PËRPIQU TË MOS MËSOHESH KËTU ME NE
Kaman e thërrisnin.
Nëse një ditë do kisha fat të largohesha prej andej, do ta merrja me vete, si imazh. Si metaforë të një lirie që kishte mbirë në shkëmbinjtë e nëntokës dhe rritur pa dritë.
Deri atë ditë, sikur nuk e kisha dëgjuar të fliste, me askënd. Për ca kohë, dyshova në kishte zë. Provova t’i flisja një herë, pasi u binda se, pa më folur, më ndiqte me sy. Më shumë akoma, më ishte fiksuar s më ndiqte me sy, pa pushim.
Atëbotë s’ishte si sot, që kudo e kurdo gjendemi nën syrin e kamerave vëzhguese me dhe pa trup. Atëherë ende kishte kuptim fjala “vetëm”, “të jesh vetëm”, “me veten dhe me Zotin”, sado që këtë të fundit e shkruanin me ‘z’ të vogël dhe, dikur, e hoqën nga përdorimi fare. Sot, edhe po të duash, nuk mbetesh dot vetëm. Provat, dëshmitë mbeten në çdo hap, në çdo kthinë, ke ndjekësin tënd… kamerën e fshehur.
Nëse atëherë kisha pas atë, Kamanin, sot kemi nga pas Kameramanin!
Ngaqë nuk m’i ndante sytë, thashë ta pyesja, ç’e kishte këtë mëri. Kështu sillej me gjithë të gjallët aty, apo vetëm me mua. Ç’i hynte në punë të vështronte, kur s’fliste? Apo, ngaqë nuk fliste, vështronte.
Tek e fundit, ç’faj më kishte Kamani? Më kishin sjellë ku ndodhej ai, s’kishte ardhur ai te unë. Mbase, si të tërë aty, Kamani më shihte me syrin e një njeriu me të cilin kishte punë shteti, qeveria, siç e thërritnin aty. Qeveria ishte ajo që rrinte në kryeqytet por kishte të bënte me Jetët e njerëzve, fatin e tyre. Të sotmit nuk arrijnë ta marrin vesh mirë çdo të thotë të kesh nga pas shpine syrin e qeverisë kur kjo qeveri nuk ndërrohet kurrë dhe aq më tepër, kur kufijtë e shtetit janë të mbyllur.
Ndryshe nga të tjerë, që bënin sa më shumë kujdes të më gjendeshin sa më larg, Kamani po më gjendej sa më afër. Kisha një ide se disa prej të atyshmëve nuk më pëlqenin, në mos më urrenin, ca të tjerë më shihnin si fatkeq, të tjerë keq-ardheshin si për një që nuk di të kujdeset për veten, që sigurisht kishte bërë diçka përderisa ishte sjellë aty, edhe pse ata vetë, ishin aty për jetë. Bijtë e pasardhësit e tyre, këtu do ishin, ku mua më kishin sjellë pa më pyetur.
Kamani kishte sy të mençur, vetulla të gjata, të zeza. Mbase për shkak të tyre, më dukej se më ndiqte me bisht të syrit, përgjues, sado që nuk pikasja inat apo urrejtje në ta.
“Dhe…kujdes ti!”, më tha, kur më në fund u ndodhëm vetëm për vetëm.
Mbeta. Pa gojë. Ai kishte zë. Më shumë akoma: kishte zë të thellë, kumbues, si të nxjerrë prej shpellës së thellë të heshtjes së tij.
“E di vetë ti…”, shtoi. “Je derë e mirë, fis i bukur. Mbiemri është çmim i madh. Mos e shit veten, more vesh?”
Ngriti gishtin tregues përpara syve të mi, si të mezi kishte gjetur rastin të përballej me mua mënjanë, larg syve të të tjerëve.
“S’ta kam merakun, por…kujdes…”, këtë fjali po ma thoshte pas dy muajsh që isha aty.
Pas tre muajsh, në një llagëm të verbër, që mezi mbahej nën ca portikë druri të shtypur nga presioni i nëntokës, ku po të rrinim edhe pak mund të na shterte fryma të dyve, vijoi fjalinë e nisur tri muaj më herët.
“Jemi djalli edhe ne. Mos na shiko vetëm vuajtjet, mirë?!”
Tha këto dhe bëri tutje, kokë-ulur, si gjithnjë. Duke më lënë pa gojë e pa mend.
Ç’ishte ky njeri? Kishte dy këmbë, si të tjerët, llambat e syve i ndizte mënjanë të tjerëve, i qetë prej së brendshmi por rrallë i qeshur, sfinks që bëhej njeri përballë meje. Njeri i përmbytur me vështrime, mbase i kënaqur me jetën që bënte, me jetët që vështronte.
“Unë dukem që atje tej i pashkollë, por ty nuk të sollën këtu për mua. Unë dhe këta rrotull meje, jemi mësuar me këtë jetë. Ti je me shkollë, duhet të mos e harrosh se nuk je këtu për të ndenjur këtu. Përpiqu të mos mësohesh këtu, me ne, more vesh?!”
S’dija si t’i reagoja, si t’i drejtohesha, çfarë. Si të më ndjente duke më vështruar së brendshmi, ma preu: “Mos thuaj gjë…S’të kërkova përgjigje. Edhe kur të pyesim ne, ti mos fol… Mos fol, të thashë!”
Për instinkt, pashë përqark. Gjer atë ditë s’kisha menduar se mund të përgjohesha. Do të ishte alarmuese. Sot është tjetër. Sot të gjithë dyshojnë, bezdisen e protestojnë që janë të përgjuar, por këtë e bëjnë si për diçka të zakonshme, përditësore. Kamerat janë kudo ku je ti, aparatet televizivë, kompjuterat, celularët, tërë pajisjet brenda shtëpive, qysh në projekt, ashensorët, shkallët e pallateve edhe kur s’ka drita, aq më shumë kur del në rrugë, kudo në mjediset publike, në çdo orë. Moshat e reja turfullojnë duke gëlltitur ndonjë lëng që ashtu ta harrojnë edhe të qenin përgjuar. Në fund të fundit, ia këpusin një “mos çaj kokën”, pra që as të qenit në kamera “s’është fundi i botës”!
Kamani më trondiste në mënyrën se si fliste. Se si më drejtohej.
“Një orë e më parë të ikësh që këtej, por ne s’duhet ta marrim vesh që s’ke qejf të mësohesh këtu! Të solli Qeveria, por Qeveria s’vjen pas teje, ka punë të tjera Qeveria… Ama, duhet ta dish, s’të ka dërguar vetëm. Kanë ardhur të tjerë përpara teje, do të vijnë të tjerë, nesër pasnesër. Këtu na ke, rreth e rrotull, mirë? Ta dish këtë!”
Nuk merrte përsipër të më rrëfente nga kush mund të vëzhgohesha, por më ftonte të dyshoja se edhe ai vetë mund të ishte njeri prej tyre.
“Ne këtu jemi, s’na lëvizin dot për tjetërkund, s’i hyjmë në punë as dreqit. Ti, që të ka sjellë Qeveria, çoç je, i mirë a i keq, këtë s’e themi dot ne, por Qeveria që të solli, Qeveria ka menduar. Do mendojë një ditë tjetër për ty. Për të mirë a për të keq, punë e saj… Qeveria ka të drejtë t’i dijë të gjitha, jo ti e unë!”
“Ti ke sy të hidhur…”, do duhej t’i thosha.
“Syri nuk sjell gjë. Syri është si pasqyrat: e kthen nga ana tjetër dhe… harron ç’ka parë!”
“Më kujtove se, po mendove, do kërkosh edhe të flasësh, por jo të flas…”
“Do Zoti arrin të heshtësh, edhe atje ku do shkosh. Sirenat s’janë vetëm nëpër humbella e shpella detesh. S’ka si të jetë e vërtetë se Odiseut i dolën sirena! Nuk ka sirena. Provat që njeriut i duhet të kapërcejë, që të arrijë në brigjet për ku është nisur, nuk mbarojnë… Qeveri ka kudo, të gjitha qeveritë me të fshehtat e njeriut merren. Njeriu është hiçgjë, pa pasur qoftë edhe vetëm një të fshehtë të vetme vetëm për veten!”
Kur fliste ai, goja e tjetrit, përballë, kyçej. Përballë tij isha unë.
I mendova edhe së fundi, fjalët që s’ia thashë dot dikur, i kujtoj sot e kësaj dite, kur kanë kaluar kaq shumë vjet, kur kam hyrë në moshën e tretë dhe Kamani s’rron më. Kush e di ç’të fshehtë s’ma tha dot mua, s’do t’ia kenë marrë vesh dot as ata që iu gjendën afër. Ose, ai vetë ia ka dalë ta mbajë pa e rrëfyer, pa ia thënë askujt dhe, tok me të fshehtën, ka kaluar andej matanë.
Rrekem tërë dëshirë të besoj se Kamani ka vdekur përpara se të shtoheshin përgjuesit. Përpara se të shtoheshin kamerat që na ndjekin kudo.
S’di pse kam idenë, dhe bindjen e palëkundshme, se ai lloj njeriu që më paralajmëroi të ruhesha, po të ishte sot këtu ku jemi ne, do provonte t’i thyente të gjitha sendet me bulëza, llamburina e abazhurë e gjithçka të cilat do t’i dyshonte si përgjuese.
Ose do të çmendej… nga heshtja e vet.
PRINCI I KUAJVE
Ishte ende i paraqitshëm, shtatlartë, mustaqe kujdesur tërë shije, siç sapo ma kishin rrëfyer paraprakisht edhe në atë tryezë ku ai erdhi të ulej. E shihja për herë të parë, s’ishte kollaj ta besoja se i pat kaluar të shtatëdhjetë e pesë vjetët.
Zeko Tosti, njëri nga ata të burgut të përbashkët politik, në sy të tij, s’bëri fare kujdes të thoshte pikërisht për të: “Rrojti gjatë, bëri tërë ato vite burg se shkonte mirë me kuajt dhe si kuajt mbeti, ky njeri!”
“Paskeni qenë në Burgel?”, pyeta, si për të thënë që isha edhe unë aty.
“Rrumbullak 21 vjet!”, tha qetë-qetë, si të mbyllte rrethin e një udhëtimi rreth botës.
“Mbaheni mirë, sado burgu më i poshtër…”
“Nuk ta ka thënë mirë këtë!” Bali Ohri tha kështu duke hedhur sytë përqark, nëse ndokush aty do ta kundërshtonte.
Vetëm Zekë Tostin dija ish të burgosur aty, por ky nuk u ndje dhe unë s’kisha pse të pyesja. Tek e fundit, mund të kishte më shumë se një burim, për ta marrë të vërtetë këtë epitet: Burgeli dihej si burg politik. Nën një sundim si ai që kishim lënë pas, ku mund të matej tjetër poshtërsia?!
“Ai burg ishte i ndërtuar me dashuri, këtë do duhej ta kishit dëgjuar!”
Bali Ohri tha kështu dhe mund ta mbyllte me kaq..
Fjala, e nxjerrë si në muhabet burrash që pohojnë gjëra me peshë, nuk linte shteg ta merrje si prozën poetike të dikujt tjetër që s’pushonte së botuari libra poetikë, drama, romane, novela, të gjithë të shkruara atje, në burg. Në qeli, në letër cigaresh, thoshte. Vetëm që të vazhdonin ta besonim se e donte burgun si… atdheun.
Thashë se ai burg është ndërtuar me dashuri, përsëriti Bali Ohri. Përveç qelive ndëshkuese, kudo tjetër aty, edhe në xhamat e dritareve të fjetoreve masive, ishte menduar të arrinte dritë dielli. Në mëngjes dhe në perëndim, në sheshin ku ishim të lejuar të shëtisnim për dy orë, kishte dritë, dritë dielli…”
Pas çdo fjale, Bali Ohri tundte kryet, si për të rënë ai i pari dakord me çfarë thoshte ai vetë, krejt i vendosur në dukjen shtatëdhjetë e pesë vjeçare që kjo tundje-koke ishte mjaft, edhe sikur askush tjetër të mos binte në një mendje me të.
“Projektin e atij burgu e kishte ideuar e zbatuar vet ish-kryeministri i Mbretit që, për fat të vet, përfundoi edhe ai bashkë me ne!”, shtoi Zekë Tosti si për të mos kundërshtuar Bali Ohrin. Ose për të lënë të kuptohej se mund të thuheshin edhe të pavërteta nga ca si ata të dy, letuar pas burgosjeve të gjata.
“Po, vinte vet për të inspektuar punimet. Projekti ishte sjellë nga Evropa. Ndaj dhe dhomat e të burgosurve, për shembull, qenë projektuar – dhe ashtu u ndërtuan, që në to të mos mbylleshin më shumë se një numër i caktuar frymësh njerëzore. Apo s’është e vërtetë kjo, zoti Tosti?”
“Drita e diellit na arrinte atje ku ishim mbyllur, është e vërtetë- pohoi zoti Tosti, por ti duhet të thuash sa frymë bëheshim në të vërtet në ato dhoma!”
Bali Ohri nuk kundërshtoi, nuk përmendi shifër, por ktheu kryhet nga ana tjetër.
Mu bë se mezi priste të niste të fliste për kuajt e tij, siç kisha dëgjuar se e kishte bërë me me qejf me të gjithë, tërë jetës. Edhe atje brenda, me të burgosurit, me gardianët, në komandën e burgut kur e thërrisnin, për kuaj fliste. As edhe një herë të vetme, nuk e gjente të udhës të thoshte se kuajt, për të cilët ish kujdesur dikur, ishin kuaj të Mbretit. Ai thoshte se ishin kuaj të Kalorësisë së Gardës Mbretërore. Të Gardës së Mbretit, thoshte.
Në të vërtetë dilte se s’ishte takuar kurrë me mbretin, por as këtë nuk e thoshte me gojën e vet, edhe pse në burg ishte sjellë nën këtë akuzë. Ndonjë nga gardianët kërkonte ta mërziste, kur e thërriste ‘Bali Mbretërori’, pastaj ‘Bali Kali’, më tej ‘Bali Gërdalli’, por për fjalë si këto ai s’e vriste mendjen fare.
“Secili bën Veten”, tha, edhe aty, në këtë tryezë.
Tërë ata që e njihnin, pohonin se Bali Ohri bënte njeriun e dashur, me të gjithë njerëzit si me kuajt. Edhe me spiunët e qelive, edhe me kapter Lilon, që dinte vetëm të ndëshkonte në vend të fliste. Godiste edhe kur Bali Ohri niste t’u përgjigjej pyetjeve që gardiani ia bënte.
“Secili bën më të mirën që di e që mund, tha aty Bali Ohri. “Ndryshe, as burgu s’do kishte kuptim. Ca vënë re në burg mungesën e gjërave që kanë pasur jashtë mureve. Kjo është të mos kesh marrë vesh pse ke shkuar në burg!”
“Si puna ime!” – ndërhyri duke qeshur Zekë Tosti.
“Erdhi një herë kryeministri në burg, vazhdoi Bali Ohri, sikur Zekë Tosti të mos kishte folur fare. “Jo ai që e kishte ngritur burgun, jo. Ky tjetri që, për të mos provuar burgun, thuhet se ia hoqi vetes, më vonë! Më thirrën në komandë, me atë rast…”
“Të thërrisnin në të gjitha këto raste!”, ndërhyri sërish Zekë Tosti. Me sigurinë që Bali Ohri nuk do t’i kthehej, çfarëdo të thoshte.
“A jeni lirshëm aty ku flini?” – më pyeti kryeministri. Ishte me mustaqe, si unë por, veç mustaqeve ishte edhe kryeministër.
“Ma bën këtë pyetje se nuk jemi në kushte të barabarta», i thashë, duke arritur ta bëja të vinte buzën në gaz.
“Epo s’mund të jemi të gjithë mbi kuaj, në të njëjtën kohë!”, ma priti. “Unë pyes, ti përgjigjesh. I burgosuri në këtë kohë je ti. Ti dhe ai kryeministri i kuajve të tu!”
“Ai kryeministri tjetër planifikoi të ishin 6 frymë në secilën ndarje, zoti kryeministër i sotëm, kur ne sot jemi bërë 23 shpirtra aty brenda. Me mjete rrethanore, ia kemi gjetur ilaçin projektuesve të Evropës: flemë të gjithë në të njëjtin krahë. Edhe kur ndodh që rrotullohemi në gjumë, rrotullohemi të gjithë njëherësh. Pastaj, projekti i asaj kohe për 6 vetë kishte parasysh një burrë mesatar me gjashtëdhjetë përmasën në gjoks, teksa hapësira që kemi tani është vetëm tridhjetë.”
Nuk guxova ta vështroja teksa flisja, por e pashë se kryeministri bubullonte së qeshuri nga brenda. “Je djall me brirë, Bali Ohri! Bën mirë të rrish urtë dhe mos u qaj. Të kemi rregulluar në burg me kryeministrin tënd, në burgun tuaj, ç’të bëjmë tjetër ne për zotëritë tuaja!”
“Dhe ai të nisi direkt e në qeli, ku…!”
“Po! Në qeli s’kishte dritë, por dihet se qelia është ndëshkuese. Aman burgu, që po flasim, ishte ngritur me dashuri, si për vete! Ti, zoti Tosti, mund të thuash se na kujdesnin kafshët, por ky s’është faji i burgut. Njeriu i bën të gjitha…”
Bali Ohri u ngrit e iku, rrëmbimthi. Zoti Tosti e ndoqi me sy të qeshur.
Si kalë, mendova. Mbase ngaqë dija që kuajt flinin më këmbë. Duke ri-përtypur atë që kanë ngrënë ose çfarë do donin ta kishin.
