Me Besmirin rrimë në një lokal buzë autostradës. Është kohë e ngrohtë me një diell rrezitës. Një lumë i shpejtë makinash vërshon në autostradë me një ritëm çmendurak. Ai më tregon për llojet e ndryshme të makinave, ndërsa unë sikur dua të gjej për ndonjë lloj të tyre teksa shoh këtë vërtitje të shpejtë në autostradën Tiranë Durrës. Mendja ime bredh gjetiu, në të kaluarën kur makina të tilla nuk shiheshin as në ëndërr. Dua t’i tregoj bashkëbiseduesit tim për atë kohë jo për tentimin që ta bind për diçka që ai mbase nuk e beson po për t’u çliruar nga feksja e një kujtese të pakëndshme. Dhe ia nis:
– Dikur, – them unë, – kur erdhi Fiati i parë në qytetin tim provincial, njerëzit dilnin dhe e shihnin me kërshëri, ndërsa sot kalojnë pranë makinave të shtrenjta dhe as u bën përshtypje…Njerëzit udhëtonin mbi karrocerinë e skodave dhe ngjisheshin në to si sardele. Ishte lumturi e madhe të gjeje një skodë apo t’i luteshe një shoferi që të lejonte të hipje në karroceri. Dhe, e gjithë kjo, sepse makinat nuk lejoheshin të ktheheshin private dhe as kishe mundësi t`i gjeje diku në treg.
– Unë, – vijova , – jam nga katundi Katrenë dhe deri në qendër të komunës Libotik, katundi im mban tre orë në këmbë, në mos më tepër. Në çdo kohë njeriu ka nevojë të udhëtojë…Libotiku atëherë nuk ishte i lidhur me Katrenën me rrugë makine… Një ecje më këmbë nga Libotiku në Katrenë dhe anasjelltas ishte diçka e jo e paqtë, trishtuese, ndërsa duhej, patjetër duhej, të transportoje njerëz të sëmurë me vig për në spital…Gjëja më groteske që më ngjeth mishtë edhe sot qe se, në qendër të Libotikut vinte çdo ditë një autobus tridhjetë vendësh nga qyteti për në Libotik… Aty Këshilli i Bashkuar kishte përcaktuar një numër të saktë biletash. Ishin gjashtë fshatra që e kishin kryet në atë rrugë…Nga tridhjetë vende që kishte autobusi, mund të ndodhte të vinin dyzet nevojtarë për të shkuar në qytet. Autobusi vinte vetëm një herë. Ndodhte që nga një fshat(pesë biletat e tij mund të mos shiteshin) vinin vetëm dy, ndërsa nga fshati tjetër vinin gjashtë. Shitësi i biletave biletën e tepruar s`kishte të drejtë ta shiste. Nëse ai nuk i njihte njerëzit, atëherë kërkonte pasaportën…Dhe e gjithë kjo bëhej që njerëzit të mos lëviznin kot, të mos braktisnin vendin e punës…Nuk kishte rëndësi sa punonin, kishin marrë leje nga përgjegjësit a jo…Dikur – dikur edhe autobusi u hoq dhe njerëzit e shkretë nga Libotiku drejt qytetit shkonin më këmbë. Një torturë e vërtetë!…
Nuk e di pse më erdhi në kujtesë kjo e kaluar e trishtë, apo pse ndoshta shoh këto makina që ulërijnë si të hutuara dhe vërshëllejnë me gomat e tyre nervoze mbi asfaltin me arna.
Njerëzit e mi mitikë të ngujuar nëpër male jo vetëm që nuk lejoheshin të zbrisnin në qytet, por nuk mundeshin të udhëtonin drejt tij me makinë , veçse të ecnin më këmbë, herë- herë fshehtas, sepse ndodhte të spiunoheshin se kishin braktisur ditën e punës në fshat. Një kontroll i tejskajshëm, një evidentim i plotë i lëvizjeve, një shtrëngesë çmoblizuese dhe shpërblimi për ditë- pune fare qesharak , aq sa mund të blije me të vetëm një paketë cigare për të hequr pakëz mërzinë.
Kujtoj ngjarje të tjera më të hidhura dhe njëra nga fshati Oksh nuk më shqitet nga mendja. Fshati Oksh është ngjitur me Katrenën por i përfshirë në një provincë tjetër. Është një fshat me pyje shekullore, lëndina ujëra të kristalta dhe me dimër të egër. Aty stinët kanë kufi të prerë dhe nuk lozin me njëra- tjetrën. Mban dimër i ashpër… Shpendëria gjatë dimrit zbret deri afër kullave , ndërsa ujku del në rrugët e fshatit në mes të ditës. Bora e madhe atëherë vinte si përherë, gati një metër e gjysmë dhe shkrihej vonë kur në fshatrat e tjera pranvera vinte me kohë. Sa herë më kujtohet peizazhi i këtij fshati ndërsa sjell ndërmend Faslli K i cili mbeti në dëborë për shkak të dimrit dhe jo vetëm.
Faslliu punonte në qytet dhe po vinte Viti i Ri. Ai u nis drejt fëmijëve nga qyteti me dy orë ditë. Hipi në karrocerinë e një skode çeke dhe u mbështoll me mushamanë i ulur në një cep të karrocerisë. Punonte hamall te stacioni i trenit. Ishte i shëndoshë dhe i fortë. Era të priste brisk dhe makina hungëronte nën shiun që binte me rrëmbim. Kur mbërritën në Fushë Tundanë(emri i kësaj fushe ishte vënë mbase nga era që e tundte atë si gjethe në pëllëmbë të maleve), skoda ndaloi. Nga aty kishte filluar të binte borë dhe shoferi tha se do të zbriste. Ai nuk kishte marrë zinxhirë me vete dhe do të kthehej mbrapsht edhe pse mund ta kritikonin në ndërmarrje. Jetën e kishte të shtrenjtë. Ai i tha Faslliut të kthehej me të. Fshati Oksh nga Tundana ishte dy orë udhëtim me këmbë, po në atë kohë mund të bëhej edhe tre edhe katër…
Faslliu duke menduar se bllokimi nga bora mund të zgjaste një javë apo dy dhe jo vetëm Vitin e Ri nuk do e festonte me gruan e fëmijët por edhe disa ditë pas tij nuk kishte mundësi të shkonte për shkak se bora mund t`i bllokonte makinat edhe më larg fshatit se aty ku gjendej, atë çast vendosi të mos kthehej. Ishte i fortë dhe i fuqishëm dhe borën e kishte çarë si ari edhe më parë. Me vete kishte vetëm një elektrik dore.
– Guxim të tepruar ke vëlla, – i tha shoferi…
– Mos u bëj merak!, – ia ktheu Faslliu, – jam i këtyre anëve dhe ia di borës…
Askush nuk e di sesi udhëtoi Faslliu për shkakun se shoferi nuk kishte marrë zinxhirë me vete, ai nuk pati më gojë ta tregonte këtë. E vrau bora duke e lodhur vazhdimisht në atë rrugë, ia ëmbëlsoi ëndrrat duke ia pakësuar forcën ngadalë deri në fikje…Pastaj bora e mbuloi ngadalë në gjirin e saj ngaqë e donte shumë dhe e gjetën pesëdhjetë metra larg shtëpisë, pas dhjetë ditësh , pa jetë. Kishte kaluar Viti i Ri dhe Faslliu nuk e dinte se fëmijët e tij e kishin festuar atë zemërthyer nga shkaku i mungesës së tij. Fshati nuk kishte telefon….
Nuk më hiqet nga mendja ai shofer që nuk mori zinxhirët….
Besmirit, si djalë i ri, këto mund t`i duken përralla ose sajime , ose të thëna si diçka për të mbushur pamundësinë e bisedës në ecjen e saj në një rrjedhë më të natyrshme…Ai më tha se këto mbase fryheshin, sepse sot gjithnjë gjendet një tendencë ose në psikologjinë e njerëzve rri gatshëm mikrobi ku një kohë e asgjëson tjetrën prej pafuqisë së saj për të rendur në plotësinë më të hijshme. Ç’fakt tjetër mund t’i sjell?
Mund t`i them për njerëzit që sëmureshin dhe mbarteshin në vig në krahë gjersa dërgoheshin deri në qendër të Lokalitetit ku vinte ambulanca e spitalit edhe ajo me vonesë dhe sa njerëz kishin vdekur prej kësaj mungese të rrugës dhe të makinës, ndërsa rrugë bëheshin nëpër maja malesh për të mbjellë kërpudha bunkerësh ose nëpër pyje të dendura , të cilat shfrytëzoheshin. Po nëpër maja malesh njerëzit nuk shkonin. Ata shkonin në qytet se atje i kryenin disa punë, atje kishte spital.
Mos vallë po bëhem retorist dhe po kaloj në një agjitim të panevojshëm për t`i mbushur mendjen një djali të ri i cili për atë kohë ka dëgjuar vetëm nga mësuesja e klasës të pestë. Por unë kam nevojë të flas. Në djall retorika dhe kujdesi racional dhe etik. Edhe unë, si njeri i atyre anëve e kam vuajtur sa herë mungesën e makinës dhe udhëtimin në këmbë, natën ditën. Vuajtja gjithnjë ka kujtesë emocionale të hidhur. Ajo nuk shlyhet.
T`i flas për radiot, për televizorët? T’i them që në fshatin tim televizori i parë erdhi kur vdiq diktatori? Atë e sollën me urgjencë nga rrethi dhe e vunë në qendër të fshatit. Njerëzit shkonin dhe shihnin kronikat e mortit duke qarë. Vetëm një “i marrë” nuk shkoi dhe përhapi lajmin e gëzueshëm se tani do të kishte televizor çdo shtëpi…
Njerëzve atëherë u ishte mpirë nervi i besimit. Qytetarët u dukeshin si njerëz që jetonin në një planet tjetër….
Por nuk dua të zgjatem në këto gjëra të njohura, të cilat sot arrijnë në kufijtë e një grotesku dhe marrin trajtë luhatshmërie përsa i përket besimit.
Besmiri flet për llojin e ri të makinave, ai sapo e shiti një dhe po kërkon në internet një tip të ri. Nuk mund t`i them mos e blejë, se ndërsa kujtoj ca fakte të hidhura të së shkuarës, sot , duhet thënë se makinat na janë mërzitur…Ato gërvishtin ajrin, duke i kthyer rrugët në tuba gazi…Pa folur për aksidentet, për parakalimin me bori, për xhamat e errëta, për përplasje etj., etj..
Më ngjan se më janë shterur kujtimet dhe po flasim për diçka tjetër, kur shoh në anën tjetër të autostradës, një fshatar që mban përdore një lopë. Ai rri dhe vështron lumin e makinave që i sjell valët e tyre me ndërprerje, duke pritur që këto valë të vijnë më ngadalë dhe ai ta kalojë autostradën. Duhet të jetë ndonjë fshatar- qytetar i zonës së Kasharit. Me siguri. Po pse pret ai, kur mbikalimin aty e ka? Po lopën si do ta kalojë? mendoj…Dhe nuk vonon dhe lopa, (siç duket e mësuar edhe më parë) bëri këmbë dhe u ngjit në mbikalim.
E shihja lopën sesi ngjiste shkallët si ecte e qetë mbi mbikalim, shihja njeriun që rrinte dhe këqyrte lopën me kujdes, pastaj vetë, pasi priti valën e makinave të shteronte pak, me një guxim prej të marri, vrapoi, kapërceu ndarësen, priti sërish valën të shterte pak dhe ja, u gjend në anën tjetër e ndërkohë lopa po e priste e qetë në cep të autostradës…
Besmiri, që deri atë çast mbase nuk më ka dëgjuar me kujdes, pse koha e shkuar nuk është në interesi i tij dhe tani nuk është në atë moshë për të dëgjuar “përralla” të tilla, befas më sheh me vëmendje.
– Vërtet ai njeri qenka i krisur. Po sikur ta kishte shtypur makina… Larg qoftë o zot, po sikur atë çast të isha unë me makinë!
Dhe përfundon:
– Ka disa njerëz që s’e meritojnë qytetin kurrë!
– Jo, – them unë, – të gjithë e meritojnë qytetin, por disa nuk e kapin kurrë e të tjerë e kapin me vonesë…
