Në verën e vitit 1944, kur ishte më se normale që trenat e provincave të ishin me pesë ose gjashtë orë vonesë, po udhëtoja drejt London-it me trenin e natës nga Edinburgh-u, i cili, që në York, ishte me tre orë vonesë. Në kabinë ndodheshin dhjetë persona, nga të cilët mbaj mend vetëm dy, dhe kjo për arsye të forta.
Tani që hedh vështrimin prapa në kohë, kam përshtypjen se përballë meje ndodhej një grup njerëzish, të cilët, me kokën të varur mënjanë dremisnin gjithkush sipas mënyrës së vet, dhe, ashtu si shpesh duket kur i vështrojmë të huajt në gjumë, dukej se tiparet e tyre kishin marrë një theksim të tepruar dhe një individualitet aq të veçantë saqë, hera herës, ishin aq shqetësues sa nuk të bëhej t’iu hidhje sytë. Të jepej përshtypja se ata kishin hequr dorë nga prirja e tyre e përditshme për t’i fshirë tiparet e jashtme në shkëmbim të shkatërrimit mendor. Në këtë mënyrë, ata i shëmbëllenin një afresku të shekullit të dymbëdhjetë; dukej sikur te këta njerëz, me përjashtim të njërit, sundonte një pandërgjegjshmëri mesjetare.
Ky ishte një ushtar i thjeshtë, i cili qëndronte zgjuar me syrin pishë shumë më lehtë se shumica e njerëzve që ende nuk kanë rënë për të fjetur. Ai i pinte cigaret, njëra pas tjetrës, me thithje të gjata e të qeta. Kisha mendimin se dukej një tip tejet i lig – një tip atavik. Balli i tij duhet të ketë qenë më pak se pesë centimetra i lartë; vetullat e zeza e të dendura bashkoheshin me njëra tjetrën. Nofullën nuk e kishte të madhe, por ajo dukej si një nofull majmuni; po kështu ishte edhe hunda e tij, dhe sytë e thellë e të vendosur pranë njëri tjetrit. Sipas meje, prindërit e tij duhej të kishin pasur lidhje gjaku. Ai ishte një tip që, gati-gati, të sillte ndërmend të kaluarën.
Siç rezultoi më vonë, ai ishte shumë fisnik e i sjellshëm. Kur mu mbaruan cigaret, ai kërkoi me dorë brenda çantës së shpinës dhe nxori prej saj një paketë për mua dhe një të dytë për një vajzë që ishte ulur pranë meje. U përpoqëm të dyja që ta paguanim, por ai nuk kënaqej absolutisht me asgjë tjetër, veç asaj që t’ia pranonim cigaret; pasi i morëm ato, ai rifilloi menjëherë të pijë duhan me mënyrën e tij të qetë dhe reflektuese.
Ndjeva një farë keqardhje për të, nga ato që ndjejmë për kafshët të cilat i dimë se janë të padëmshme për ne, siç janë majmunët. Sidoqoftë, kuptova se, ashtu si në rastin e keqardhjes që ndjejmë për majmunët, thjesht ngaqë ata nuk janë qenie njerëzore, edhe në këtë rast, keqardhja ishte e panevojshme.
Cigaret që morëm, na dhanë si vajzës ashtu edhe mua një terren të përbashkët për të biseduar qetë në vazhdim të ditës. Ajo më tregoi se punonte në London si ndihmëse shtëpiake dhe kujdestare fëmijësh. Dukej se vinte nga një krahinë provinciale – flokët biondë të theksuar, fytyra e kuqe, dhe kockat e bollshme të krijonin përshtypjen e forcës, si të ishte e mësuar të mbante gjëra të rënda, ndoshta kova të mëdha me qymyr, ose nga dy fëmijë njëherazi. Por, ajo që më bëri më kureshtare për të ishte zëri i saj, i cili ishte i kultivuar, melodik dhe i përmbajtur.
Nga fundi i udhëtimit, kur njerëzit filluan të dilnin nga plogështia dhe ngutjet në korridor kishin filluar sa në njërin drejtim në tjetrin, Elise, më kërkoi të shkoja me të në shtëpinë ku ajo punonte. I zoti i shtëpisë, që mbante njëfarë posti në një universitet, kishte shkuar diku me gruan dhe familjen.
E pranova ofertën, sepse në atë kohë isha e mendimit se zbulimi i një ndihmëse shtëpiake të edukuar ishte diçka e vlefshme në të cilën mund të zhyteshe thellë. Kjo kishte ndofta elementin e përvojës, e madje të së vërtetës, e lëre pastaj që në atë periudhë besoja se e vërteta është me e çuditshme se fiksioni. Përveç kësaj, doja që të dielën ta kaloja në London. Të nesërmen më duhej të kthehesha në punë, në një degë të shërbimit civil, e cila ishte evakuuar në provincë, dhe ku për arsye që i përkasin një historie krejt tjetër, unë nuk doja të kthehesha para kohe. Më duhej të bëja disa telefonata, doja t’i laja teshat dhe të ndërrohesha. Doja gjithashtu të mësoja më shumë për këtë vajzë. Kështu që e falënderova Elise-n dhe pranova ftesën e saj.
U pendova në çastin kur zbrita nga treni në King’s Cross, në orën dhjetë e do minuta. Me trupin drejt dhe kokën lart, në platformën e trenit Luise dukej e rraskapitur, sikur jo vetëm udhëtimi i mbrëmshëm, por edhe çdo grimcë e jetës së saj të panjohur po i mblidhej si një barrë e rëndë mbi supe. Atë forcë që ia kisha vënë re në tren, nuk e kishte më. Ndërkohë që ajo me zërin e saj të bukur thirri një hamall, unë vura re se në anën e kokës që nuk ia kisha këqyrur dot në tren, flokët i kishte të ndarë nga një vijë e zezë, e cila, nga kontrasti me të verdhën, dukej si një blu e fortë. Kur e vështrova për herë të parë, mendova se flokët i kishte të lyera, por tani, tek i pashë të rregulluara aq keq, me vijën ndarëse blu që si një shigjetë tregonte në drejtim të lodhjes së rënduar në fytyrës e saj, edhe unë pata ndjesinë e një stërmundimi të madh. Dhe nuk ishte vetëm ajo këputja që ndjeja nga udhëtimi, por edhe dija paraprake e një mërzitje që të pushton në mënyrë të pashpjegueshme në fillim të një hulumtimi, dhe që kontrollon ndoshta, pa mëshirë, kuriozitetin tonë.
Rastisi që, për të mësuar ndonjë gjë të madhe rreth Elise-s, nuk kishte. I nxitur për të kërkuar një shpjegim në lidhje me të, u futa në një taksi diku midis King’s Cross-it dhe shtëpisë në Swiss Cottage. Ajo vinte nga një familje e mirë, e cila e konsideronte atë një krijesë për të ardhur keq, mendim ky që nuk ndryshonte aspak nga mendimi i saj për familjen. Duke mos pasur asnjë lloj tjetër kualifikimi, me t’u larguar nga shtëpia, kishte filluar punë si një ndihmëse shtëpiake. Ishte e fejuar me një ushtar australian i cili kryente shërbimin ushtarak, gjithashtu, në Swiss Cottage.
Ndoshta ishte parandjenja e një dite të bezdisshme, efekti i pagjumësisë ose fakti që po binin sirenat e alarmit V-I, por kur pashë shtëpinë ndjeva një farë athëtie. Kopshti ishte i lënë pas dore. Elise hapi derën kryesore, dhe ne u futëm në një dhomë të errët, e cila ishte pothuajse plotësisht e zënë nga një tavolinë pune e gjatë dhe e thjeshtë prej druri. Mbi të ndodheshin një vazo reçeli gjysmë e zbrazur, një grumbull gazetash, dhe një shishe boje e tharë. Në një qoshe të dhomës ndodhej një shtrat prej çeliku i rrethuar nga një perde teli; shtrati ishte i njohur me emrin streha Morrison, ndërsa në raftin e oxhakut kishte disa fotografi të një nxënësi me syze. Gjithçka ishte molepsur me rraskapitjen e Elise-s dhe neveritjen time. Por, Elise nuk dukej se ishte e vetëdijshme për stërmundimin, i cili shumë qartë, shfaqej në fytyrën e saj. Madje, as që e mori mundimin ta hiqte pallton, dhe meqenëse ajo i vinte ngushtë, unë pyesja veten sesi ishte e mundur që të lëvizte me aq shkathtësi, pavarësisht shtrëngimi që i shtohej peshës së lodhjes. Gjithsesi, me kopsat e palltos akoma të mbërthyera mirë, Elise telefonoi një mikun e saj dhe përgatiti mëngjesin, ndërkohë që unë lahesha në gjysmë errësirë në një banjë ngjyrë blu dhe me mure të plasaritura, në katin e sipërm.
Kur konstatova se ajo kishte hapur, pa më pyetur, çantën time të dorës dhe se i kishte marrë të gjitha triskat e ushqimeve, në një farë mënyre, mu bë qejfi. U duk si një veprim miqësor, me një masë realizmi në vetvete, që më bëri të ndjehesha më mirë. Shtëpia, ama, vazhdonte të m’i acaronte nervat. E ndjeva se nuk kishte asnjë farë justifikimi për një mungesë vazhdimësie të padiskutueshme e cila ishte e pranishme kudo. Nuk bëra asnjë pyetje për të zotin e shtëpisë, i cili kishte një farë posti në një universitet, vetëm nga frika se do ta merrja përgjigjen që prisja – se ai kishte shkuar diku për t’i vizituar nipat dhe mbesat në një takim familjar në zonat për rreth London-it. Të zotët e shtëpisë nuk kishin dijeni për ekzistencën time, ndërsa unë e pashë shtëpinë si diçka që i përkiste Elise-s, e pranishme kudo aty.
Bashkë me Elise-n shkuam në një bar aty pranë ku ajo takoi të dashurin e saj dhe një a dy ushtarë australianë. Ata kishin pranë tyre një vajzë trupdobët dhe me dhëmbë të prishura që fliste me theks Cockney. Elise ishte shumë e lumtur, dhe ngulte këmbë me zërin e saj të ëmbël se të gjithë ata duhej të vinin në mbrëmjen e argëtimit që do të organizohej atë natë në shtëpinë ku ajo punonte. Me një ton të bukur aristokratik, ajo kërkoi që gjithsecili të sillte me vete një shishe birre.
Gjatë pasdites, Elise më tha se do të bënte një banjë, dhe madje më tregoi një dhomë ku kishte telefon dhe nga ku mund të flija nëse dëshiroja. Kjo ishte një dhomë e madhe, e shndritshme, me shumë dritare, shumë më e rregullt se pjesa tjetër e shtëpisë dhe me libra të rreshtuar në faqet e mureve. Kishte vetëm një gjë të pazakontë në atë dhomë: pranë njërës prej dritareve ndodhej një shtrat që ishte thjesht një dyshek mjaft i trashë dhe i vendosur këndshëm në dysheme. Dukshëm, shtrati ishte vendosur aty për ndonjë qëllim. Përsëri u inatosa tek mendova ekscentrizmin e kotë të profesorit të moshuar, të cilit i kishte rënë ndërmend një gjë e tillë.
Pasi mbarova telefonatat, vendosa të çlodhem. Gjëja e parë që doja të bëja ishte të lexoja diçka. Librat më hutuan. Asnjë prej tyre, me sa dukej, nuk bënte pjesë vetvetiu në bibliotekën e një njeriu të shkolluar. Një shënim në njërin prej librave ishte nënshkruar nga vetë autori, një romancier i njohur. Më pas gjeta edhe një kopje të mbishkruar, e cila mbartte emrin e marrësit. Papritur, më lindi ideja për të shkuar pranë tryezës, ku, gjatë kohës që kisha bërë telefonatat, syri më kishte kapur një pirg me letra të pahapura. Për herë të parë, pashë aty emrin e të zotit të shtëpisë.
Renda drejt banjës dhe me derë të hapur i thirra Elise-s, ‘shtëpia e poetit të famshëm është kjo?’
‘Po,’ u përgjigj ajo me zë të lartë. ‘Ta thashë.’
Ajo nuk më kishte thënë asgjë të tillë. E ndjeva se nuk kisha aspak të drejtë të isha aty, sepse nëse Elise ishte autorizuar nga disa njerëz të panjohur të qëndronte aty, kjo nuk donte të thoshte se shtëpia ishte e saj. Shtëpia i përkiste një poeti të famshëm bashkëkohor. Mendimi se, në çdo çast, ai dhe familja e tij mund të futeshin brenda dhe të më gjenin atje, ma kalli datën. Unë këmbëngula që Elise ta hapte derën a banjës dhe të ma thoshte në sy se nuk ishte kurrsesi e mundur që ata të ktheheshin pa kaluar edhe shumë ditë të tjera.
Më tej, fillova të mendojë për shtëpinë, për të cilën Elise nuk kishte më përgjegjësi. Përkufizimi i ri i saj, si shtëpia e poetit, veprën e të cilit unë e njihja mirë dhe shumë nga poemat e tij i kisha mësuar përmendësh, i jepte asaj gjithsesi një pamje të jashtme të re.
Për ta vërtetuar këtë, dola jashtë dhe qëndrova pikërisht atje ku kisha qenë në çastin kur, për herë të parë, kisha parë kopshtin tek hapja derën e taksisë. Kisha dëshirë ta krijoja përshtypjen time të parë për herë të dytë.
Këtë herë kuptova se fakti që kopshti ishte i mbuluar me barëra të këqija kishte një qëllim absolut; që atëherë e deri më sot, kam besuar vazhdimisht se kopshti i mbuluar me barëra ekzistonte vetëm në sytë e shikuesit. Por, dhoma e parë në të cilën ishim futur në atë kohë e që mua më kishte inatosur aq shumë, tani po fillonte të merrte kuptim, i cili, çfarëdo që të ishte, ishte i drejtë. Shishen e madhe të bojës, të cilën Elise e kishte vendosur në buharin e oxhakut, e rivendosa përsëri mbi tavolinë, për t’u siguruar. Syri më kapi një fotografi të cilën nuk e kisha vënë re më parë, njoha poetin.
E njëjta gjë ndodhi edhe me dhomën në katin e sipërm, e cila ishte dhoma që Elise kishte caktuar për mua. U mora përsëri me librat, veçse këtë radhë jo aq shumë në kuptimin se ato i përkisnin poetit të famshëm, por me një farë kureshtje sesi ato mund të ishin prodhuar. Tipi i pyetjes që më erdhi ndërmend ishte se nga ku kishte ardhur letra dhe nga çfarë lloj bimësie ishte prodhuar boja e zezë, gjëra këto që, prej atëherë, nuk më kanë ngacmuar më.
Australianët dhe vajza Cockney mbërritën diku aty rreth orës shtatë. Unë kisha planifikuar të merrja trenin e orës tetë e tridhjetë drejt provincës, por kur mora në telefon për konfirmim, mësova se trenat nuk lëviznin të dielave. Elise, me mënyrën e saj dhe forca të shteruara, mu lut që të qëndroja, por këtë e bëri pa ndonjë përpjekje që të dukej se e kishte seriozisht. Sirenat po fillonin të dëgjoheshin përsëri. I kërkova Elise-s që ta përsëriste edhe një herë se poeti dhe familja e tij kurrsesi nuk do të ktheheshin atë natë. Pyetjen, ama, ia drejtova në një mënyrë më abstrakte se më parë, meqë, në mendje kisha sirenat dhe zhurmën e fuqishme që ato bënin. Pyeta veten, gjithashtu, se çfarë lloji gjeniu ogurzi i Ministrisë së Brendshme mund ta kishte shpikur atë kujë të kobshme, dhe përse. Më erdhi ndërmend edhe fjala ‘sirenë.’ Ushtima më pas u shndërrua në komike, sepse përfytyrova njëfarë sirene deti që vinte nga thellësia e shekujve dhe që gromësinte në vitin 1944. Në të vërtetë, sirenat e alarmit më tutën.
Mbi të gjitha, u habita me mbrëmjen e Elise-s. Gjithsecili rravgonte nëpër shtëpi, a thua se ajo nuk i përkiste askujt, por sidoqoftë, Elise ishte më e sjellshmja nga të gjithë të pranishmit. Vajza Cockney, e ulur mbi tavolinën e gjatë, ia jepte një klithme të fuqishme sa herë që shpërthente një bombë. Mu duk sikur shtëpia ishte rekuizuar nga ushtria. Ishte pushtuar kudo dhe në përmasa të tilla saqë mu bë sikur ajo nuk ishte më shtëpia ku isha futur në fillim, dhe as shtëpia e poetit, por një shtëpi e tretë – ajo që në mënyrë të turbullt kisha parafytyruar kur, e bezdisur, qëndroja në këmbë në platformën e stacionit të trenit King’s Cross. Shikoja një kapitje tepër të madhe te këta njerëz, dëgjoja zhurmën e madhe që bënin, të gjithë, kishin mangësi gjumi. Kur birra kishte shteruar dhe të gjithë ishin larguar, disa në vendet e strehimit ku ishin urdhëruar të qëndronin, disa nëpër bare, kur vajza Cockney ishte kthyer në strehimin e Metrosë ku edhe kishte fjetur katër javët e fundit, unë pyeta Elise-n, ‘Nuk ndjeheni e lodhur?’
‘Jo,’ tha ajo me një lodhje që të këpuste shpirtin. Më rroku gjumi me të rënë në krevatin përtokë në dhomë e sipërme, dhe u ngrita me vonesë, në orën tetë kur më zgjoi Elise. Kisha dashur të çohesha herët që ta kapja trenin e orës nëntë, për të mos pasur kohë të konsumoja biseda me të. Vura re, sidoqoftë, se ajo kishte humbur diçka nga pamja e saj e rraskapitur. Në kohën që unë po ngjeshja gjërat e mia në çantë dhe Elise kishte dalë në rrugë për të marrë një taksi, dëgjova hapat e dikujt që po i ngjitej shkallëve. Duke menduar se mos ishte kthyer Elise hodha vështrimin jashtë portës. Pashë një burrë që mbante veshur një uniformë dhe një pako të madhe në të dyja duart. Me një cigare në gojë, tek ngjitej, shikimin e mbante poshtë.
‘Mos kërkoni Elise-n?’ i thirra unë duke menduar se ai ishte një nga miqtë e saj.
Ai ngriti kokën, unë njoha ushtarin, njeriun që të kujtonte të kaluarën, dhe që na kishte dhënë cigare në tren.
‘Për mua, kushdo që të jetë,’ tha ai. ‘Problemi është se me duhet të kthehem në garnizon, por nuk kam të holla për të blerë biletën – tetë shilinga dhe gjashtë pens.’
I thashë se mund ta ndihmoja, por në momentin që unë po kërkoja paratë, ai, tek vendosi pakon në dysheme më tha, ‘Nuk dua të marr para hua. Nuk do më shkonte kurrë ndërmend të merrja borxh. Kam me vete diçka që mund ta shesë.’
‘Çfarë keni për të shitur?’ pyeta unë.
‘Një funeral,’ tha ushtari. ‘Këtu e kam.’
E alarmuar, iu afrova dritares. Në rrugë nuk kishte as makinë varrimi dhe as arkivol. Pashë vetëm bulevardin dhe pemët në të dy anët e saj.
Ushtari buzëqeshi. ‘Është një funeral abstrakt,’ shpjegoi ai duke hapur pakon.
Ai e nxori atë dhe, shumë i lehtësuar, e vështroi me kujdes. Ishte pikërisht ajo që dëshiroja – vende-vende ishte ndoshta pak më shumë e purpurt sesa e doja unë, sepse të purpurtën nuk mund ta pranoja si ngjyrë me të cilën mund të mbash zi. Megjithatë, besoja se nuancat e ngjyrës mund t’i zbehja sado pak.
Shumë e kënaqur me pazarin, i dhashë atij tetë shilinga dhe gjashtë pensë. Ky funeral abstrakt nuk ishte i thjeshtë. Me nxitim, futa një pjesë të tij në çantën e madhe. Disa pjesë të tjera i ngjesha në xhepa, por megjithatë, kishte akoma një sasi të mbetur. Elise ishte kthyer me një taksi, ndërkohë që unë duhej të nxitoja. Kështu, duke vrapuar lashë derën pas, dhe më tej edhe portën e madhe të shtëpisë së poetit, me pjesën e mbetur të funeralit që më ndiqte zvarrë nga pas.
Ju mund të ankoheni se po jua fsheh provat. Në të vërtetë, mundet që edhe ta pyesni veten nëse ekzistojnë këto prova. ‘Një funeral abstrakt,’ do të thoni ju, ‘nuk ekziston gjëkundi. Ai është vetëm një nocion. Dhe se askush nuk mund ta paketojë atë dhe ta fusë në çantë. Ngjyrën e nocionit nuk mund ta shikosh.’
Ju do të thoni tërthorazi se gjithçka që ju kam treguar është një trillim i pastër.
Më dëgjoni deri në fund.
Trenin e kapa. Imagjinoni habinë time kur në tren gjeta, të ulur përballë meje, mikun tim ushtar, ekzistencën e të cilit ju e vini në dyshim.
‘Po ju pyes, thjesht nga interesi,’ i thashë unë, ‘si do ta përshkruanit ju të gjithë këtë funeral që ma shitët?’
‘Ta përshkruaj?’ u shpreh ai. ‘Askush nuk e përshkruan dot funeralin abstrakt. Atë, vetëm e koncepton.’
‘Ka shumë gjëra në atë çka po thoni,’ u përgjigja unë. ‘Megjithatë, më duhet ta përshkruaj, nuk është se të rastis çdo ditë që të ndeshesh me një funeral abstrakt.’
‘Gëzohem që e vlerësoni,’ tha ushtari.
‘Dhe pas luftës,’ vazhdova, ‘kur të mos jem më punonjëse zyrtare, shpresoj që, me disa shprehje të veçanta të thëna me zhdërvjelltësi, të shkruaj për përvojën time në shtëpinë e poetit të famshëm, e cila, kulmoi në këtë farë mënyre. ‘Por natyrisht,’ shtova unë, ‘do të më duhet ta përshkruaj pamjen e funeralit.’
Ushtari nuk u përgjigj.
‘Po të ishte një okapi apo një lopë deti,’ thashë unë, ‘do isha e detyruar të bëja të njëjtën gjë. Përndryshe, askush nuk do të më besonte.’
‘Mos doni që t’jua kthej paratë?’ pyeti ushtari, ‘sepse, nëse është kështu, paratë nuk mund t’i merrni mbrapsht. Me to preva biletën.’
‘Mos më keqkuptoni,’ nxitova të them. ‘Funerali është një abstraksion i këndshëm. Dëshiroj, ama, të shkruaj për të.’
Ndjeva një keqardhje të madhe për ushtarin tek pashë vështrimin e tij të shqetësuar. Koka e tij, e cila i ngjasonte kokës së një majmuni, ishte gjëja më e trishtueshme në botë.
‘Abstraktet funerale,’ tha ai, ‘i krijoj me duart e mia.’
Një sirenë alarmi u dëgjua diku larg.
‘Elise bleu një funeral muajin e kaluar. Ajo nuk pati asnjë ankesë. Në stacionin e ardhshëm më duhet të marr një tren tjetër,’ tha ai duke marrë çantën ushtarake nga mbajtësja e plaçkave. ‘Për më tepër,’ shtoi ai, ‘edhe poeti yt i famshëm bleu një të tillë.’
‘Oh, vërtet?’ thashë unë.
‘Po,’ u përgjigj ai. ‘Pa asnjë ankesë. Ishte ajo çka donte – ideja e një funerali.’
Treni ndali në stacion. Ushtari u hodh në platformë dhe përshëndeti me dorë. Në çastin që treni u nis sërish, unë shpaketova funeralin abstrakt dhe e vështrova atë me ngulm për një kohë të shkurtër.
‘Dreqi e marrtë këtë ide,’ thashë unë. ‘Unë dua një funeral të vërtetë.’
‘Gjithçka në kohën e vet,’ dikush u dëgjua të thotë nga korridori.
‘Përsëri ti,’ thashë unë. Ishte ushtari.
‘Jo,’ tha ai. ‘Unë zbrita në stacionin e mëparshëm. Unë jam vetëm një nocion i vetvetes.’
‘Shiko këtu,’ thashë unë, ‘do të ofendoheshe sikur ta flakja tutje këtë?’
‘Natyrisht që jo,’ tha ushtari. ‘Ju nuk mund ta ofendoni një nocion.’
‘Unë dua një funeral të vërtetë,’ shpjegova. ‘Një që më përket mua.’
‘Në rregull,’ tha ushtari.
‘Vetëm atëherë do të jem në gjendje të shkruaj për të dhe t’i analizoj të gjitha detajet,’ thashë unë.
‘Funeralin tuaj? tha ai. ‘Doni që të shkruani për të?’
‘Po,’ thashë unë.
‘Por,’ tha ai, ‘ju nuk jeni më shumë se një qenie njerëzore. Askush nuk mund të jap njoftim për funeralin e vet. Ai duhet të jetë abstrakt.’
‘A e kuptoni sesa pisk e kam?’ pyeta unë.
‘E kuptoj,’ u përgjigj ai. ‘Më duhet të zbres në këtë stacion.’
Nocioni i ushtarit zbriti nga treni. Sërish, treni rriti shpejtësinë. Unë flaka nga dritarja funeralin abstrakt me vlerën e tij prej tetë shilinga dhe gjashtë pens. E vëzhgova tek fluturoi andej e këndej mbi fusha si edhe përqark majave të fabrikave të kamufluara nën një diell që shndriste fuqishëm mbi to, derisa e humba nga sytë.
Në verën e vitit 1944 shumë njerëz humbën jetën papritur dhe mizorisht. Gazetat raportonin, në kohën e duhur, emrat e atyre që ishin publikisht të njohur. Njëri prej tyre, poeti i famshëm, ishte kthyer papritur në shtëpinë e tij, në Swiss Cottage, vetëm pak çaste përpara se ajo të merrte një goditje të drejtpërdrejtë nga një predhë fluturuese. Fatmirësisht, gruan dhe fëmijët i kishte lënë në fshat.
Kur u ktheva në punë, përpara se ta merrja shërbimin, kisha në dispozicion pak kohë të lirë. Vendosa ta marr Elise-n në telefon për ta falënderuar ashtu siç duhej, meqenëse isha larguar me një nxitim të madh. Por, linja telefonike nuk punonte, ndërsa operatorja telefonike nuk po gjente fjalët e duhura për të shprehur zemërimin e saj ndaj meje. Prapa zërit të saj të lodhur dhe grindavec, dëgjova njëfarë tingëllimi të fortë dhe të zgjatur që të lë të kuptosh se telefoni në anën tjetër të linjës, nuk funksionon; ai tingëllim më brengosi jashtë mase dhe më lodhi. Ishte më i padurueshëm sa edhe vetë sirenat e alarmit, kështu që, unë ula receptorin; Elise, në fakt, kishte humbur jetën nën gërmadhat e shtëpisë së poetit të famshëm.
Banja blu me mure të plasaritura, shtrati në dysheme, shishja e madhe e bojës, kopshti i lënë pas dore dhe radha e librave të vendosur me rregull – të gjitha këto përpiqem t’i përmbledh në mendjen time sa herë që zemërohem nga mendimi që Elise dhe poeti u vranë menjëherë dhe papritur. Engjëjt e Ringjalljes do ta evokojnë kujtimin e të ndjerit dhe të ndjerës, por kush vallë, përveç meje, do të jetë në gjendje ta restaurojë shtëpinë e poetit të famshëm?
Kur reflektoj sesi Elise dhe poeti u mashtruan – sesi ata lejuan, me gjakftohtësi, që një ushtar dashamirës t’iu shiste nocionin e një funerali, unë i kujtoj vetes se një ditë do ta pranoj funeralin abstrakt, ashtu si edhe ju, pa asnjë lloj ankimi.
Përktheu nga anglishtja:
Aristidh Shqevi
Oslo, 21.10.2020
