Të djelave mbasdite, kur nuk e mbanim frymën tek stadiumi, babain e mbaj mend gjithmonë me kokën pranë altoparlantit të radjos. Kur koha ishte e mirë, ai merrte radjon Iliria, e mbështeste tek tavolina në ballkon dhe vetë ulej mbi një stol të vogël. Rrinte paksa i kërrusur, me bërrylat mbështetur mbi gjunjë, krejt i përpirë duke ndjekur ecurinë e ndeshjeve. Aty Ismet Bellova komentonte ndeshjet e javës së kapjonanit duke bërë lidhje me qytetet e ndryshme. Sportin babai e kishte pasjon. Deri në mëngjes rrinte kur kishte ndeshje të cilat luheshin në anën tjetër të globit. Vite më vonë, kur ra diktatura, ndeshjet e përtej oqeanit i shihte me satelit. “Për sport nuk kam gjumë!” thonte. “Ndërsa filmat, programet televizive, lajmet, më mërzisin. Me sportin është ndryshe, ai është i veçantë!” Ndaj të djelat mbasdite, mbusheshin gjithmonë me oshëtimën e tifozëve, zërin e lartë dhe pasjonant të komentatorit në radjo dhe vëmendjen e babait, i cili, i përpiktë, i ndiqte ato gjithmonë. Ndërsa kur Lokomotiva lozte në qytet, shkonim ta shihnim në stadium. Babai më merrte përherë me vete. Kjo ishte e padiskutueshme, e pandryshueshme. Ishte gati gati diçka e shenjtë. Sporti, pak nga pak po më futej në gjak. Ashtu siç futet në trup një mikrob, pastaj ai rritet, shumfishohet, zë rrënjë. Po ashtu edhe vesi i sportit, e ndjeja se po më depërtonte ndër deje. Isha rreth dhjetë vjeç, në mos gaboj. Nuk kisha ndonjë dhunti të veçantë si tifoz i skuadrës vendase, për të cilën më duhej me patjetër t’a ndiqja dhe t’a doja me shpirt. Edhe pse në shkollë mes çunave, diskutohej gjatë mbi sportin. Me të kalonim kohën duke e komentuar gjatë pushimit të madh. Gjithkush hiqej si tifozi më i çmëndur i Lokomotivës. “Të mjerët ata durrsakë që tradhtojnë skuadrën!” dëgjohej nëpër rrugë dhe sheshe, ku zakonisht të hënën mblidheshin tifozat duke diskutuar për ndeshjen e së djelës. Përgjithsisht, pleqtë më tifoza e bënin këtë përpara Pallatit të Sportit. Aty mblidheshin grupe grupe, dhe me gazetën në dorë fillonin dhe e ngrinin zërin. Zakonisht shanin apo vinin në dukje gabimet e lojës së skuadrës tonë. Ndjekja e futbollit, kish filluar vërtetë të më hynte shumë në shpirt. Ndaj, sapo vinte pushimi i madh në shkollë, me monedhat e hekurit në xhep, ja mbathja të blija gazetën e sportit. E bëja bulevardin me një frymë, deri tek dyqani i librave, ku shitej edhe gazeta. Herë herë, kishte aq shumë rradhë sa nuk ja dilja ta blija atë në kohë. “S’ke pse rrezikon orën e mësimit!” më thonte babai kur ja shpjegoja se si arrija t’a blija gazetën e sportit.
“Po!” ja ktheja unë, “por po ta lë për mbas shkollës, gazetat mbarojnë!”
Kështu, kur skuadra jonë “Lokomotiva”, lozte në qytet, me babin visheshim dhe dilnim së bashku për në stadium. Me vete merrnim gjithmonë nga një shilte të vogël, për ta vënë poshtë bythëve. “Merre ke mami se mos ftohesh!” më thonte nëna. Që prej disa herësh, më kishte lindur brenda një kurjozitet i çuditshëm. Kur i afroheshim turmës së tifozëve, – të gjithë burra, asnjë grua, – pranë njërës nga dyert e mëdha ku grisej bileta për të hyrë, unë nuk ja shihja kurrë biletat babait në dorë. “A i ke biletat?” e pyesja duke ja tërhequr dorën fort. “Po, po!” ma kthente ai. Por nuk e shihja kurrë të shkonte nga gabina plot me njerëz ku shiteshin biletat. E njëjta gjë ndodhte edhe radhën që vinte. “O ba, a i ke biletat?!” Ai më shikonte me atë entuzjazmin e tij prej burri të gjallë dhe gazmor dhe më tundtte kokën në shenjë pohimi. Futeshim në rradhë mes burrave. Babai më mbante gjithmonë përpara vetes, si për të më mbrojtur nga të shtyrat e burrave, të cilët me padurim donin të futeshin sa më shpejt në stadium për të gjetur edhe këndvështrimet më të mira. Ecja përpara i pilotuar nga duart e ngrohta të babait, i cili i mbështeste ato tek shpatullat e mia të njoma. “Biletën në dorë!” ulëriste kontrollori barkmadh, i cili rrinte drejtë në këmbë përpara derës së hekurt. Kur vinte radha jonë, babai më shtynte përpara, unë ktheja kokën, por nuk e shihja kurrë çastin kur ai nxirrte biletën dhe kontrollori ia griste shpejt e shpejt duke ulëritur: “Ore mos shtyni. Mos shtyni. Të gjithë do të hyni!” Një të djelë, për të zbuluar sekretin tim grishës, në momentin kur kontrollori do t’i griste biletën, unë ktheva kokën dhe e pashë. Babai, me shpejtësinë e dritës, kish nxjerrë nga xhepi i vet dy paketa DS dhe ja kish rrasur tek xhepi i xhaketës kontrollorit barkmadh. Pastaj ne kalonim pa biletë. “Ja ç na qenka?!” mendova krejt i habitur. “E njeh?” e pyeta atë herë. “Po!” ma ktheu. Është shoku im!” Më dukej sikur kisha zbuluar një nga sekretet më të mëdha të njerëzimit. “Po ti pse se blen biletën si gjithë të tjerët!” i thashë kur me një frymë tek po ngjisnim shkallët. Na duhej gjithmonë të vraponim drejt shkallëve të stadiumit për të gjetur pa u vonuar një vend “pëllumbash”. Vend “pëllumbash,” për babain donte të thonte, një vend i rehatshëm, nga ku ndeshja mund të shihej në pëllëmbë të dorës. “Qylin e don edhe mbreti!” ma ktheu ai. Hutohesha disi nga ajo sjellje e çuditshme. Të gjithë futeshin me biletë, ndërsa babai, i rraste në xhep kontrollorit dy paketa cigareje të pahapura. Kjo ishte e shpjegueshme, e kuptoja. Babai duke punuar tek fabrika e cigareve i merrte atje cigaret. Po të tjerët atëherë? Po të fillonin të gjithë të merrnin gjëra me vete. Kush punonte tek Fabrika e NISH Gomës, duhej t’i rraste kontrollorit në xhep një palë këpucë gome? Kush punonte në Uem apo Urt, i duhej t’i falte llamarina apo pjesë këmbimi si tranzistorë a të tjera sende të nevojshme? Kush punonte shofer, i duhej të vinte me gjithë zis duke i premtuar grisësit të biletave një udhëtim falas me familjen?
Pastaj sistemoheshim diku. Gjithkund shiheshin veç burra që ulërisnin, fërshëllenin, vraponin, nga dy, nga tre, nga katër vetë; grupe të tërë burrash si të ishin turma deshësh të frikësuar nga ujku. Se ç’i kapte njerëzit sapo hynin në stadium. Një si mpirje, si dehje sa nga hutimi sa nga ankthi. Ecnin si një lukuni armiqsh, drejt shkallëve rrethore, të cilat mbusheshin sa hap e mbyll sytë. E njëjta gjë ndodhte edhe kur ngjiteshin në autobuz, me rrëmujë, vrap dhe duke shtyrë me britma. Pastaj stadiumi bëhej tumbulla me koka njerëzish, të cilët pritnin me padurim fillimin e ndeshjes. Nuk isha ndonjë tifoz i madh, e dija. Më shumë kisha filluar ta ndiqja sepse imitoja babain. Ajo që më pëlqente gjithashtu ishte fakti se të nesërmen, në klasë, mburresha para djemve të tjerë. “Ehe! Unë jam një nga ato tifozë i cili shkon në stadium. Shkoni ju atje? Ju nuk shkoni atje! Unë ulem tek shkallët e stadiumit dhe ulëras si i tërbuar! Unë shaj nga nëna!” Ulur pranë babait, shihja tani me mijra koka burrash. Para, mbrapa, djathtas, majtas. Një lumë kokash. Një botë krejt e re, e pandreqshme, e paparashikueshme. Ishin si një lumë i përzishëm, i cili tani dukej krejt i qetë, por sapo Lokomotiva të shënonte, ai lumë i frikshëm njerëzish, në çast do të hidhej përpjetë, me duart në ajër, do të ulërinte fort, do të oshëtinte, do të gjëmonte dhe buçiste në një kor të pashmangshëm, të pandreqshëm njerëzorë prej tifozësh durrsakë të pandreqshëm. Por ai lum mund të bëhej edhe i egër dhe armiqësorë në çast. Sa më e vogël dhe e brishtë të ishte skuadra, aq edhe më mizor bëhej tifozllëku për të. Më kishin treguar se në provincën Sh. kur skuadra vendase humbte, tifozët, duke mos e duruar zhgënjimin, turreshin tek fusha e druve aty pranë, kapnin hunj të trashë dhe nistnin t’i rrihnin tifozët e skuadrës tjetër duke i bërë copë copë.
Tani që ndeshja ende s kishte filluar, dëgjoja me vëmendje bisedat e fqinjëve. E ka futur Hadon? Po Ballgjinin? Po portjer kush është? Prap ai xhuxhi?! Si s ka fut Dollakun ai? Dollaku është i dëmtuar. Ah sa keq. Po në sulm? Në sulm kush është sot? Buklu dhe Hima! Po Leshteni. Kë Tut Leshtenin? Çfar lesh Tut Leshtenin, s ka fuqi ai! Si mor s po e shoh Hadon?! Pa Bujar Hadon nuk fitohet. Se paska futur më duket..!” Babai, me cigaren e ndezur në buzë, rrinte zakonisht nga e majta. Kisha vënë re se sapo dilte formacjoni për nxemje, të gjithë tifozat gjallëroheshin dhe i çirrnin sytë duke parë se kush do të lozte. Shpesh ktheja kokën andej këndej krejt kurjoz. Sporti në të vërtetë nuk më tërhiqte. Më dukej krejt i mërzitshëm. Njëzet e dy budallenj që vraponin pas një topi gome. Pse? mendoja ndonjëherë. Meqë topi na qenka kaq i rëndësishëm, pse nuk fusin në fushë nja dhjetë topa dhe skuadrat të zhdëpeshin duke e plasur atë në rrjetën kundërshtare?! Ajo që më habiste më shumë, përveç gjëmimit bombastik të dëshmitarëve përreth kur bëhej gol, ishte edhe vrapimi si i krisur i albitrit. Ç bënte ai i gjorë ashtu? Vraponte më shumë se të gjithë. I dilte gjuha një pash. Duke mos qenë një tifoz i vëmendshëm, shpesh e ngrija kokën. Tutje stadiumit shihja, kishte njerëz gjithkund. Mbi tarracat e pallateve fqinje, ngjitur mbi pemë, si majmunë. Mbi dritaret dhe ballkonët që shihnin nga stadiumi. Një mizëri njerëzish. Më habiste krejt burri, i cili rrinte ngjitur mbi tabelën e stërrmadhe të betonit. Ishte nja njëzet metra lart nga toka. Aty ku ndërroheshin numrat kur bëhej gol dhe ku vendoseshin gërmat e skuadrave që po ndesheshin. Kjo çudi vinte në lëvizje kurjozitetin tim. Si i ngjisnin germat gjigande deri atje? Ku i mbanin numrat për të shënuar golat? Po sikur djalit atje sipër t’ binte poshtë numri dhe kur të shënonte skuadra jonë, ai mos t’a kishte numrin me vete. Tifozët me siguri do ta shanin, do t’i kërrcënoheshin, do t’i gjuanin me gura. Pastaj, pyetja më kurjoze: si ja bënte që të rrinte atje sipër, me një këmbë në ajër, në atë vend aq të ngushtë. Mbasi Lokomotiva të shënonte, ai me siguri do të hidhej nga gëzimi dhe duke ulëritur, do të rrezikonte të binte poshtë duke e thyer qafën.
Më habiste krejt ai pasjon popullor, aq i ndjerë, aq idjot, por edhe aq i thellë i burrave durrsakë. Albitri, me gjuhën një pash jashtë, ishte me siguri figura më e sharë dhe më e përdhosur nga tifozët. E poshtëronin me ofendimet nga më të ndyrat. Nga nëna, nga motra, nga gruaja, nga familja. E çnderonin krejt. Por ai, sikur t’i kishte mbyllur veshët me dyll, nuk reagonte. Nuk përgjigjej, por bënte punën e tij. Edhe guardalinea, të cilin babai e quante gardelina, shahej pa fund nga tifozët e lebetitur. Për një tifoz të frustruar është gjithmonë faji i të tjerëve, jo i lojtarëve që nuk ishin aq të zotë të shënonin. Edhe lojtarët kundërshtarë, shaheshin dhe bëheshin rezil. Më habiste solidariteti i asaj mase tifozësh gjithmonë të gatshëm të nisnin ofendime nga më vulgaret.
Nuk e kisha dëgjuar kurrë më parë babain të shqiptonte fjalë të pista. Aty po, e bënte shpesh. “Në stadium ndoshta është e ligjshme!” mendoja krejt i egzaltuar. Ndërkohë, vetë me vete, po mendoja sharjen më të pisët që njihja për fqinjin sipër, i cili ma godiste shpinën fort me majë këpuce padashur. “Ore më dërrmove, idjot!” i thonin sytë e mi kur kthehesha nga ia. “Më fal!” ma kthente ai. “U ta q… m…!” Babai, herë herë e ngrinte zërin fort. Kur skuadra shënonte të gjithë ngriheshin në këmbë dhe unë nuk shihja më asgjë. Njerëzit ngriheshin dhe ja nisnin duke sharë nga nëna kundërshtarin, sidomos kur i rrasnin golin skuadrës tonë. Më habiste krejt oshëtima e 20 mijë burrave kur Lokomotiva shënonte. Më dukej më kurjoze gjithçka përreth, veç se topit nga shkonte. “Ndiq topin!” më thonte babai kur më pikaste tek rrija me sytë në hava.
Një bezdi tjetër e madhe, ishin farat e lulediellit të pjekura. Ato fytyra të egra, me leshra plot pluhur dhe mjekra të rruara keq; trupa të dobët ushqyer keq, me gojët e pista dhe fjalët ofenduese në majë të gjuhës, hanin gjithmonë fara luledielli të pjekura. I pështynin lëvozhgat direkt edhe nga ato gojët e tyre, duke u mbllaçitur si majmunë. Inatin e kisha me ato që ishin ulur pas meje, të cilët, nga ankthi i lojës, lëvozhgat mi hidhnin mbi qafë dhe supe. Nuk i honepsja dot, por gjithashtu nuk kisha kurajon as t’a ktheja kokën. Kishte raste kur babai kapej me fjalë me tifozët e tjerë. Shaheshin dhe hakërreheshin dhe unë gjithmonë mendoja se tani do të plaste grushti. Kur sulmuesi jonë nuk arrinte të shënonte, atëherë fillonin rishtaz fjalët e pista. Sharje nga nëna, motra, nga robt e shpisë, duke përfshirë kështu edhe të gjithë farefisin. “S është futboll ky!” dëgjoja babain t’a ngrinte zërin me pezm gjatë pushimit të ndeshjes. Sidomos kur ishim duke humbur. “Futboll lozin skuadrat gjermane. Bajerni bën futboll! Hollandezët dinë të luajnë!” Fliste me fqinjin e rastësishëm, pastaj fillonin të komentonin pjesën e parë.
Kur fitonim, ose ishim në avantazh ndiqja me kujdes optimizmin e tij prej sportëdashësi të rregjur. Sytë i ndrinin, mbushej me shpresë, pastaj, duke fërkuar duart nga entuzjazmi, thonte: “Po humbi edhe Partizani sot, ne jemi të parët në kampjonat!” Por problemi ishte se kampjonati sapo kishte filluar, dhe Lokomotiva e niste me zjarr, por pastaj rrihej gjithkund. “Nuk fituam kurrë asgjë!” qahej shpesh. Unë rrija në heshtje, duke u ruajtur se mos fqinji tek shkalla e sipërme, më hidhte mbi shpinë dhe mbi flokë, lëvozhgat e farave. Të cilat, mbasi ishin lyer mirë e mirë me pështymën e tij, ngjisnin akoma edhe më mirë mbi cohën e pambuktë të këmishës time.
Pas ndeshjes, të dilje nga stadiumi, ishte një torturë e vërtetë. Nuk e di, por edhe kur dilnin, njerëzit turreshin dhe shtyheshin pa fund. Sikur sapo të dilnin nga aty, të fillonte një ndeshje tjetër akoma edhe më e rëndësishme. Dalja mbushej aq shumë me njerëz që vraponin si indjan, sa fluksi njerëzorë i tifozëve bëhej i papërmbajtur. Një herë, tek po dilnim nga stadiumi, turma e njërëzve më mori aq fort përpara, sa më ngjeshi mbas hekurave të mbyllura të portës së madhe. Presjoni i turmës ishte aq i madh, sa po më zihej fryma. Ulërija si keç, me trupin e ngjeshur mbas kangjellave dhe mendova se mbeta aty. Therror i shtrydhur nga dhuna e njerëzve. Po më dilte shpirti nga gryka. Shihja babain me krahët që i dridheshin nga forca, i cili ulërinte fort dhe mundohej të më mbronte me trupin e tij. Më në fund, se kujtoj se si ja bëmë, por arritëm të dilnim të gjallë. Që prej asaj ndodhie, kur shkonim në stadium, dy tre minuta para se të mbaronte ndeshja, babai më kapte prej dore dhe më thonte: “Dalim tani, sa s ka ende njerëz tek dalja!” Ndaj gjithmonë, sakrifikonim pa dëshirë minutat e fundit të ndeshjes, për të mos rrezikuar tek dajla e stadiumit.
Rreth moshës 14 vjeçare e humba interesin për futbollin. Pasjon i cili më braktisi për shumë vite. Edhe gjatë viteve më të bukura të skuadrës së qytetit ku jetoj; aty ku Batistuta nisi të bënte mrekulli me topin për më shumë se 10 vjet me rradhë, nuk rashë në tundimin e ndjekjes së sportit. Por ja që pasjoni për futbollin, pak nga pak mu zgjua kur djali u rrit. Nisa të imitoj të njëjtin model, që kisha parë që fëmijë. Të shkoja në stadium me djalin tim të vogël. Biletat i blija, s kishte rrugë tjetër si të hyje në stadium. “Forza Viola!” ulërinim që të dy gjatë ndeshjeve. Nuk i përdorja fjalët e pista siç i kisha dëgjuar dikur. Doja të jepja shembullin e mirë. Por për një çast dëgjova djalin e vogël 10 vjeçarë, i cili filloi të shajë albitrin me fjalë nga më të ndyrat. Po ky nga i mësoi këto fjalë të pista?! mendova dhe iu ktheva gjithë nerva. “Nuk thuhen fjalë të pista për asnjë arsye në botë!” Ai më pa çuditshëm. Si të më thonte: e harrove ti veten tënde? “Thuhen mor xhaxh thuhen!” ia ktheu fqinji nga ana tjetër e tij. Pastaj imitoi zhurmën e pordhës me buzë dhe gjuhë. “Thuaji. Mjafton që të dalin nga zemra!”
