Në epokën moderne, ku teknologjia mbizotëron dhe ekranet janë pjesë e pandashme e jetës sonë të përditshme, libri shpesh shihet si dicka e vjetëruar ose e largët… shihet si një medium tradicional, i heshtur dhe kërkues. Ky perceptim është i njëanshëm. Në fakt arti i fjalës së shkruar është më i gjallë se sa duket, sidomos kur ai bashkëpunon me skenën dhe ekranin. Nga libri në skenë dhe ekran, dhe nga skena dhe ekrani në libër, është udhëtim i dyanshëm, është një dialog i gjallë ndërmjet arteve që pasurojnë njëri tjetrin, lexuesin, shikuesin. Libri ka qenë gjithmonë një burim i pashtershëm për skenën dhe ekranin, edhe skena dhe ekrani janë ura që na çojnë tek libri duke e bërë leximin më tërheqes, më të afërt.
Në këtë këndevështrim, në lidhjen e ngushtë që qëndron në mes letërsisë, skenës dhe ekranit, në mbrëmjen e 12 qershorit 2025, në ambjentet e Tulla-Kulturë Center, Tiranë, u zhvillua aktiviteti kulturor letrar me temë “Nga libri në skenë dhe ekran, nga skena dhe ekrani …në libër”, projekt i mbështetur nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, me pjesëmarrjen e artëdashësve, dashamirës të librit, të skenës dhe ekranit, autorë e botues, nxënës e studentë.
Në takim u sollën fragmente nga perlat e lirikës shqiptare dhe të huaj, të marra nga librat e autorëve më të mirë në shekuj si: Ndre Mjeda, Ali Asllani,Faik Konica, Lasgush Poradeci, Petro Marko, Jakov Xoxa, Ismail Kadare, Dritero Agolli, Fatos Arapi, Xhevair Spahiu etj, apo dhe autorëve të huaj si Whitman, Kipling, etj, sjellë nëpërmjet interpretimeve emocionues të Elva Çaushit, Sokol Angjelit, shoqëruar me ilustrime filmike, pergatitur enkas për këtë takim. Fragmente këto, të shkëputura nga filma dokumentarë kushtuar autorëve të njohur të letërsisë shqipe, Ndre Mjeda, Ali Asllani, Jakov Xoxa, realizuar me mjeshtri artistike nga regjizori i mirënjohur Ylli Pepo, Artist i Merituar.
Këtë mbrëmje kulturore letrare e nderuan me pjesemarrjen e tyre dy miq të ngushtë të librit, studiuese Alda Bardhyli, Drejtore e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit si dhe përkthyesi, gazetari i njohur Ben Andoni, të cilët ndanë me të pranishmit pikepamjet e tyre mbi letërsinë e sotme, lidhjen e lexuesit me librin, që janë aq komplekse dhe ndikohen nga faktorë kulturorë, teknologjike, sociale, ekonomike. Diskutuan për rrugët dhe politikat që duhen ndjekur.
Nga bashkëbiseduesit u ngritën pyetje të tilla – Si një film apo një pjesë interpretimi në skenë mund të na nxisë të lexojmë, pasi shihet zbehje e lidhjes emocionale me librin fizik? Kush është roli i shkollës dhe instucioneve kulturore në këtë rast? Ngritën problematikat e ditëve të sotme, si rrjetet sociale kanë ulur ndjeshëm kohën që njerzit i kushtojnë leximit, apo mungesa e kohës nga vet ritmi i jetës moderne.
Takimi synoi të tregonte pikërisht se si arti skenik, ekrani mund të na shërbejnë si aleatë, për të ofruar publikun me librin dhe leximin. Eshtë një mënyrë kreative për ta rikthyer dashurinë për librin përmes skenës dhe ekranit, dhe anasjelltas kur një libër kthehet në film apo interpretim në skenë, ai merr jetë të re, afrohet një audiencë më e gjërë dhe i jep lexuesit një përvojë më të thellë.
Libri, skena dhe filmi janë tre formate ndryshme arti, por lidhen ngushtë me njëra tjetrën. Në takim u përdorën interpretimet dhe pjeset filmike si dritare qe të na kthejnë tek fjala, tek libri, tek teksti origjinal për të zbuluar më shumë.
Keshtu ndodhi me interpretimet e aktorëve, me lirikat e zgjedhura prej tyre, të cilat edhe i komentuan, apo fragmentet filmike që u shfaqën për autorët e shquar të letërsisë Ndre Mjeda, Jakov Xoxa, Ali Asllani, ku disa prej të rinjve u ndjenë të befasuar përballë veprës së tyre, pak e njohur e pak e lexuar prej tyre.
Kalimi i një vepre nga letra në skenë dhe në ekran është një transformim emocional artistik, edhe anasjelltas kur ekrani dhe skena na rikthen tek libri.
Kur shohim një film bazuar në libër, shpesh na lind dëshira të lexojmë veprën origjinale për të zbuluar më shumë detaje, ndjenja apo për të parë ndryshimet, po ashtu, një shfaqje teatrale, një interpretim, mund të zgjojë kuriozitetin për letërsinë që fshihet pas saj.
Qëllimi i aktivitetit ishte pikërisht të ngjallim dashurinë për librin, nëpërmjet skenës dhe ekranit në mënyrë që të nxitet leximi, kureshtja dhe dëshira për të lexuar e njohur autorë të shquar të letërsisë shqipe dhe asaj botërore, të rrisim interesin ndaj veprave të hershme e të sotme letrare, e sidomos tek brezi i ri.
Dashuria e lexuesit për librin është një ndjenjë e veçantë, ajo lind nga lidhja emocionale, intelektuale dhe shpirtërore. Fillon shpesh me një faqe të parë, me një fjali që ngacmon, dhe rritet ngadalë në çdo kapitull që kalon. Librat flasin pa zë, po ndikimi i tyre është i thellë.
Siç thoshte Umberto Eco: Ai që nuk lexon, jeton vetem një jetë. Ai që lexon, jeton mijëra jetë.
Filmi dhe skena, nuk e zëvëndësojnë librin, por e shpjegojnë, e pasqyrojnë, e bëjnë më të dashur dhe më te afërt, sidomos për brezat e rinj.
Aktiviteti e pati këtë interes të veçantë, disa prej tyre, adhurues të letersisë, e poezisë në vecanti, njëra vinte nga radhët e policisë, Entela Çaushi, interpretuan mrekullisht vargje nga Fan Noli, Naim Frashëri, Ismail Kadare, Dritëro Agolli etj. Naimi ushqen tek lexuesit zemrën dhe ndjenjat, Noli ngacmon mendjen dhe ndërgjegjen, Kadare i jep librit forcë mendimi dhe histori që frymezojnë, nxit lexuesin të mendojë, Agolli jep shpirt e butësi, e ndihmon lexuesin të ndjejë.
Duhet theksuar që mbrëmje të tilla kulturore letrare mungojnë, duhet të jenë më të shpeshta në të tre fushat libër- skenë-ekran, letërsi në lëvizje. Në një botë ku gjithshka ndryshon me shpejtësi, libri mbetet një strehë e sigurt, një vend ku koha ndalet, ku fjalët mbajnë peshë dhe zemra flet lirshëm.
Një thënie nga Carl Sagan, astronom amerikan:
“Të shkruarit është ndoshta shpikja më e madhe njerëzore, që lidh njerzit të cilët nuk e njohin njëri tjetrin, janë qytetarë të epokave të largëta. Librat thyejnë prangat e kohës. Një libër është dëshmi se njerzit janë te aftë për magji”.
Dhe vërtet libri është magji. Nëse filloni të shkruani njëherë, është e sigurtë që do të shkruani sërish e sërish…
Nga mbresat e këtij takimi interpretiv dhe filmik, bashkëbisedues, ku nuk mungoi edhe kitara, luajtur nga Rubin Kaso, vlerësojmë që kjo mënyrë perceptimi, kompozimi i lidhjes së librit me skenën dhe ekranin është tepër tërheqëse për publikun. Një aktivitet, apo dy, asnjëherë nuk mjaftojnë.
Ndaj të tilla aktivitete duhen vazhduar, zgjeruar, të realizohen edhe më gjërë, në auditorë të tjerë me nxënës e studentë në Shkodër, Elbasan, Vlorë, Korçë etj., duke e pasuruar me interpretime e fragmente filmike edhe nga autorë të tjerë të shquar të letërsisë shqipe dhe të huaj.
Kam patur fatin të punoj për këtë projekt me dy personalitete do t’i quaja të Radio Televizionit Shqiptar, regjizorin e njohur, Artistin e Merituar Ylli Pepo dhe operatorin Xhemal Reci, bashkepunetorë të ngushtë në gjithë rrugëtimin tim në një sërë projektesh, filma dokumentarë dhe jo vetëm.
Kjo mbrëmje me interes kulturor letrar nga libri në skenë dhe ekran, nga skena dhe ekrani në liber, nuk mungoi të përcillej nga media e shkruar dhe ajo televizive.
