Përktheu nga rumanishtja: Luan Topçiu
I. Unë
Emri im ka një shije të hidhët si të vrerit në këtë gjuhë të adoptuar. Shijen e rrënjëve, shijen e ngopur me taninet e trungut të hardhisë sime që prej mijëra vitesh. Dhe nëse emri im është vetëm i një gjetheje të një viti, që strehon frytin e kuqeremtë të hardhisë, besimi im ka mbetur po ai, i pandryshuar. Është i njëjtë me atë që ka gëluar në gjakun e fisit tim që kur zbarkoi në luginat pjellore të Levantit. Besimi im ekziston përpara atyre kohëve të quajtura të shenjta, përpara çdo revelate luftarake, apo më saktë, përpara të gjitha atyre revelatave prej të cilave nuk arriti deri tek ne fjala e paqes, fjala e zemrës; por arriti vetëm thirrja për luftë. Së fundmi dëgjova dikë të thoshte në gjuhën time të adoptuar:
— Paqja është për të dobëtit!
Bëra kryq, sepse zavalli njeri, në padijen e tij, nuk mund të kuptonte që nga të gjitha viset nga vijmë, ne përshëndetemi duke i uruar paqe njëri-tjetrit, jo sepse jemi të dobët, por sepse dëshirojmë për njëri-tjetrin forcën e vërtetë. Nuk ka fuqi më të madhe në botë se ajo e paqes, dhe nuk do t’ua dëshiroja atyre që nuk e njohin jetën të përjetonin atë që kam kaluar unë, që nga çasti kur hapa sytë dhe fillova të ndjej botën.
Më kishin dërguar të merrja pjesë në një ceremoni për promovimin e oficerëve të rinj. Më pritën mirë, pa u interesuar kush isha dhe çfarë përvojash mbartja në shpirt; më vendosën në tribunë, me gjithë nderimin për ministrinë që përfaqësoja. Nga lartësia e tribunës dëgjova fjalime gjithnjë e më inkurajuese e mobilizuese, por në thelb gjithnjë e më të çuditshme, ndoshta për shkak të mungesës së përvojës në fushën e betejës. Nuk do të doja ta shihja këtë vend të paqes, ku kam gjetur strehë, të përjetonte fatin e vendit tim të origjinës, Libanit, një makth që më ka bërë kaq të vrazhdë siç jam sot, vetëm se këta njerëz mendjengushtë të ndjenin të paktën një pjesë të përvojës së frontit. Nuk mund të jesh komandant në një botë të mbushur me sprova të dhunshme dhe të mos kesh ndier kurrë erën e barutit në fushën e betejës, atje ku bota e qytetëruar përpiqet të ndalojë marrëzitë e fiseve dhe të moshave të tjera të njerëzimit, ende sot e kësaj dite tejet të prapambetura. Kësisoj, ja ku është, ai burrë me uniformë, i gjatë dhe me të gjitha gjasat të jetë imponues para vartësve të tij, por në të vërtetë edhe mjaft bullafiq sa për t’u bërë objekt talljeje në ushtrinë e vendit tim të origjinës, iu drejtua të rinjve të papjekur, sapo të promovuar si togerë të rinj, me këto fjalë:
— Paqja është për të dobëtit!
Doja t’i ktheja një përgjigje oficerit aty për aty, në fjalimin tim, por u përmbajta. Më vonë, duke parë regjistrimin e ceremonisë, vura re se, pavarësisht përpjekjes sime për të ruajtur qetësinë, kisha dhënë shenja të mungesës së qetësisë; lëvizjet dhe ndryshimi i mimikës më kishin tradhtuar. Për një shikues që nuk do të vrojtonte me kujdes çdo shprehje të fytyrës sime, ky reagim ndoshta do të kalonte pa u vënë re.
Çfarë di ky kolonel për luftën? Ku e ka lexuar ai këtë marrëzi, që paqja qenka për të dobëtit? Apo ky është vërtet besimi i tij? Pas ceremonisë e ftova në zyrë. Oficeri, përkundër shtatit të tij të gjatë e trupit të shëndoshë, po dridhej nga frika si qull i ngrirë.
— Si urdhëroni, zoti Sekretar i Shtetit!
— Zoti kolonel, ju dëgjova fjalimin dhe doja të sigurohesha që kuptova saktë atë që thatë. E thatë vërtet se paqja është për të dobëtit?
— Mendoj se po!
— Çfarë nënkupton kjo? Ju “mendoni” se po? Nuk jeni të sigurt për fjalët tuaja?
— Po, po, por më kapluan emocionet dhe nuk e di çfarë thashë.
Kisha një dëshirë të fortë t’i jepja ca shuplaka surratit sado që ishte i gjatë e trupmadh. Asnjëherë nuk kisha ndjerë një sfidë kaq të hapur nga një oficer në përgjigjet e tij. Një ushtarak duhet të jetë i fortë dhe i vendosur deri në palcë. Ky parim vlen për çdo ushtri, jo vetëm këtu, ku shpesh komandantët përzgjidhen mbi baza politike apo burokratike, e jo për ato cilësi që përbëjnë një ushtarak të denjë: dinjitet, nder, një forcë e brendshme që tejkalon përmasat fizike, dhe, nëse më lejohet ta them, të ketë një frymë bashkëpunuese të pashuar.
Nuk i kam testuar të gjitha cilësitë e tyre, por kam parë këtu shumë njerëz me intelekt dhe vullnet të dobët, të dekoruar me grada të larta që mbajnë mbi spaleta, në pozicione që më shumë turpërojnë sesa nderojnë kabinetin e ministrit apo të këshilltarëve e sekretarëve të shtetit. Por si mund të përzgjedhësh mbi bazë të dinjitetit dhe nderit? Me çfarë mund të masësh një cilësi të tillë? Dhe çfarë do të thotë, në fund të fundit, besnikëria? Besnikëri ndaj shefave – qofshin këta edhe shefa politikë – apo ndaj parimeve të larta? Si mund ta provojnë politikanët besnikërinë e oficerëve ndaj parimeve, kur ata vetë, duke qenë politikanë, janë të varur nga besnikëria ndaj shefave të partive së tyre?
Më vinte ta merrja në shpulla atë kolonelin e pabesë, që dukej si një copë qulli. Për fat, u përmbajta.
Isha vetëm nëntëmbëdhjetë vjeç, student në vitin e parë në Universitetin e Tripolit, dhe ky ishte i vetmi vit që kisha për të qenë student në Liban. Preferova të zgjidhja udhën e mërgimit. Tripoli, qyteti im, kishte kaluar nën kontrollin sirian. Filtra të formuar nga ushtarë sirianë ishin vendosur në të gjitha rrugët kryesore. Një prej tyre ishte pikërisht në hyrje të rrugës sime, aty ku gjendeshin shtëpia, kafeneja dhe dyqani i pajisjeve elektro-shtëpiake që im atë e mbante, bashkë me punishten e tij. Atëherë, si të gjithë të rinjtë që shkonin në universitet, kisha blerë makinën time të parë. Me vendosjen e kontrollit ushtarak, sirianët më ndalonin çdo ditë.
— Mos të të shoh më të parkosh makinën këtu, — më tha njëri prej tyre një ditë.
— Këtu është shtëpia ime, — ia ktheva.
— Nuk më intereson. Ky vend tani është i yni!
S’i dhashë rëndësi fjalëve të tyre. Më vlonte gjaku në atë kohë, megjithëse qysh në atë kohë isha në thelb një dashamirës i paqes. Pak kohë pas atij paralajmërimi, parkova sërish makinën përpara shtëpisë. I pashë ushtarët sirianë që po afroheshin drejt meje.
— Zarbo, a nuk të thashë që të mos parkosh më këtu?
Desha të përgjigjem, por heshta. Gjesti i njërit prej tyre, që mbushi papritur pistoletën automatike, më la pa fjalë. Ndjeva hekurin e ftohtë të grykës së armës ngjitur me qafën.
— Nëse parkon përsëri këtu, të vras!
Nuk munda të nxirrja zë. Asnjëherë nuk e çova më makinën aty. Nuk ishte hera e parë që më kërcënonin haptazi me vdekje, por ai kërcënim, s’e di pse, më kalli frikë dhe më zemëroi njëkohësisht. Ndjeja më së shumti frikë për të afërmit e mi. Babain e kishin shkarkuar nga detyra, dhe ai mbeti të mbijetonte nga çfarë mund të shiste e riparonte në dyqanin e pajisjeve elektro-shtëpiake. Në vitet e krizës, askush nuk blinte më frigoriferë, radio apo kasetofonë. Megjithatë, babai kishte gjithnjë njerëz që vinin për të riparuar radio të vjetra. Ndër ta, edhe sirianët, të cilët sillnin pajisje portative të vjetra, dhe ai detyrohej t’i riparonte menjëherë, nën kërcënimin e armës. E kishin rrahur disa herë. E pashë një herë babanë me hundën e çarë dhe fytyrën të nxirë e mavijosur.
Nëna ishte pedagoge universitare. Kalonte krenare e sfiduese përmes filtrit të kontrollit ushtarak, edhe ndonëse ndonjëherë sirianët ngrinin pushkët drejt saj, vetëm për ta trembur. Megjithatë, dukej sikur e kishin të ndaluar të afroheshin tek ajo. Frika më e madhe, sidoqoftë, ishte për motrat e mia më të vogla, të cilat nuk do të mund t’i mbroheshin abuzimeve të njerëzve të tillë, zemërakull si ata.
Më në fund, ndjeva se duhet të përgjigjesha:
— Mirë, e kuptova, por nuk ishte e nevojshme të më vije armën në qafë, — ia ktheva me qetësi të shtirur.
— Duhej, zarbo, sepse ju, kokëfortët e Libanit, nuk merrni vesh ndryshe!
Heshta dhe u tërhoqa drejt kafenesë pasi e largova makinën jashtë zonës së kontrollit. Nuk kaluan veçse disa ditë që fillova ta lija makinën përpara filtrit dhe të bëja disa qindra metra në këmbë deri në shtëpi, kur ia befi një vizitor të pazakontë në kafenenë që më kishte lënë babai për ta administruar. Ishte Orhani, një shok i Fakultetit të Administrimit të Biznesit në Universitetin e Tripolit – një sirian, si shumë prej kolegëve të mi. Nga të gjithë shokët e grupit, më mirë kuptohesha me të dhe me Saedin. Madje, me Saedin ishim bërë miq të ngushtë. Orhani ishte më i madh se unë – kurrë nuk e mora vesh me saktësi moshën e tij – dhe ishte një nga të paktët sirianë që nuk na binte në qafë neve, libanezëve të krishterë të fakultetit. Shfaqte një respekt të heshtur dhe ishte afruar shumë me mua. E lija të kopjonte në provime, ndoshta për këtë arsye, më trajtonte ndryshe nga të tjerët. Nuk dija çfarë funksioni kishte në ushtrinë siriane të pushtimit, por ishte e qartë që mbante një pozicion të rëndësishëm. I përshtatej emri, sepse Orhan do të thotë “njeri i lirë,” dhe ai e mbante atë me dinjitet.
Në zonën ku ndodhej kafeneja, rruga hapej si me një shesh të vogël. Një pasdite isha ulur në tarracë, me një kafe turke përpara. Dielli po zbriste ngadalë drejt horizontit dhe rruga e pluhurosur po merrte një nuancë portokalli, edhe pse lagjja ime – mbase më e mira e qytetit – ishte plot gjelbërim. Rruga jonë ishte e bukur, madje edhe në ato kohë të errëta kur fëmijëria ime ishte copëtuar nga lufta. Ishte një rrugë e bardhë, e mbushur me gjelbërimin e pemëve mesdhetare dhe tani, me diellin që ngjyroste fasadat në portokalli, ruante ende atë ndjesinë e fshehtë të një Libani të lirë dhe të lumtur. Por ato vite paqeje kishin kaluar dhe vetëm një Zot e dinte kur do të ktheheshin, dhe se çfarë kishte për të hequr vendi për këtë.
Sapo kisha filluar të pija kafenë kur pashë ushtarët sirianë tek hyrja të cilët, papritur, u ngritën në qëndrim gatitu. Pas disa çastesh, një makinë e njohur u afrua pranë kafenesë. Mund të isha gabuar, sepse të gjitha makinat e zyrtarëve të zonës ishin Toyote të zeza, ose makina 4X4 nga General Motors. Nuk dija kurrë se kush ishte brenda tyre – klanet e fuqishme qarkullonin pa targa, shpesh me një kolonë të tërë Toyotash ose GMC, dhe çdo herë që një Toyota e zezë hynte në zonën e kontrolluar nga patrulla siriane, mornica rrëqethjeje më përshkonin gjithë shtyllën kurrizore.
Makina ndaloi pranë kafenesë, dhe prej saj doli Orhani, shoku im.
— Paqja qoftë me ty, – më përshëndeti dhe u ul pranë meje. – U trembe?
— Jo, – i thashë, ndonëse e dija mirë se ai e kishte kuptuar që po gënjeja dhe që dridhja ime ishte e dukshme.
I bëra një kafe dhe filluam të bisedonim. Sollëm edhe një nargjile, që biseda jonë të rridhte më mirë. Në këto vende është një kënaqësi më vete të ulesh në qetësi dhe të bisedosh me të afërmit, pavarësisht nëse je i ri apo i moshuar. Orhani më ishte bërë, në një farë mënyre, si i afërm. Nëpërmjet tymit të nargjilesë, ai më rrëfeu se ishte shefi i sigurisë në ushtrinë siriane. Kur mendoj tani, besoja se mund të ishte shef sigurie për një nivel ose rajon të caktuar, sepse nuk mund të ishte pikërisht ai shefi i përgjithshëm i sigurisë, ai që qëndronte në zonën e pushtuar dhe ndiqte pa shumë shqetësime studimet në një universitet gjetiu. Gjithsesi, sirianët e shohin Libanin si një territor të tyre, pjesë të Sirisë së madhe për të cilën kanë gjakuar.
Pastaj Orhani nxori dokumentin e tij ushtarak dhe ma tregoi. Ishte me foton e tij dhe vulat përkatëse, kështu që e besova. Por e pata besuar qysh më parë, që kur pashë se si ushtarët e filtrit u ngritën në qëndrim gatitu.
— Më thuaj, vëllai im, të shqetëson ndonjë gjë?
— Po, – i thashë, duke menduar për nënën, për babain, i cili ishte rrahur disa herë nga ushtarët sirianë, dhe më shumë për motrat e mia të vogla. Po, Orhan, më bien në qafë ata të kontrollit ushtarak këtu, – i thashë.
Orhani u ngrit në këmbë dhe thirri me zë të lartë:
— Uuu-shtar!
Ushtari nga kontrolli ushtark erdhi me vrap. Orhani bëri dy hapa drejt tij, me duart paksa të larguara nga trupi, pastaj i dha disa shuplaka të forta. Ishte i njëjti ushtar që më kishte vënë armën në qafë dhe më kishte quajtur zarbo.
— Pse i bije në qafë vëllait tim?
Ushtari nuk nxori as një fjalë, por në faqet e tij shiheshin njollat e kuqe të shuplakave të Orhanit.
— Thirre shefin tënd të vijë këtu!
Ushtari u largua i trembur, me armën e shtrënguar pas gjoksit, drejt zonës së kontrollit ushtarak. Erdhi edhe shefi i ekipit. Nuk di çfarë grade kishte, por Orhani e shuplakosi të paktën po aq fort.
— Duhet ta ngulitësh në kokë një herë e mirë se çfarë të them: Ky është vëllai im dhe mos guxo t’i biesh në qafë më kurrë! E kuptove?
— E kuptova! – u përgjigj ushtari sirian.
— Mos guxo të ngacmosh as atë, as familjen e tij. Aty është dyqani i familjes. Kjo është kafeneja e familjes. Aty është shtëpia. Nëse marr vesh që i afrohesh ndonjërit syresh, që e shqetësoni vëllain tim në ndonjë mënyrë, apo që nuk i mbroni kur të tjerët përpiqen t’i prekin, jeni të vdekur!
— E kuptova, shef, – u përgjigj ushtari sirian me kokën ulur.
— Që sot e tutje, vëllai im ju jep urdhra, e kuptuat?
— E kuptova!
— Tani qërrohu!
Ushtaraku u zhduk. Orhani, shoku im i fakultetit, gjithashtu u largua. U ula në karrige. Kafja kishte mbaruar, por vazhdova të thithja nga tymi aromatik i nargjilesë. Ngjyra portokalli e rrugës ishte shndërruar në një të kuqe gjaku.
Pas kësaj, vazhdova të kujdesesha për kafenenë, dhe babai im shpëtoi nga rrahjet e sirianëve. Është një ndjesi e rëndë të jesh tetëmbëdhjetë apo njëzet vjeç, me iluzionin e forcës, dhe të shohësh babanë tënd të pafuqishëm, të rrahur dhe të kërcënuar me armë. Por më e rëndë ishte më pas, kur fqinjët, duke na parë të hynim me makinat në zonën nën mbrojtjen siriane, filluan të na quanin tradhtarë, të bindur se u ishim shitur armikut.
— Ja, ç’t’iu thosha, – pëshpëritnin ata nëpër qoshe, ndonjëherë pa e vrarë mendjen nëse dikush nga familja jonë ishte aty pranë. Madje, flisnin enkas edhe më me zë të lartë edhe kur e dinin se i dëgjonim. “Familja e komunistit tradhtoi e para! Shihni, vetëm i biri ka të drejtë të hyjë me makinë! Nuk i keni parë që i ndalin të gjithë të tjerët te barriera dhe i kontrollojnë, kurse kur kalon qeni i komunistit ndalen për ta përshëndetur? Vetëm ky komunist maskara bën çfarë të dojë këtu!”
Këto fjalë më lënduan thellë, sepse e vërteta ishte se vetëm për shkak të të qenit shok fakulteti me shefin e sigurisë na bëri të shpëtonim nga kërcënimet, madje dhe nga vdekja, dhe kush e di çfarë fatkeqësish të tjera. Por ajo që më ka mbetur përherë në mendje është skena me ushtarët, që u ndëshkuan me shuplaka nga shefi i sigurisë. E shoh ende përpara syve të mi atë të ri të hollë dhe të zeshkët, që shtrëngonte dhëmbët dhe njëkohësisht armën pas gjoksit, ndërsa një currilë gjaku i pikonte nga njëra vrimë e hundës. Ai iu përgjigj me dinjitet, pa u dridhur:
— E kuptova!
E pashë kolonelin përpara meje, trupmadh dhe bullafiq siç ishte. Ndjeva një dëshirë të fortë për ta goditur, por u përmbajta. Koloneli, që besonte se paqja ishte për të dobëtit, dridhej si pelte.
___________
Adrian Lesenciuc është poet, prozator dhe eseist rumun. Ka lindur (1975) në Câmpulung Moldovenesc. Është profesor universitar, gjithashtu është kryetar i filialit Brașov të Unionit të Shkrimtarëve të Rumunisë. Ka botuar një numër të madh vëllimesh me poezi, studime si dhe romane. Nderuar me çmime kombëtare dhe ndërkombëtare. Është autor i romanit biografik “Balada”, (roman biografik për kompozitorin Ciprin Porumbescu-autor i muzikës së himnit tonë kombëtar) përkthyer në gjuhën shqipe dhe botuar nga Shtëpia Botuese Onufri 2024.
Fragmenti i përkthyer i takon romanit më të fundit “Gjuha e Jezusit”, botuar nga Shtëpia Botuese Corint 2024.
