Pas leximit të romanit “Liria ime” të Mehmet Krajës
Nuk do të kisha shkuar vetiu në një raft librarie të merrja “Liria ime” të Mehmet Krajës, për t’ia shtuar bibliotekës së shtëpisë. Për asnjë arsye specifike, thjesht nuk do të më kishte shkuar mendja të lexoja një autor jo fort të reklamuar lart e poshtë. Fatkeqësisht, kjo na ndodh rëndom të gjithëve. Arbër Ahmetaj më prezantoi me të dhe, siç thotë ajo shprehja: “Njerëzit që të tregojnë muzikë të re, janë të rëndësishëm”, them se kjo vlen edhe me ata që të prezantojnë libra. Mehmet Krajën e njihja veç për fytyrë, e kisha parë në televizor e në foto, e kujtoja nga koha kur ishte në Tiranë, po nuk di me ç’padije s›e çoja në mend ta lexoja. “Liria ime” është libri që më prezantoi thellë me të dhe sot them se pa dyshim që dua të lexoj më shumë prej kësaj pene.
Me këndvështrimin e përkthyeses, libri në fillim më trembi disi: një kalvar i vërtetë me fjalitë e gjata të një përroi mendimesh, lidhur nga presje, që hidheshin në letër siç vërtiteshin në kokën e personazhit. Po në atë rrëmujën karakteristike të mendimeve tona, që Kraja e hedh kaq organikisht në letër, janë çelësat për të zbuluar më shumë për personazhet e ngjarjet. “Ne shkruajmë për të kuptuar e sistemuar mendimet që kemi në kokë”, thotë De Lilo. E Kraja ka aftësinë ta sistemojë e ta shprishë prapë, tani në mënyrë të ndërgjegjshme e të qëllimtë, duke mbathur çizmet e personazhit e duke ecur nëpër udhën e tij, si nëpër një baltë të ngjitshme, plot me detaje aspak të rastësishme.
Ne “t’Shqipnis” e paragjykojmë shpesh letërsinë e Kosovës, me një instinkt të pandërgjegjshëm se prej gjuhës nuk do ta lexojmë dot. Se do të jenë libra “të rëndë”. Por gjuha e Krajës është qelibar, aq sa të vjen zor nga vetja si e paragjykuar dhe çuar nëpër mend se do të ishte një libër i tillë. “Liria ime” është një libër i rëndë plumb, por aspak prej gjuhës.
Libri sjell në çdo kapitull një histori njerëzore prej shqiptarëve, që tani po jetojnë në Kosovën e lirë ose në raport me të. Po a janë të lirë brenda? Gëzimi i lirisë së atdheut a solli shend edhe brenda njeriut? A i shoi ai me dorë gjithë ç’kishte pjellë lufta? A ishte një garanci se tani njerëzit do të ishin të lumtur, si s’kishin qenë kurrë më parë? A ishte mungesa e lirisë shkaku prej nga buronte palumturia e tyre, ligësia e tjetrit, marrëdhëniet e shprishura? A do të vihej tani mrekullisht gjithçka në vendin e vet? Në fund të fundit, kur njeriu, më në fund, e fiton lirinë e tij, a di ç’të bëjë me të? Si endet njeriu në liri, kur në mungesë të saj është dërrmuar së brendshmi?
Do të doja me qejf t’u përgjigjesha të gjitha këtyre pyetjeve, por leximi i këtij libri sjell një përjetim sa personal, aq edhe universal, ndërsa personazhet zhvishen pa mëshirë së brendshmi nën lëkurën tonë. E çka dhemb më shumë e na identifikon me ta janë dobësitë njerëzore, që autori i ka motiv edhe në aktet më të guximshme. Kjo përvojë personale zbulese nuk i duhet privuar askujt, edhe pse unë dua shumë t’u përgjigjem pyetjeve pas leximit të librit.
Me përsiatje që shkojnë larg e më larg e krejt beftë, brutalisht, kthehen me këmbë në tokë, ndonjëherë në forma edhe vulgare, po kaq reale për personazhin: “Jeta dinte me qenë e pamëshirshme për disa njerëz, po Selim Rrasniqi besonte se jetën e vërtetë do ta bënte pas vdekjes, kur shpirti i tij do të ngjitej në qiell e nga ajo lartësi toka do t’i dukej si gogël muti”; me figurshmëri krejt origjinale: “Ai foli me një bariton disi të pjerrët, sikur fjalimi të ishte i shkruar në italik për Radio-Tiranën”.
Me një galeri të paimagjinueshme personazhesh e vendndodhjesh, lidhur të gjithë pas kapistallit të lirisë, “Liria ime” është një libër aspak i lehtë për t’u gëlltitur, po që prej mesit e gjer në fund, lexuesi, që përgjon nga vrima e çelësit jetët e të tjerëve, tani e zë veten mat duke përgjuar brendinë e vet.
Një libër që të shkund e të rrit, ndërsa pyet veten: po unë do dija ç’të bëja me lirinë time?
