Andreas Dushi në bisedë me botuesen e nobelistes në shqip
A.Dushi: E dashur Arlinda, tani që një autore e botuar nga Dudaj fitoi çmimin “Nobel”, ka disa gjëra që vërtetë do të doja t’i dija nga ju si botuese. Si për shembull, lidhur me faktin se kur dhe si u njohët me Annie Ernaux?
A.Dudaj: E kam dëgjuar Annie Ernaux në Salone di Torino, mbase më shumë se pesë vjet më parë, ishte një e ftuar e sallonit dhe s’e kisha lexuar atëherë. Më bëri përshtypje mënyra aq pa komplekse se si fliste, më intrigoi menjëherë të merrja e t’i lexoja librat. Më mrekulluan! Lexova një letërsi krejt ndryshe nga ajo që isha mësuar të lexoja. Dukej mendja pa kufij lirie e një gruaje të madhe, shkurt gjeta një shkrimtare që më përfaqëson si lexuese dhe më nderon si botuese. Jam shumë e lumtur sot…
A.Dushi: “Pasioni i thjeshtë”, përkthyer nga Klarita Lagji tregon pikërisht thjeshtësinë e një marrëdhënieje, jetën dhe fundin e saj krejt të natyrshëm. Mendoni se letërsia e sotme, ajo që lexohet e vlerësohet është e tillë, rrëfim i natyrshëm i thjeshtësisë?
A.Dudaj: Ne kemi botuar edhe “Kujtime Vajze” dhe “Vendi i babait”, së shpejti vjen edhe “Vitet”, të gjithë libra kryevepra. Po, letërsia e sotme lypset të jetë e drejtpërdrejtë, e vërtetë, pa komplekse… Annie Ernaux i ka të gjitha këto. Përveçse ka mesazhe të jashtëzakonshme lidhur me lirinë e gruas, për të cilën nuk menon të marrë shembull jetën e saj personale. Nuk ka turp të flasë pa turp për turpin dhe kjo e bën atë universale.
A.Dushi: Nga juria e “Nobelit”, ajo u quajt një autore kurajoze për zbulimin e rrënjëve të kujtesës së përbashkët (perifrazim). Si e shihni këtë qasje të letërsisë së saj në raport me kohën?
A.Dudaj: Po, është pikërisht ashtu, ky motivacion më pëlqeu shumë dhe është i qëlluar për mua. Ajo flet për jetën e saj, pra kujton pa komplekse atë që ka kaluar dhe ndihet e lirë të mos censurojë asgjë nga kujtimet e saj të letrarizuara. Koha sot më shumë se kurrë kërkon letërsi ku të flitet për lirinë, lirinë e gruas, lirinë universale, kundër pabarazisë dhe cinizmit.
A.Dushi: Vepra e saj u vlerësua mes të tjerash për qëndrueshmërinë dhe faktin se, paçka se e shtrirë në 50 vjet përherë ka mbetur e pakompromentuar. Nga pozita e botueses, pra e gruas në botën e botimeve, e shihni dhe mendoni si të vështirë ruajtjen e kësaj qëndrueshmërie për një autore grua me krijimtari të shtrirë mes dy shekujsh të shënjuar nga ngjarje me rëndësi shumë të madhe?
A.Dudaj: Shumë pyetje e bukur: Do të qe e vështirë të ruhej në rast se do të qe e cenuar, pra e zbukuruar dhe e censuruar. E pra, Annie Ernaux këtë gjë s’e ka bërë kurrë. Është një kompromis që nuk e njeh fare. Madje siç e thotë dhe vetë, është përgjegjësi të jetë e tillë.
A.Dushi: Sipas “Le Monde”, Ernaux është ikonë e feminizmit në Francë, ndërsa vetë ajo, në një intervistë për AFP këtë vit e ka përshkruar veten “si një grua që shkruan – kaq është e gjitha.” Duke pasur parasysh ndikimin e gjerë edhe jashtë letërsisë që “Nobeli” ka, besoni se shoqëria ka një mundësi për t’u përmirësuar edhe më tepër me zgjerimin e lexuesve të Ernaux?
A.Dudaj: Ernaux nuk dëshiron të futet nëpër grupe dhe gjini, dhe ka të drejtë sepse edhe unë si lexuese e kap këtë veçanti të saj. Është feministe në fakt, mua si femër Ernaux më përfaqëson, por mund të jetë po aq maskiliste nga ana tjetër, kur flet për dobësinë e një gruaje, te “Pasion i thjeshtë”, nuk besoj se një feministeje te shpallur do t’i pëlqente edhe aq, por kur e lexon, mendon, ah po, sa i vërtetë është!!!
A.Dushi: Vitet e fundit, nga 2008 kur laureat i “Nobel” u shpall Jean – Marie Gusyave le Clézio, 2014 Modiano Patrick e tani Annie Ernaux… Sipas vlerësimit tuaj, ka kjo lidhje me tendencat e fundit të letërsisë frënge?
A.Dudaj: Annie Ernaux e shoh pak më ndryshe nga dy burrat më lart, por gra si ajo ka pasur Franca. Duras, Simone de Beauvoir. Gjithsesi të gjithë këto emra janë shkrimtarë klasi.
