheu sërish gazi si një kope kuajsh hergjele kur ju vjen afshi dhe hingëllijnë me hare e pa fre.
Pagoi dhe për to dhe u largua pa e kthyer kokën prapa, ndërsa ato s’përmbaheshin më në gazin e tyre të shfrenuar.
Ajo nuk u duk, s’kish si të shkonte në atë adresën që i dha ai dhe kjo ishte fare e natyrshme. Karl bohemiani donte t’i bënte gjërat si në libra.
Kaluan tri të diela me sopranot e operave dhe sa herë që ai ngrihej dhe i drejtohej Danielës, ajo do ta tallte dhe ai do të tregohej i urtë, gati i përulur, aq sa s’kish si të mos ndjeje keqardhje për të, gratë do të hargaliseshin, kaq shumë do të kënaqeshin prej gazit të tepërt sa, me sytë plot lot, do t’i thoshin; Shko merr nuse nji pemë, o pemaxhi, se Danielën e ke të zanë me nji vel të zi.
Ja, një arie dhe kjo! Ç’zëra të ëmbël, kaq të ëmbël, sa vetëm ai s’i kishte dëgjuar, se pa dyshim ai zëri i nënës kur të përkëdhel, s’kish si të ishte më ndryshe.
Pastaj se kush i kishte bërë një kronikë të shkurtër dhe ishte shfaqur në një televizion shqiptar të Kuinsit. Aty kishte dalë dhe ajo copë e filmit të arshivës. Po Karli s’dinte gjë. Kish qenë një takim dikur me një gazetar nxitur prej dikujt, ndoshta nga një mik dhe ja, të gjithë kishin marrë vesh historinë e tij.
E diela që pasoi ishte vërtet e paharruar. Dy vocërrakë iu afruan te tavolina ku ai sapo kishte ndezur qirinjtë dhe e këqyrën me kujdes, një djalë dhe një vajzë kuqalashe dhe ajo, me hundën me çip.
Nanë, thirri ajo, ky paska nji dhamb të thym, dhambin e qenit.
Ma mirë, se s’të kafshon.
Ai e kuptoi se ç’po ndodhte dhe qeshi.
Ajo e ndoqi bashkë me dy të vegjlit e saj dhe gjatë gjithë rrugës ai dëgjoi i lumtur një soprano, një tenor dhe një mezosoprano. Pastaj i la të hynin në makinë, të cilën vajza dhe djali e panë me përçmim dhe të gjithë së bashku përplot zhurmë, gaz e rrapëllimë, u nisën në drejtim të shtëpisë që tani për tani kishte vetëm një dyshek të shtruar mbi shishe rumi të Tanganikës.
