Si s’ikëm me kohë, tha me vete. Kishte shpresuar marrëzisht gjer në çast të fundit, më tepër për hir të plakut. Por kot. Horizonti ishte errësuar dhe shtëpia mbante një si erë shkrumb. Avllia e përcëlluar ish mbuluar nga një si tis gri. Hiri i kish hyrë edhe në trup. Në hundë. Në sytë që i digjnin. Në gojën e tharë. Si s’ikëm me kohë. Televizori kish lajmëruar që para dy ditësh se zjarri po i qasej edhe anës së tyre, por në fillim dukej larg, në bregun tjetër të lumit. Kur kish parë fqinjët dje duke ikur nën qiell të kuq, me kalamajtë e plaçkat ngarkuar në traktor e mbi veturë, e kish tundur kokën si gërnjar. Ik edhe ti mor burrë, i kishin thërritur. Fshati mbaroi. Mos prit çastin e fundit. Por ncuk. Ku bindej ai. Era po fryn tej, u kish thënë, e shtyn zjarrin tutje. Ku ikni o derëzi. Zjarri është kudo. Këtu na mbron lumi.
Por kjo qe dje, a. Sot era kish ndërruar beftë kahje. Lubia e flakëve kish përshkuar shkurret e thara mbi lumë, kish kapërcyer ujin e ish kapur në breg të këtejmë. Tash po qasej ngadalë, duke gëlltitur shtëpitë e lagjes një nga një. Tek ai arrinin krisma të tullave që plasnin, e rënkimi i trarëve të shkrumbuar që rrëzoheshin të këputur në mes. Fqinjët qenë me fat që s’dëgjuan. Shkoi te rafti i librave dhe mori me duar që i dridheshin lekët e fshehur nën fjalor gjigant të shqipes, e tre librat që i kish ndarë plaku mbrëmë. Biblën. Fishtën. Kadarenë. Nganjëherë dilte nga mjegulla e demencës, plaku; por të shumën rronte në mjegull, në fjalë të pakuptueshme. Si s’ikëm me kohë. I hodhi një sy të fundit dhomës, e doli nga aty si i përvëluar.
Kopshti ishte një skenë e paparë. Fjolla të holla hiri binin të përkundura ngadalë si borë e imtë gri prej një qielli sterrë. Tymi e kish mbuluar botën. Ishe si ditë e qametit. Matanë rrugës, shtëpia e fqinjëve ish pushtuar tashmë nga djaj të kuqërremtë që vallëzonin mbi kulm. S’ish hera e parë që shihte vallen e tyre. Një stuhi e ngjashme ia kish gllabëruar një herë moti edhe shtëpinë e fëmijërisë, duke lënë mbas vetëm shkrumb e hi. Shkoi me nxitim te fundi i oborrit, te vetura ku e kish lënë plakun. Por aty, e kapluan djersë të ftohta. Plaku s’ishte më. Ku dreqin…?!
Shikoi brenda në veturë, se mos ish shtrirë. Rripi i sigurisë si monument dështimi, gjysma dergjej jashtë derës së hapur. Si e bëri athua?! Plaku s’e kish dot zbërthyer vetë atë dreq rripi tash dy vjet. Shikoi përreth kopshtit në të gjitha anët, por ncuk. Asnjë gjurmë. Ish tretur, si të mos kish qenë kurrë. E thirri në emër me zë të lartë, një herë. Dy herë. Kot. Edhe britmat dilnin si të mbytura në këtë batërdi. Bah, kjo na mungonte!
Ku mund të ishte vallë? U kujtua që s’kish shikuar në qilar. Aty linin sende të vjetra, se mos na hyjnë në punë ndonjëherë. Nga shtëpia e fqinjëve përballë u dëgjua një oshëtimë e mbytur, si grahmë e vdekjes. Flakët mund të mbërrijnë këtu çdo çast. U sul me vrap drejt qilarit dhe po, deriçka e jashtme ishte e hapur. Këtu qenka, dreqin. Brenda ishte terr, priza elektrike s’punonte, sërish. Thirri një herë, dy. Tri herë. Plaku zakonisht përgjigjej kur e thirrje në emër. Asgjë. Bah. Befas vuri re një si plasaritje të hollë drite në fund të qilarit. Ishte dera e brendshme, ajo që e lidhte qilarin me shtëpinë. Të jetë kthyer gjë brenda? Po pse?!
Nisi të ecë me kujdes nëpër rrëmujën e errët të sendeve që ndodhej në qilar, pesëdhjetë vjet histori koti që duhet të ish flakur qyshkur. Mund t’i kish ngarkuar në kamionçinë, e t’i kish varrosur diku larg. Por jo, se mund të na hyjnë në punë. Bah. E tash duhej të maste hapin nëpër errësirë, se mos i ngulej diku një kunj i ndryshkur. Iu duk se mori një shekull për të arritur gjer te dera e brendshme, ndërsa jashtë ndiheshin zhurmat e skëterrës. Ngjiti shkallët, e hyri prapë në hajat të shtëpisë. Ia thirri emrin prapë, një herë, dy. Pa përgjigje. Por nga dhoma e pleqve u dëgjua një zhurmë.
Ndodhej aty, nderë me rroba por symbyllur në shtrat të vjetër. Bah. Iu qas dhe e preku, e plaku i shqeu sytë si i zgjuar beftë nga gjumi. Çohu se duhet të ikim, i tha, ka rënë zjarr. Po digjet te fqinjët. Plaku zgjohej gjithmonë gërnjar, sikur t’ia kish grabitur kush një ëndërr a hisen e parajsës. A e çove nënën tënde, e pyeti. Plaka kish vite e vdekur. Ajo ka ikur tashmë, i tha. Po si kështu, pa mua; e librat, a i gjete. Kur u sigurua se librat ishin në veturë, plaku ia kapi dorën, e u ngrit me mundim.
Pamja nga ballkoni ishte e skëterrshme. Plaku iu shtrëngoi dorën me forcë. Tek po zbriste shkallët me mundim, nisi të flasë si me vete. Na ranë prapë mor Pal. Qysh s’na u ndanë mana, he Zoti i vraftë. Pali ishte i vëllai i plakut, edhe ai i shuar qyshkur. A i sheh qysh bëjnë, fara e ligë. Na i djegin shpitë. Na i mbysin fëmijët në djep. Nuk diti se ç’të thotë. Pleqtë dementë nganjëherë acarohen kur i përmend, e tashti s’ish koha për dramë. Mjafton kjo drama e madhe që po ndodh.
Mezi arritën gjer te vetura. E rehatoi plakun me rrip, pastaj çeli hapekrah kanatat e portës së garazhit. U ul pranë timonit dhe ashtu dolën të dy në gurnajën e rruginës së vogël të fshatit. Vetëm aty vërejti se zjarri kish kapluar që të katër shtëpitë e anës përballë. Gjithë ana e djathtë e rrugës ishte tym e flakë. Në anën e majtë, shtëpi të lashta me avlli identike e pemë frutore e mure të lyera me gëlqere shikonin me llahtar çfarë po ndodhte përballë, si të dënuar që presin në rend të ekzekutimit. Në atë çast, rrugina e vogël që ndante të dy radhët e shtëpive iu duk si ato hapja biblike e Detit të Kuq. Duhet të ikim, tha. Të shpëtojmë kryet.
Prit, i tha plaku, a ka ikë Marku. Po or babë po, këtu jam, u përgjigj, e shtypi pedalin e gazit. Por plaku e ndali veturën në vend, me fren të parkimit. Prit mana ti, a ka ikë Marta. Ishte hera e parë që e dëgjonte t’ia thotë emrin e së shoqes, zakonisht e quante jot ëmë, a plaka. Po babë ka ikë, i tha me zë të lartë, të ikim edhe ne. Prit, a i more librat. Të shpëtojnë nga zjarri Shadrak, Meshak, Abidnego. Po babë, i tha, s’i di këta që po përmend por mora ata që zgjodhe vetë mbrëmë, biblën, Fishtën, Kadarenë. A të ikim tashti. U mundua t’ia hiqte dorën nga freri, por kot. Plaku e kish kapur si me rigor mortis, nuk i shqitej dot. Dil e ndryje portën Pal, i tha. Edhe drynin merre me vete. Nuk i lihet hasmit shtëpia me dyer hapë.
Bah. Kot të arsyetoje me plakun; se nga i kish ardhur kjo forcë prej djalli mu sot. Doli nga vetura në një botë që po digjej tym e flakë, e gjeti drynin që ndodhej në një vend te porta, e i mbylli kanatat e rënda. Ishte bërë zor edhe të merrje frymë. Tek po u vinte drynin, pa se si shkëndija të imta zjarri po uleshin ngadalë si xixëllonja mbi pemët e mollëve dhe ftonjve që kishin në kopsht, e më tej akoma, mbi aklat e dritareve dhe mbi tjegullat e kulmit. S’ish hera e parë që shihte fluturimin e tyre. Shkëndija si këto ia kishin djegur një herë moti edhe fëmijërinë, duke lënë mbas vetëm shkrumb e hi. Para sysh iu fanitën pamje që i kish harruar qyshkur. Ai duke mbajtur nënën përdore. Babai me të vëllain, Palin, duke qetësuar kuajt e trembur te fundi i kopshtit.
U kthye në veturë, e ia zgjati drynin të jatit. Vetëm atëhere plaku lëshoi frerin. Bëhet mirë Pal, i tha, mbahu i fortë. Dryrin po e mbaj unë. Marku i vogël e Marta janë këtu me ne. Edhe librat i nxorëm, na ruajnë nga zjarri, Shadrak, Meshak, Abidnego. Kthehemi një ditë, e ndërtojmë shtëpinë përsëdyti, edhe më të madhe.
Ndërsa po dilnin nëpër rruginën e ngushtë, vetura e fundit që po linte fshatin e përcëlluar, iu bë sikur pa lart në qiell ca si re të errëta në largësi. Por mund të ishte edhe tymi i flakëve, ku ta dish. Njeriu në zor s’bën t’i zë besë vetes. Si s’ikëm me kohë, psherëtiu. Hodhi sytë në pasqyrë dhe pak rruginën që po kridhej në tym, e avllitë e përcëlluar që merrnin flakë. Ku ikni o derëzi, u kish thënë gjindes dje. Zjarri është kudo. Këtu na mbron lumi. Por lumi i kish tradhtuar kësaj radhe, ashtu sikur i kish tradhtuar dikur. Fqinjët qenë me fat që s’dëgjuan.
Bëhet mirë Pal, i tha plaku prapë, mbahu i fortë. Drynin po e mbaj unë. Kthehemi një ditë. E ndërtojmë shtëpinë përsëdyti. Ashtu qoftë, u përgjigj. Në pasqyrë, katundi i lashtë bënte dritë në errësirë.
