Kisha Katolike përkujton me 18 tetor vigjilien e festës së “Zojës së Shkodrës”, pajtores së gjithë Shqipërisë. Historia e saj lidhet me ikjen e pashpjegueshme në 1467 të një afresku ku paraqitet Zoja e Bekuar (Shën Mëria) me Jezusin fëmijë nga një kishë buzë Kalasë së Shkodrës, kur osmanët po afroheshin për ta pushtuar qytetin. Ajo u vendos në Gjenacano të Italisë ku gjendet akoma dhe sot. Ky moment është paraqitur nga dhjetra piktorë, si Kolë Idromeno, Lin Delia e deri edhe Lekë Tasi. Historia e kësaj ngjarjeje shpjegohet më së miri nga Italo Sarro në librin “Zoja e Këshillit të Mirë: historia e një shtegtimi të jashtëzakonshëm”, përkthyer nga Ardian Ndreca dhe botuar në shqip në 2017.
Shumë poetë të veriut i kushtuan poezi Zojës, disa syresh edhe si lutje për rikthimin e saj në Shkodër. Më poshtë po paraqesim dy pre tyre, njërën të shkruar nga Luigj Gurakuqi dhe tjetrën nga Atë Gjergj Fishta:
Dallëndyshja u kthye
Luigj Gurakuqi
Gjatë komunizmit, vargjet e undit të kësaj poezie u hoqën, duke lënë në të vetëm motivin e mallit për atdheun, të shprehur nëpërmjet dallëndyshes, simbol shumë i përhapur në poezinë e asaj kohe.
Ti dallndyshën porosite,
Vendin tand me shkue me e pá,
Nepër Shkodër me shetitun,
Mbi vorr t’bab’s e t’nans me kjá,
N’ shkoll, n’ shpi tande ‘i herë m’u ndalë,
Me miq t’ motshëm m’u përfalë.
Erdh njimend, e nepër Shkodër
Shum kërkoi tuj fluturue,
Rrugs, n’ livadhe, n’ mal e n’ kodër,
Me kang t’vet na ka gazmue,
N’ fush t’ Rrmajit asht ndalue,
E mbi vorre ka vajtue.
Në prendverë ktej porsa mbrrini
Miqve tu i u fal me shndet,
Nepër shkollë, n’për kisha hini,
Me t’a hiek at kasavet,
E n’ shpi t’ vjetër ku ke le
Ka godit’ çerdhen e re.
Por kur kthej, me t’than a diti
Miqt, qytetin, punt si i la?
Para sysh Shqypnin a t’ qiti?
A e harroi ndoj send beldà?
A t’ kallxoi gjithshka kish pamun?
Si mbi vorre kishte kjamun?
Po prej prindsh ndoj shndet, ndoj fjalë,
Ndoj bekim a t’a ka pru?
Mbi rras’ t’ tyne kur u ndal,
Ndoj tub’ lule a e kish vu?
T’ zezat t’ona a t’i kallxoi?
Me kang’ t’ vet a t’i diftoi?
Shkodrën brengat e kan marrë,
Tjetër s’ndin veç gjamë e ankime,
Ma shpesh shifen se nej par
Gjaksi t’ mrapshta e turbullime.
S’ ka mbet’ gja pa u çoroditë,
Ma fort prangat na jan rritë!
Por ani, Zojën e kena,
Qi me dije na i shin lott,
Në Tê, na t’vorfnit pshtetun jena,
Na ruen Zoja e na del zot!
Varrën tonë na e ankon
Si bylbyli kur gjimon!
Mir’ po shoh se ke shum mall
Për me u gjet’ njiher’ n’ Shqipni.
Ik pra e eja për të gjall
Me miq tu m’u knaq’, m’u ngi.
Eja vetë Zojën m’e pa,
Eja vetë n’ Rmaj me kja!
Zoja Shkodrës – Shkodra e Zojës
Atë Gjergj Fishta
Zoja e Shkodrës
Kúr permbrenda atij Tempullit të rí,
Mue per nen dollma t’Rozafatit true,
N’gjűj shoh Shkodranin ulë me pervűjtní,
M’bjen n’mend se Zoja e Shkodres më thonë mue.
E kúr per rreth e qark t’eltervet t’mí,
Si stina e bukur t’nise me lulzue,
Fmín e Shkodranit ndiej tue m’kndue n’brohrí,
Vedin Shkodrane m’ kandet me e kujtue
Por edhe atë herë, po, kúr Shkodrani t’kjajë
E t’ dnesë nder t’ vshtira, neper t’ cillat jeta
Ati i pershkohet, syt mue m’mbushen m’vajë,
E askurr nuk lâ pingul që Shkodren zhgjeta
E mnís s’ qiellës t’a shinojë, perse e verteta
Âsht kjo: qi Shkodra â’ emja e un e sajë.
Shkodra e Zojës
Atë botë mbi Shkoder kúr mâ i bukur dielli
Ndritte, e larg nâmi ksajë mbi tokë kumote,
Perpara elterit t’And Shkodrani fielli
Vîte, e Ty lavde me haré t’këndote.
E kúr mbi Shkoder xű m’u muzgun qielli
E per tę t’vshtira m’u endun stinë e mote,
Me Ty Shkodrani zęmren prap e kthielli,
Kah gurt e lterit t’And me lot rigote.
Por edhe sod Shkodra pshtjellë âsht n’ zí
E jeten si n’nji vorr ajo âsht tue shkue,
Shkodrani Ty po t’ ngrehë nji tempull t’ rí.
A ‘i mend, prá, o Zojë, se doret ké me lshue
Shqipninë e mjerë, e se edhe s’ke me ndí’
Dhimbë për Shkodrani, kurr qi s’t’ ka harrue?
