Në një heshtje solemne, paraja e shtetit derdhet lumë, me gjithë kurthet e tij, u prit me brohoritje dhe duartrokitje klakerësh, të forta gjithandej, rreth e rrotull. Si mund të mendonin edhe kundërshtarët se buxheti do të ishte tipi që i lë miqtë e vjetër të librit në baltë? Ja, a nuk erdhi në momentin e duhur? Por, kujdes!
Por secili nga dashamirësit e librit e të kulturës në tërësi mbetën të çuditur kur gjeti në projekt një asgjë të madhe. PËR LIBRIN – ASGJË! Vërtet? Po, more! Asgjë! Shteti dhe buxheti e kish mbledhur mendjen të afrohej me ca fjalë aty – këtu, mirëpo kur vuri re se ai nuk po i tregonte shenja lëvizjeje, nuk protestonte por rrinte urtë e butë, si gjithmonë, i përqafuar në agoninë e tij, atëherë mendoi të mos e konsideronte fare. Po s’qau fëmija as e ëma s’i jep sisë! Si duket libri e adhuronte prehjen, ndonëse kishte një fytyrë të mbytur në lot.
E vërteta është se Buxheti gjigant, trupmadh e i rëndë, iu afrua, ia fërkoi kokën, madje edhe ia përkëdheli ca në nënkresë, librit. – I dashur, edhe unë jam sëmurë pikërisht prej asaj që je edhe ti, or mik, por i kam duart të lidhura. S’kam ç’bëj! – tha gjiganti i Rablesë me hidhërim. – Ja, dje, ditën e shqyrtimit në Kuvend, zura shtratin, aq shumë kam qarë, kurse sot nuk ma mori mendja se do të isha në gjendje të vija as deri këtu. Ti e di, ma merr mendja, opinionin tim. Unë nuk dua, në heshtje bashkë kemi bërë një marrëveshje xhentëlmenësh, që po të shtrohej në Kuvend, për të arritur te një përshtypje e mirë, atëherë unë do të bëja të pamundurën. Por edhe ca këshilla të ashpra dhe mbikëqyrje të vazhdueshme do t’i jepja… Por s’e kam unë në dorë. Unë jam kot. Jam thjesht një thes i madh apo i vogël dhe për fyti më ka kapur një tjetër gjigant i rrethuar nga ca grykës të allasojtë, që aman o Zot! Janë ata që për ty thonë ca fjalë të pakëndshme dhe puna arrin deri aty sa të japin edhe ca flakërima të tmerrshme. Por kushedi tepron ndonjë thërrime, ndaj mos u leqendis aq shumë, se unë të kam zemër dhe se dua të bëj gjithçka për ty… Dua me shpirt që ta kem në mendje ëndjen tënde, dëshirat e mëdha, të dilja aty ku të dhemb ty, që të mos ikja me mendjen prapa…
Pastaj, kur libri (ah, i gjori libër!) zuri të thoshte: “Mbi të gjitha, nuk je ti ai që e ke tërësisht në dorë, madje as edhe të drejtën për të ndaluar dikë, sidomos ata që rrethojnë komandantin tënd që janë grykës të mahnitshëm, e bëjnë çdo gjë me një mjeshtëri të paparë, duke na poshtëruar keq e më keq. Dhe kështu ndodhi, pranova që ta zgjidh këtë me grevë urie, kushedi mos u vete mendja… Por ja që shpresa ime e fundit kaq e pat, ah, sa gjëra të bukura kisha ëndërruar…”
– Po çfarë? M’i thuaj, mos ndoshta hapet ndonjë dritare e vockël, kush e di.
Zhurma e asaj “grindjeje” sa vinte dhe dëgjohej gjithmonë e më pastër. Fjalët e paqarta që thuheshin lart e poshtë në korridore e salla, apo edhe jashtë, nga grupe të ndryshme njerëzish, po e mbytnin atmosferën. Gjiganti ndërkohë, i kërkoi t’i thoshte diçka, të paktën sa për ta ditur, se edhe kështu me mendje bosh nuk shkohej dot askund. Dhe libri i shkretë, ashtu papritur e pa kujtuar u ngrit tërë energji, ndonëse ishte në hekë, filloi:
– Dreqi e mori! E ç’na hyjnë në punë ca si këto! – shpërtheu duke tundur krahët.
Një drithërimë e gjatë lëkundte korridoret e sallat. Ndërkohë tingulli i një kambane tjetër lajmëronte mbërritjen e deputetëve në parlament. S’kishte shumë kohë…
Atëherë, për të parë më mirë, u ngrit në këmbë përmbi një ndenjëse të vjetër, si shtrojë halli, duke shkelur me këmbë buqetat me lule e trëndafila. Duke hedhur vështrimin rreth e qark, libri përfshiu të gjithë horizontin e paanë. Në këtë orë të fundit të etheve, buxheti ishte ende i zbrazët, i mbyllur nga barrierat ngjyrë gri, ku ishin rreshtuar gardistët dy e nga dy, kush e di si vinin punët dhe bëhej ndonjë e paparë; kurse tryezat s’dihet pse ashtu të përbaltura përpara tij, prisnin që ai të shprehte dëshirat. Më tej, edhe larg edhe afër, duke ulur sytë, Buxheti dhe sojlinjtë që e rrethonin, shihnin lëndinën aty jashtë që gumëzhinte, ca të ngritur në majë të këmbëve, ca të tjerë të mbështetur tek bërrylat, mbërthyer nga pasioni gjithashtu, ndërsa fjalët e librit të gjorë përvëlonin nga ethet, madje dhe pëlhurat e perdeve e të tendave fërgëllonin, deputetët nxisnin përbrenda gjithë entuziazmin e nevojshëm në kësi rastesh të rëndësishme, midis këmbësorëve që rendnin për t’u mbështetur tek hallet e ditës. Ndërkohë, nga ana tjetër, kur LIBRI u kthye nga tribunat, figurat zvogëloheshin, masa e madhe e kokave s’ishte gjë tjetër veçse një larmi ngjyrash që mbushte rruginat, shkallët, tarracat, ku një rrasje profilesh të zeza shquhej nën qiellin e hapur të Tiranës. Më tej akoma, përreth podiumit ku qe vendosur LIBRI, atë çast dukej se zotëronte gjendjen. Prapa korridorit të mbuluar më dredhëza, në të djathtë, ishte një skutë livadhi mbuluar me hije të mëdha; përkundrejt, kryqëzoheshin të gjitha dëshirat e fshehura, ku prisnin rreshtat e palëvizshëm të bibliotekave; në të majtë, i zgjeruar përsëri, peizazhi hapej drejt hapësirave kaltëroshe si gjithmonë boshe.
Njerëzit vazhdonin të vinin, si një vijë milingonash, nga një shirit i hollë rruge, në atë hapësirë toke; ndërkaq, shumë larg, pranë pallatit ku gatuhej Buxheti, publiku që nuk paguante, si të thuash një kope fushore, ishte në një vijë të lëvizshme pikash të errëta, rrafsh zbrazëtinë, poshtë pemëve, duke parë lart andej nga ku futbollistët kur bëjnë gol drejtojnë gishtat për plotësim dëshire…
Mirëpo një gëzim i papritur ngrohte mijëra frymë që mbulonin atë pjesë të bulevardit, lulishtes dhe sheshit pranë të dalldisur, pleq pensionesh, lypës modernë, hallexhinj të tjerë, shumë, shumë pensionistë, të tjerë me krevate spitalore etj., etj. Të dukej si një lëvizje insektesh, të hutuara nën qiellin e pamasë. Por vetëm kaq. LIBRI nisi të flasë:
– I nderuar Buxhet gjigant. Meqë m’u dha rasti dhe m’u kërkua prej zotërisë sate, po të shprehem hapur. Por, fare shkurt do të them se ç’kini bërë për mua! ASGJË! TURP E FAQE E ZEZË! Asnjë Bibliotekë publike! Kanë mbetur vetëm ca të trashëguara! Mendo pastaj ku jemi! Mirëpo do t’i them. E kush janë gjërat e mia, pa e fshehur diellin, pa vajtur te derdhja si një det me dritë, duke ngrohur gjithçka përsëri, si një oksigjen, pa krela të arta, të panumërta, pa qenë as poshtë dhe as sipër turmës. A janë 61 bashki (njëra e stërmadhe me 11 bashki të tjera brenda), domethënë bëhen 72. Ja, të nderuar, ne kërkojmë 72 biblioteka të bukura, të mira, të mbushura me libra, me revista e gazeta. Por janë edhe e pakta fare edhe nja 300 biblioteka institucionesh publike (shkolla, universitete, etj.) që na çojnë tek numri 400. Ja e sheh sa pak janë? Kurse në Norvegji janë tremijë biblioteka të mëdha që u merr autorëve dhe shtëpive botuese nga dhjetë ekzemplarë librash të rinj e të sapo botuar! Ja, pra, kush qenka Shteti korrekt!…
Salla duartrokiti, të qeshurat e përshëndesnin, krahët ngriheshin, tendoseshin si për të larguar retë. Gjithsesi, një gardist i vetëm ecte në mes të sallës kuvendore të zbrazët. Më lart, në të majtë, ishte një person me një flamur të kuq me shkabën e zezë në dorë. Buxheti hodhi sytë e dalë jashtë përreth, vuri re pa dashje midis atyre që shtyheshin deri tek kolltuku i vjetër ku qe vendosur LIBRI, i cili hiqte thellë, mes klithmave që rriteshin, si një bisedë që vazhdonte.
Fjalët që tha libri kërkonin që me një dorë të merreshin rreth katërmijë libra! Ata që rrethonin LIBRIN, vunë re se i mjeri u rrotullua nëpër shtroja ku e kishin vënë si në ekspozitë dhe i çuan tek hunda pak alkool, për të mos i rënë të fiktit. E vunë re edhe deputetët se fjala e pakët e librit korri një sukses në hyrje, ngjalli gjallëri, përqafoi shumë prej njerëzve me atë vështrim të butë. Priteshin kërkesa të tjera. Në 8,2 miliardë euro buxheti e kishte një qime atë kërkesë fare të thjeshtë që iu bë. Më në fund, edhe ngjyrat blu e të bardha u shfaqën. Mirëpo, Buxhetin me ngjyrë tepër të mbyllur, me një formë që s’kishte të sharë, pothuajse e harroi kërkesën surprizë të librit. Askush nuk e kishte parë kështu, ku drita e diellit e praronte me një ngjyrë të verdhë, e cila shkëlqente në dritën e qiellit të nëntorit, ndonëse e ndjente se gjithçka i rëndonte në gjoksin e thellë, në qafën të hollë e të zhdërvjelltë, në një nerv regtues dhe fin i shtyllës kurrizore.
– Ju e dini, – diktoi Buxheti, – që unë jam krenar për librin! Kam një frymëzim të çuditshëm… – përsëriste ai. – Hë? Çfarë lëvizje! Shikoje sa urtë që rri! A nuk të vjen keq?…
– Kam frikë se do të trishtohem më keq, – belbëzoi libri në shtratin e tij.
Jo, s’ishte momenti. Të gjithë prisnin me ankth.
Kjo shkaktoi klithma nga publiku i tendosur.
– Shumë bukur!… Jo, kjo është rastësi!… E ç’rëndësi ka… u bë tani!
Gumëzhima u mbyt në ankthin që shtrëngonte gjokset e njerëzve. Tanimë, do të luhej në sallën e madhe. Heshtja mbretëronte, sikur fryma njerëzore qe ndalur krejt. Disa çoheshin dhe fytyrat dukeshin të zbardhura, tërë fërgëllimë.
Të gjithë në sallën e madhe e gjenin nga një fjalë për ta nxjerrë, nga një klithmë për ta shprehur. Të gjitha fjalët, klithmat, thirrjet, brohorimat sa vinin e zmadhoheshin, sytë e turmës ndiqnin ato pikat e ndritshme të… librit që nuk e prekte asnjë rreze dielli.
Tani fillonte e përpjeta, diskutimi në parlament, ku libri me siguri do të humbte terren, si gjithmonë i rrethuar me një vrull dhimbjeje patriotike.
Ishte një si ndjesi angështie e cila shtrëngonte në fyt të gjithë të pranishmit e grumbulluar aty. Edhe një disfatë tjetër! Dhe një lutje e zjarrtë, e çuditshme që ishte zjarr, gati fetare, ndërkohë që shahej e mallkohej, së bashku me ç’mbetej pas. Deputetët e bërë befas të rëndësishëm, e përshkonin hapësirën me një shpejtësi të frikshme.
Ndërsa, që rrotullohej lehtë e lehtë rreth vetes, vështronte te këmbët e librit atë dallgëzim njerëzish dhe idesh, atë det kokash si të shtyra përreth kësaj salle të njohur, nga vorbulla e diskutimeve, që çante horizontin me vijën e ndritshme, pastaj i shihte në profil, fare të vegjël, nëpër largësitë blu të sallës. Më pas, krejt papritmas, në një grumbull të madh pemësh të mbjella nga bashkia e Tiranës, ndonëse i mbushur me mospërfilljen e vet kombëtare, u bë skandaloz, duke brohoritur për … librin! Duke qarë. Ky qenka për së mbari!, tha dikush.
Kjo do ta mërziste atdheun tonë!
Askush për be nuk e zuri ngoje librin. As ministri i kulturës, që ishte tepër i acaruar dhe që kërcënonte seriozisht se do ta hidhte librin në gjyq për shpifje.
Dëgjoheshin klithma, thirrje, gjithandej.
Se kush po belbëzonte se libri dallohet qartë fare nga ngjyra e artë e tij… E shikoni tani! Ai flakëron së largu… Ja, pra një gjë që s’ta pret mendja!… Bah! Po kjo do të thotë vetëm asgjë. Për disa çaste me radhë, ky ishte opinioni i të gjithëve. Mirëpo, dalëngadalë, Buxheti i stërmadh, 8,2 miliardësh, po fitonte gjithmonë e më shumë terren, duke bërë përpjekje të pandalshme, për të përfunduar që tani në xhepat e llogaritur. Ky ishte momenti kur shpërtheu një emocion i paparë. Askujt tashmë nuk po i interesonte fundi i librit, i prurë me krevat spitalor në Kuvend. Një luftë e vërtetë po zhvillohej midis parlamentit dhe Buxhetit. Turma u thërriste me emër, i nxiste, edhe kur të preferuarit bënin përpara, edhe kur ngecnin ca prapa, me ca fraza të pandërprera, me belbëzime, me klithma. I ziu libër! Ç’e gjeti të mjerin! Ndonëse mbetej përgjithmonë ashtu i lartësuar, ndenjur krejt i bardhë, edhe pse mbërthyer nga ca të dridhura, i prekur e i mallëngjyer siç ishte, saqë nuk qte në gjendje të nxirrte një fjalë nga goja. Pranë tij disave u kishte ardhur buzëqeshja në vend.
Sikur s’e paska mirë punën.
Çfarë ritmi! Çfarë shpejtësie, për besë!
Kësaj vetëtime i thonë mbledhje parlamenti. Dyndje fjalësh. Gërricje. Ofendime. Brohorima. Shpërthime shashkash.
Një buçimë e thellë doli nga gjoksi i librit. E tmerrshme. Askush s’ia vari. 8,2 miliardshi bufon mbeti si rreckë. Tashmë ishte grabitur i tëri dhe as një kacidhe për be s’mbeti për librin e gjorë. I rruat gjigantëria! Pa libri punë e madhe, le të vdiste! Atë udhë ka marrë prej kohe. Pranë tij rrinte Interneti duke i vënë librit ca kompresa me uthull, të paktën ta mbanin gjallë. Buçima-rënkim e librit, që hap pas hapi i ngjante buçimës së detit të dallgëzuar, u bë brutaliteti i fundit i një grumbullimi të madh qeniesh shpirtërore, i mijëra njerëzve të kthyer në ide fikse, që digjeshin nga e njëjta nevojë e rastit, e fatit.
Gjithandej shtyheshin, ngjisheshin, shtypeshin, grushtet shtrënguar, goja e hapur, secili për veten e tij, secili duke fshikulluar vetëdijën e tij me zë e me gjeste. Por klithma e gjithë asaj mizërie fjalësh, si një ulërimë egërsire, rrokullisej e ngrihej gjithnjë e më lart:
Ja, ja… Ja ku është! Shtrirë! Aty le të rrijë! Rroftë mbretëria e librit. Ta kemi të paktën në Muzeun Kombëtar, por qenë të sigurt se as atje nuk do të gjente as një cep bosh…!
Deputetët po largoheshin dhe një furtunë sharjesh i priste jashtë.
Atëherë u pa diçka vërtet shumë e bukur. Doli dikush me një dorë të hekurt. Libri një plak i tharë, me fytyrë të gjatë, të ashpër e pa gjallëri, nxirrte flakë. Por, në atë vrull guximi të furishëm dhe vullneti triumfues, që i jepte zemrën e tij, forcë, e drejtonte, e nxiste, librin e trimëruar mes grahmave prej shkumës së bardhë dhe me sytë e përgjakur. Gjithçka kaloi si një gjëmim, duke prerë në mes frymëmarrjen, duke lëkundur ajrin; ndërkaq gjyqtari i paqit, tepër i ftohtë, me syrin në shenjë, priste. Dhe oshtiu, pas pak, një brohoritje e madhe. Me një përpjekje të jashtëzakonshme, duke mposhtur kështu frikën e fundit, gjë që shkaktoi atë si gjëmim deti kur trazohet prej dallgëve… Klithma gjëmonte, rrokullisej, zmadhohej, me një vrull prej furtune, duke mbushur pak e nga pak horizontin, thellësitë e pyllit në malin e perëndisë, lëndinave dhe rrafshinave të zbërdhulura të kryeqytetit.
Kori i kishës ku do të vendosej LIBRI rrethohej nga një entuziazëm i çmendur që kishte marrë udhët. Burrat hidheshin përpjetë, rrotulloheshin duke ulërirë; të tjerët, me ca të qeshura nervoze, hidhnin lart kapelat. Kurse nga ana tjetër e sallës, hapësira e rrethuar e diskutimeve përgjigjej, madje një si trazirë lëvizte tribunat, ku s’dallohej gjë tjetër veç dridhjes së ajrit, si flakë e padukshme e një zjarri të madh, përsipër kësaj morie figurash të vogla, të çoroditura, me pikat e zeza të syve dhe gojën e hapur. Ishte diçka që nuk përmbahej dot, që fryhej, që rifillonte nga fundi i shtigjeve të largëta, midis turmës kompakte poshtë, për t’u hapur e zgjeruar në emocionin e tribunës gjiganteske që mbanin thesarin 8,2 miliardësh në shpinë, ku edhe ajri duartrokiste.
Libri mbeti një çast pa lëvizur, i shtangur nga triumfi i parasë dhe i grushtit të oligarkëve, duke vështruar sallën e pushtuar nga një lumë aq i madh njerëzish, saqë as ai nuk e shihte më tjetrin, që si e tërë koha jonë ishte e mbuluar nga një det kapelash të zeza. Pastaj, kur turma u hoq mënjanë, duke u bërë në dy rreshta deri në dalje, duke përshëndetur përsëri dhe thirri:
-Ah! O Zot i madh! Çfarë fati! Kanë kaluar 34 vjet nga Nëntëdhjeta dhe sikur nga një bibliotekë të qe ndërtuar çdo vit, do të kishim tani të paktën 34 biblioteka, përveç 11 vatrave të kulturës të Tiranës moderne, që rënkojnë prej mungesës pse janë: librave.
Dhe, duke mos ditur si ta shprehte këtë gëzim që po e trondiste, rrëmbeu mendimin dhe heshti, ndoshta përjetësisht.
Libri dëgjonte gjithmonë emrin e tij, të cilin, e gjithë ç’linte pas historia, e kthente në jehonë. Ishin njerëzit e tij të rrallë që e duartrokisnin, ndërkohë që, duke qëndruar nën dritën e diellit, dominonte mbi të gjithë me shkëlqimin e shkronjave, dhe veshjen bardhë e blu, në ngjyrën e qiellit…
Tiranë, më 18 nëntor 2024
