“Vdekja e plakut”, tregim nga Flamur Topi

Plakut i kishte pëlqyer gjithnjë vendndodhja e apartamentit të vet. Ai s’reshtte së përsërituri të tjerëve se nuk e ndërronte as me apartamentet moderne, një metër katror i të cilave kushtonte sa qimet e kokës. Jo vetëm për arsyen se banonte aty prej dyzet vjetësh dhe qe “mësuar”. Përpara pallati kishte një lulishte dhe një kënd lojërash për fëmijë. Pastaj vinte rruga, më mirë të themi ana e këndejme e unazës, fill pas saj Lana, një lumë i qetë e paqësor, vazhdonte me anën e përtejme të unazës dhe fill pas trotuarit ngrihej ndërtesa e porsambaruar e Kishës Katolike, bri saj Banka Kombëtare Tregtare, Shtëpia e quajtur e Oficerëve, gjelbërimi i dendur i lulishtes së Parlamentit dhe tutje kurora e lartë e Dajtit.

Plaku kishte dhjetë vjet që ishte paralizuar, lëvizte brendapërbrenda apartamentit me një karrocë invalidësh dhe qe i lidhur me pamjet që shtriheshin para pallatit më shumë se çdo banor tjetër i tij. Varësisht motit, të ftohtit apo të nxehtit, plaku qëndronte i mbërthyer orë të tëra pas xhamave të dritares ose në ballkon.

Askush s’mund të mburrej e të thoshte se kishte vënë re më parë se ai zënien e sythave të drurëve, çeljen apo lulëzimin e tyre, zverdhjen e gjetheve dhe pastaj rënien e dhembshme të tyre (që plakut i shëmbëllente me vdekjen), lindjen e drurëve të rinj dhe plakjen e kalbjen e të vjetërve, mbirjen e barit të gjelbër dhe në fund të verës së thatë zverdhjen e tharjen e tij, shpërthimin aromëshumë të mimozave…

Pas xhamave ndiqte gati me ngazëllim pikat e para të shiut, në fillim të ngeshme e dembele, pastaj befas shtrëngatën e frikshme, mbushjen kërcënuese gjer në grykë të Lanës dhe përmbytjen e unazës, kalimtarët apo makinat e bllokuara, deri përveshjen gjer në gju të pantallonave dhe kalimin e mundimshëm për në trotuarin tjetër ose, ca më shumë, hipjen në kurrizin e ndonjë të mjeri që për këtë shërbim të moçëm prej skllavi, sikurse kishte dëgjuar, fitonte pesëqind deri në një mijë lekë të vjetër. E po atje, pas xhamave, ndërrimin si pa u ndier të stinëve. Dhe nëse ju rrëfejmë se plaku këtu e shtatëdhjetë vite të shkuara kishte lindur në fshat dhe qe larguar prej tij që katërmbëdhjetë vjeç e s’qe kthyer më (të kuptohemi, duke përjashtuar ecejaket pesë-gjashtëditëshe në raste sebepesh familjare), atëherë bëhet më e qartë lidhja e ngushtë dhe e pashqitshme e plakut me pamjet përballë, gjithherë të njëllojta, në të njëjtën kohë gjithherë të ndryshueshme.

S’qe e thënë që lumturia e plakut në atë oazë të vogël, mes kioskash metalike të shpifura e pise, mbeturinash e plehrash të çdo lloji, të zgjaste. Një mëngjes (të frikshëm për të) u shfaqën papritur, në mes të lulishtes, ballë për ballë me dritaren e tij, pesë a gjashtë burra. Njëri prej tyre mbante në dorë një stekë të lartë të graduar, një i dytë një goxha metër të gjatë që shkonte nga njëri skaj i lulishtes tek tjetri, e ndërsa këta bënin punën e tyre, të tjerët tërë gjeste duarsh, mbi një hartë të madhe (me siguri, ndonjë projekt ndërtese), se ç’bisedonin tërë zjarr, nerv e pasion të kamurish.

– Mos! – thirri (gati ulëriti së brendshmi) plot dhembje plaku. – Mos! Më duket se ia kanë vënë syrin dhe duan të bëjnë ndonjë shumëkatësh.

Plaku u hodhi një vështrim armiqësor të ardhurve. I urreu në çast.

U thirri nga larg, i pyeti se ç’donin, ç’kërkonin me ato vegla e mjete aty dhe përse po shkelnin për gjynah mbi bar dhe lulet e deles. Ata as që denjuan t’i jepnin një përgjigje, një fjalë të vetme të paktën, madje edhe kokën përtuan ta kthenin nga ai. Plaku ua përsëriti pyetjen dhe njëri syresh, me gishtin në buzë, si t’i drejtohej një fëmije, i dha të kuptojë se duhej të heshtte e të mos ndihej, se s’qenë punë për të.

– Na çmendën këta pleqtë! – iu duk t’u thoshte të tjerëve. – Ngado vemi, do të mbijnë pesë a gjashtë prej këtyre matufëve!

Iu duk apo e thanë vërtet? Ja, zëre se e thanë…

– Matufër jeni vetë! Bile më keq! S’latë lulishte pa e zaptuar! – u ulëriti aq fort sa ndjeu (mbase nga të thirrurit e sforcuar) një si cimbim të lehtë në mes të gjoksit dhe djersët e sikletit e mbuluan.

* * *

– Më duket se do të bëjnë një pallat te lulishtja! – i tha të birit, një burrë rreth të pesëdhjetave, sapo hyri brenda në shtëpi.

Burri dukej i stresuar dhe i lodhur. Sapo kishte mbyllur shërbimin 24-orësh në repartin e largët ushtarak.

– Prandaj më qenke ngrysur kaq shumë, thua se të janë mbytur gjemitë? Nëse e kanë ndarë mendjen, s’ka Zot nëne t’i ndalë, dëgjove baba? Bën mirë të mos e marrësh me kaq alarm dhe lëri gjërat të ecin si janë nisur.

– S’ke faj ti, more bir, se je më shumë i dalë në punë të shtetit se në shtëpi, por për mua një pallat në vend të lulishtes është vdekje, vdekje…

* * *

Pas xhamave (sikurse për dyzet vjet kishte ndjekur nga afër ndërrimin e butë të stinëve), tani, me dhembje të thellë në shpirt, tërë trishtim, mërzi e dëshpërim, teksa dridhej pareshtur prej një Parkinsoni të vjetër, shihte ngritjen e shpejtë të kateve të para. Por lartësimi në hapësirë i godinës s’qe asgjë përballë tronditjes që i shkaktuan gërmimet e thella të ekskavatorëve gjigantë në lulishten e tij.

Egërsisht, pa mëshirë, dhëmbët e mëdhenj si të ndonjë përbindëshi të makinës së rëndë nguleshin fort e thellë mbi drurë, shkurre, bar, lule, gurë, stola, rrethimin e hekurt… Plakut i bëhej se dëgjonte ohet dhe rënkimet e miqve të vjetër për shkak të plagëve të rënda që merrnin dhe zemra i shtrëngohej, i bëhej si një grusht i mbledhur fëmije. Një çast, s’kishte mundur ta mbajë veten dhe i ishin mbushur sytë.

– O Zot! – iu drejtua perëndisë. – Pse s’më more më parë, por më le të gjallë të shoh këtë mynxyrë, këtë tmerr? Më mirë të më kishin vrarë mua sesa këtë lulishte! O Zot, ç’po bëjnë, ç’po bëjnë!

* * *

Dy katet e para të nëndheshme mbërritën lartësinë e trotuarit dhe të rrugës. Deri në këtë nivel, plaku mund të shihte ende Lanën, rrugët, automjetet dhe njerëzit që shkonin e vinin.

Në mbarim të katit të dytë plakut i humbi përgjithnjë nga sytë Lana e dashur, rrjedha e qetë e së cilës shpesh e nanuriste atje në ballkon, e çlodhte dhe e vinte në gjumë si një foshnjë.

Kati i tretë zuri gjysmën e Kishës dhe iu afrua frikshëm këmbëve të shtatores së Jezusit, me të cilin përshëndetej çdo vakt: Mirëmëngjesi, Jezus! Si u gdhive sot? A fjete mirë këtë natë? Ah, unë? Çka! S’kam kam bërë shumë rehat. Mirëdita, Jezus! Mirëmbrëma, Jezus! Gjumë të ëmbël, Jezus!

– Shpejt po të vjen radha ty, Jezus i dashur! S’kam për të të parë më! Kurrë më! Vetëm do të të përfytyroj pas këtyre betoneve të gurta tek vezullon nga rrezet e para të diellit, tek të verbon me ndriçimin tënd qiellor të mesditës e tek më fshihesh ca e nga ca në muzg derisa s’të shoh më, ja si tani…

Kur mbaroi kati i katërt, plaku humbi nga shikimi Jezusin, por akoma jo kambanoren dhe kryqin e lartë.

Kati i pestë i zuri si një fasho e mermertë, e ftohtë, armike, e errët, e zymtë dhe e trishtë gjithçka, gjithçka që mund të shihej përtej.

– Të paktën, të kishin bërë dritare këtej nga ana jonë, të paktën të shihja njerëz, njerëz të gjallë. Por tani kam përballë vetëm një mal të thatë, një mal të ftohtë, të frikshëm, të zymtë e të pashpirt.

Me mend, plaku mallkoi banorët e pallatit, që pasi s’kishin mundur të pengonin të panjohurit të ngrinin shumëkatëshin, kishin arritur të paktën t’i detyronin që në pesë katet e para të mos hapnin as edhe një dritare.

– Ja tani, sikur të na kishin futur brenda një bunkeri të madh e të errët.

Përqark, asnjë qenie e gjallë dhe me shpirt. As pemë e drurë, as bar e lule, as mace e qen, as shpendë… E çfarë mbin e lulëzon në gurë?

Oh, ç’më bënë, ç’më bënë! Ma shkurtuan jetën, m’i nxinë këto pak vite e ndoshta muaj e ditë që më kanë mbetur…

* * *

Katet ngriheshin me shpejtësi marramendëse njëri mbi tjetrin dhe tani plaku mund të shihte ende vetëm pak qiell e ndonjë yll të vetmuar. Pallati ngrihej dhe ai, për shkak të një spondiliartroze të vjetër e të dhembshme, e kishte gjithnjë e më të vështirë të ngrinte lart kokën për të parë atë pak copë qiell që i kishte mbetur në hise dhe kjo po e bënte të vuante më shumë.

Në katin e dymbëdhjetë, plaku humbi përgjithnjë edhe qiellin (ai s’mund ta ngrinte kokën më lart) dhe tani ditë e natë kishte përballë vetëm betonin e ftohtë, të ashpër e armiqësor.

* * *

– Sa vjeç ishte? – pyeti mjeku i urgjencës tek plotësonte skedën e vdekjes.

– Shtatëdhjetë e pesë! – iu përgjigj shkurt i biri, me një dhembje që i lexohej qartë në fytyrë.

Mjeku shkruante shkujdesur një diagnozë sa për të thënë, për të bërë ligjërisht të pranueshme një vdekje, që për mendimin e tij anonte më shumë nga ajo natyrale, kurse i biri vështroi një çast plot dhembje kufomën ende të ngrohtë.

Pastaj vështrimi i tij kapërceu dritaren, ballkonin e dashur të të atit dhe u përplas fort si një zogth i trembur e i çoroditur në shumëkatëshin.

– Një ditë do të shkoje, baba i dashur. E ç’jetë kishte për të qenë pas kësaj për ty?! Gdhihu e ngrysu me malin e betontë në sy.

Vështrimi i mjegullt, gati armiqësor, kaploi shpejt njëri pas tjetrit të shtatëmbëdhjetë katet. Punohej në tarracë. Katërkatëshi i tyre, një ndërtesë e viteve `60, dukej si e kërrusur dhembshëm nën peshën e gjigantit.

– Në pak muaj të thanë, të plakën e të vranë si tim atë! – foli me trishtim tek e puthte lehtë, për herë të fundit, mbi ballin që kishte nisur të ftohej dalëngadalë, ashtu si pamjet përballë, që tani, mbase për shkak të muzgut, dukeshin edhe ato si të pajeta.

Marrë nga “Një natë jetë”