Si shumar më duhej të ruaja zabelin e fshatit, që zinte fill në dalje të tij dhe përfundonte te Gryka e Vanava, ose siç e quanim ne vegjëli, Gryka e Dreqërve. Im at, nuk di për çfarë arsye, mbase që të mblidhnim mendjen e të flinim herët, jetonim jo pak por dymbëdhjetë fëmijë në kullën e vjetër, na tregonte për Grykën e Vanave histori të frikshme. Zgurdullonim sytë gjithë frikë dhe turreshim drejt hasrës, pa marrë as guximin që të pyesnim për fundin e historive. Truseshim afër njëri –tjetrit me ndjesinë që ashtu të trusur do ishim më të mbrojtur, derisa na zinte gjumi. Shumë nga historitë i kam harruar, vetëm njëra më kujtohet sa herë që dëgjoj daullen e ndonjë dasme. Im at përbetohej që historia qe e vërtetë. Ky përbetim duhet të ketë qenë i tepërt se për pesëdhjetë e kusur vite më la një vragë në shpirt, që edhe pse jam në tejmoshë herë herë kaplohem frike. Im at, së bashku me një ekip prej pesë vetash, drejtonin një kapanon punëtorësh që do të hapte një kanal uji për të lidhur fshatin përtej Grykës së Vanava me fshatin tonë, që i ngjitej si kërpudhë grykës, me shumë pak banorë. Sipas tij, një natë me hënë të plotë ku të gjithë punëtorët dremisnin të lodhur, ai dhe tre shokët e tij shijonin prushin e dushkut me një meze të varfër dhe pak nga rakia që e mbanin fshehur, ngaqë nuk u lejohej. Krejt papritmas kishin dëgjuar tingujt e disa daulleve që vinin e afroheshin drejt tyre. Nuk ishte vakt dasmash dhe për me tepër dasmat në ato kohëra bëheshin dimrave dhe jo vjeshtës. Im at qe ngritur vrik, duke nëpërmendur dhjetra histori të frikshme të Grykës se Vanave. Pasi qe siguruar që zërat po afroheshin drejt tyre kishte rrokur një pushkë që e mbante me leje dhe kishte pritur. Vetëm pas pak një varg dasmorësh, nuse të reja veshur me dimi, djem të rinj, vajza të reja, vallen e të cilëve e drejtonte një cjap u afruan disa hapa ngjitur.
“Janë dreqërit, – kishte thënë Selimi.
“Ç’dreqër thua, mos u bëj jerm!”, i që kthyer Jaha, ngrirë frike.
Valltarët i qenë afruar zjarrit duke nxjerrë një oi oi të zgjatur pas virrmës së cjapit, ndërsa katër veta mbuluar me cohëra të bardha u binin daulleve dhe curleve. Mbaj mend që im at më pati thënë që shkrehu pushkën mbi to, po që pushka nuk pati krisur. “Në dreqër pushka nuk kërcet pa e matur me pëllëmbë”, me pati sqaruar. Këto m’u kujtuan në rrëmujën e mendimeve bri një mexheje lajthish, kur më ngarkuan si detyrë të kërkoja Rrahimin. Rrahimi pati humbur prej shtatë ditësh. Humbja e tij trazoi fshatin, se gjithçka mund të mendohej, por që të humbsite Rrahimi sa një shpat muri, që kur ecte shullajës së malit dushqet lëviznin, si të kalonte një ka, qe e pabesueshme. Natën e humbjes së tij fshati qe po ai kërthi, gratë milnin bagëtinë, burrat ulur pupthi rrëzë udhnajave të lagjes shkëmbenin duhanin e fundit para mbylljes në shtëpi, ndërsa fëmijëve gjithe duf do t’u duhej të mbyllnin lojën e luftërave, që e nisnin sa zinte muzgu. Vetëm për mua qe ndyshe, sa errësohej më duhej të ngjitesha zabelit dhe ta ruaja. Rallë ndodhte por ndonjëherë ndonjë bari shpirtlig i vinte zjarrin. Të nesërmen, në të gdhirë më duhej të kthesha. Flija pak orë dhe merrja qerren e nisesha drejt thertores. Prisja ta mbushnin me lëkurët e kafshëve dhe sërish më duhej të merrja shpatit të zabelit, por këtë herë jo për të ruajtur atë por për të dërguar lëkurat e kafshëve në një biçim dyqani, bri rrafshnaltës, që i blinte lirë. I lodhur dhe me pak orë gjumë detyra që të gjeja Rrahimin nuk m’u duk aspak e lehtë, por më shumë e bezdisshme. Kjo se, për të tjerët unë nuk isha thjesht një roje dhe njeriu që transportonte lëkurët e kafshëve, por isha dhe humbameni thatim që na paskësh një grua të bukur, që i vikan vërdallë gjithë zullumqarët. Biles edhe për tim bir, të vetmin femijë që e solla në këtë botë rreth të dyeztave, kishte zëra që thonin që nuk ishte i imi. Kështu që, duke ditur që Rrahimi ishte nga ato burra zullumqarë që u shkojnë pas grave të huaja, ndryshe nga kureshja e të gjithë fshatit, mua më kaploi një ndjesi ngazëllimi, e doja të humbur. Fundja Xhemilja ime e bukur do të kishte një burrë më pak rreth hireve të saj. Kisha një jetë që duroja gojligët se si Xhemilja, sapo unë nisesha zabelit, bridhte nëpër fshat me burra të tjerë. Kjo më therte shpirtin, por nuk guxoja t’ia thoja. Ajo sillej ndaj meje sertë, bisedonte rrallë, dhe në vend të fjalive nxirrte disa si ulërima, që më linin të kuptoja se s’po më duronte. Frika se mos do të më thoshte troç, që na paskësh bredhur me cilindo që ia kishte dashur qejfi ishte më e tmerrshme se xhelozia ime. Fundja unë isha një burrë shëndetlig, i shëmtuar dhe për më tepër asnjë vajzë nuk pati begenisur të vinte kurorë me mua. Kjo, se, syri im i majtë sheh vëngër dhe veç kësaj është bukur poshtë tjetrit. Gjindja u çudit kur pati merr vesh fejesën tonë, por nëna ime, ndjesë pastë, u gëzua. Edhe pse im at na pati lënë shpejt, shitëm një pelë dhe bëmë një dasëm të madhe. Pas disa muajsh Xhemilja solli në jetë tim bir. Nëna u lumturua, bëri petulla për të gjithë komshijtë. Por unë në vend që të gëzohesha u fundosa në një trishtim të thellë. Jo pak herë kur ngjisja udhën e zabelit, djem të rinj, nga ato kokërisurit, më thërrisnin pas ndonjë trungu pishe, “Hashmet, të polli Xhemilja”. Unë nuk isha aq i marrë sa të mos i kuptoja, por begenisja të heshtja. Lindja pak para kohe e tim biri më shtonte dyshimet, por as vetë nuk arrija ta kuptoja se si pos gjithçkaje, i tundohesha faktit që isha bërë prind dhe se shumë shpejt im bir do më thërrsita, babë. Por lëmshi i helmët brenda meje sa vinte e rritej. Së fundmi Xhemilja s’më begeniste në shtroje dhe im bir në vend që të më thirriste babë, më thërriste, bishë. Disa herë pata marr guximin ta pyesja Xhemilen se çfarë qe kjo çmenduri e tij, por përpara së Xhemilja të më përgjigjej, dëgjoja gajasjet e tim biri, të qeshurat tallëse të tij duke më drejtuar gishtin, “bisha, bisha”
Xhemilja vinte buzën në gaz dhe me një zë pak më pak ironzues se tjera herë më thoshte: “E po nuk është ndonjë emër i keq. Bishat janë të forta, shkatërruese.” Ironia e saj më nervozonte jashtë mase, por nuk kisha kurajon të mbroja veten më shumë. Në të tilla situata im bir kërcente sa në një cep të oxhakut në cepin tjetër, sa në minder, sa mbi ndonjë sënduk, dhe në fund më hidhej mbi kurriz. Zhytja këmbët në hirin e ngrohtë të oxhakut dhe kokën mbi prehër, pas zënkave të tilla. I ngrohti i hirit sikur më ngushëllonte. Pas kësaj vinin ulërimat e Xhemiles, sikur unë paskësha qenë gjithë martesës një sebep i zi i çdo zënke dhe për më keq që s’kisha ditur kurrë të bëja të lumtur tim bir. Pas të pesëmbëdhjetave ai hodhi shtat si të qe një burrë i madh dhe nuk më ngjante në asnjë tipar. Kjo më trishtonte më shumë. Temën e emrit “bishë” nuk e hapja më, se, së fundi as bishë nuk më thërriste, preferonte ndonjë vështrim përbuzës. Talljet e tij silleshin rreth meje vetëm kur kthesha nga shitja e lëkurëve. Për dreq lëkurët e kafshëve mbajnë erë. Dhe rruga deri në atë biçim dyqani ishte bukur e gjatë, ndaj merrja erë dhe unë. Sa futesha në shtëpi dëgjoja ankesat e tim biri, me një zë që i qe trashur së fundmi.
“Pff erë derr!’’.
Pas kësaj në një sinkroni si ta kishin bërë me fjalë dëgjohej e qeshura e Xhemiles. Laja sytë e krahët me venus dhe shtrihesha bri oxhakut. E tillë që jeta ime, duke u kujdesur për një grua, që si dukej u jepje të tjerëve dhe një djali që si dukej nuk ishte imi. Por dita që të parët e fshatit më kërkuan si me përulje që të gjeja Rrrahimin më mbështolli me një tis të çuditshëm. Për herë të parë një si kafshëz e vogël zuri të rritej brenda greminës sime shpirtërore. Nga njëra anë më duke vetja i vlerësuar, nga ana tjetër mezi prisija çastin kur të gjeja gjatë e gjerë, shtrirë të vdekur, Rrahimin. Pesë ditë i rashë cep më cep zabelit. Nuk lash vend pa kërkuar. Hyra në Shpellën e e Arinjve, tek Foleje e
Shqipeve, tek Shtegu i Zanave, Llaka e kuqe, Gropa e Nuselalës, por Rrahim zezën nuk e gjeta se nuk e gjeta gjëkund. Në mëngjes një grumbull pleqsh prisnin gjithë makth kthimin tim, me shpresën e ndonjë lajmi, megjithëse të shtëpisë së tij kishin hapur dyert e mortit. E fundit që më pyeste, me një zë si të ngrehur që Xhemilja, që sapo i thoja: “jo nuk e gjeta as sot”, mbyllej në dhomë e nuk dilte për orë të tëra. Ndërsa unë, zhytur këmbësh në hi, vëreja fshehtas tim biri, shtatin e tij përmbys mbi minder dhe psherëitja thellë dhimbjes.
Ditën e gjashtë të kërkimit, lodhur e kallur vape vendosa t’i dal Grykës së Vanave në anën e përtejme. Askush nuk pati mundur të dilte në atë anë. Rrallë kishin kaluar ndonjë dhi a gjedh, që në kthim ishin të destinuar të binin në greminën e Grykës. Dy shpatet e saj ishin prej nje mase shkëmbore dhe vijëzoheshin nga hone të ngushta të cilat mund të shërbenin si udhnaja të holla, ku mund të ecte vetëm një kalimtar. As vete nuk e di se si por me një hap të shpejtë si të më udhëhiqnin xhindët dola matanë grykës. Ana e përtejme e saj niste me një gravurë gurësh të murmë që sosnin me një shkurrnajë mbi të cilën përveç dhive të egra nuk kishte shkelur kush. Gufatur ecje, mbuluar në djersë nxora kmesën që e mbaja varur pas qafës mbi jakën prej bezeje të këmishës dhe nisa t’i pres ferrat e shkurrnajës më një duf të paparë, a thua po prisja qafa armiqsh. Nuk e di nga më buronte gjithë kjo fuqi dhe për më tepër nuk e kuptoja arsyen se përse doja më çdo kusht ta gjeja Rrahimin. Por për një gjë isha i sigurt, ndjeja një dëshirë të ethshme ta gjeja të vdekur. Dhe nuk kishte se si ndryshe, në dymbëdhjetë ditë e me shumë humbur, ai duhej të kishte vdekur. Kur mendoja vdekjen e tij më vinte në flegrat e hundës era e lëkurëve të kafshëve dhe nisja të nuhasja përreth si të isha një langua. Por përveç një aromë mështenke përzier me aromë vidhi, që përhapeshin egër sa të thertë hundët, nuk ndieja aromë tjetër. Tek i jepja kmesës nëpër ferrave vrik me nerv, vrisja mendjen se çfarë arome do të kishte trupi i vdekur i Rrahimit, me kë do të ngjasonte kërma e trupit të tij? Por as këto pyetje nuk ma hiqnin mendjen nga varra e thellë në shpirt, tek e nëpërmendja mbi trupin e bukur të Xhemilës, që mua për fat të keq veç dy – tri herë më pati ra risk ta ledhatoja, në ditët e para të martesës. Djersët më rridhnin çurk sa bëheshin curril poshtë mjekrës që kisha kohë pa e hequr. Dhe tek m’u errën sytë, duke imagjinuar trupin e bëshëm të Rrahimit mes këmbëve të Xhemilës, një diçka e butë preku mbi gishtat e mi të këmbës së djathtë, potinat e grisura të së cilës nuk i mbanin dot brenda. Shtanga. Rrëshqita vështrimin nga maja e kmesës, që kisha ndalur mbi kaçubë drejt këmbëve të mia, ngadalë, i mpirë, mund të them i ngrirë frike. Kur ç’të shihje trupi lakuriq i Rrahimit qe shtrirë gjerë e gjatë poshtë shkurrnajës, tretur kockë e lëkurë. Dhe ajo që binte menjëherë në sy ishin disa unaza të mavijosura, si kafshime, mbi të gjithë lëkurën. U mbusha në frymë dhe bëra një hap pas. Kisha larë disa herë xhenaze të burrave në fis, por ato çaste një frikë e pashpjegueshme më ngjethi mishtë. “Duhet mbuluar një i vdekur”, pëshpëris me gjysmë zëri, më shumë për t’i dhënë vetes kurajo. Kurrë nuk e kisha kuptuar se, pse kur na rrënqethet mishi prej frike zgjedhim ta nxjerrim fjalën me zë të lartë. Ato momente m’u kujtuan dhjetra frikëra të fëmijërisë dhe mbi të gjitha historia e tim eti tek Gryka e Vanave. Tek përtypja gati pa frymë episode makthi, ndjesisë së çuditshme që më në fund Rrahimin e gjeta, i zu vend një mpirje gati si në therje kraharorit. Ndieja se zemra nuk e pranonte, por sytë po e shihnin, trupi i tij nisi të lëvizte. Në fillim lëvizi krahun e majtë, mandej të djathtin dhe fill pas tyre këmbën e majtë, pastaj të djathtën. Duke qenë se brinjët e kraharorit i numëroheshin, ngjante me një kandërr të madhe, përbindëshe, që përpiqet të mbijetojë. Fytyra përmbys i mbulohej nga flokët e përbaltura, të cilën herë pas herë përpiqej ta lëvizte sa majtas – djathtas. Bëra një hap pas, mbushur në frymë dhe i fola:
“Rrahim a më dëgjon?”.
Me një zë të çjerrrë si të kishte dalë nga një pus i shterrur mu përgjigj: “Po, po, të dëgjoj”.
“Ç’dreqin qenke katandsiur kështu mor’ burrë? Ç’të ka ndodhur?. Ti, gjithë ai burrë?”. Doja t’i jepja bisedës një tis humori, më shumë që të shkrirja atë gjendje frike, se sa ta sillja në vete.
“Nuk kam faj o Njeri. Nuk kam faj. Më morën dreqërit”.
Si duket Rrahimi nuk ma mbante mend dot emrin ndaj më drejtohej, “o Njeri”. “Po për ç’dreqër flet mor burrë? Dreqërit i përkasin përrallave të baballarëve. E ku ka dreqër? Unë i bie zabelit çdo ditë cep në cep, natë e ditë për më shumë së dyzet vite dhe nuk pashë një dreq gjëkundi. Por përpiqu të mbahesh në krahun tim dhe, hë de, hidhe këtë këmishë mes shalëve!”
Në ato çaste Rrahimi ngriti kokën duke vështruar trupin cullak të tij dhe filloi të qante më dënesë, me oi si gratë dhe në fund të ngashërimave derisa nxirrte një si angullimë qeni. Tek e shihja, dridhesha dhe për më tepër më qe tharë goja, gati dhe fyti. Ia lidha këmishën rreth belit, sa për t’i mbuluar hallatet dhe e ndihmova të ngrihej bythas. Si dukej kishte netë aty, se pjesa e barit poshtë tij që zverdhur dhe mënyra se si ecnin butakët dhe buburrecat, e ngadaltë, e mpirë, të siguronte që trupi i tij i bëshëm ishte terur mbi to. “Si ka mundësi që është ende gjallë?” pyes veten si për të larguar çdo mendim të keq dhe makth, brenda vetes. Rrahimi hapi krahun dhe ma palosi rreth qafës që ta ndihja të ngrihej. Edhe pse thellë – thellë e urreja, ato çaste m’u dhimbs. Mpirë frike doja që të mos më tregonte asgjë të paktën sa të kalonim Grykën e Vanave. Por si ta kishin nxitur vërtet xhindët mes dënesjes nisi të tregonte gjithçka. Unë e mbaja mbi kurriz, se peshonte sa një fëmijë. Morëm udhnajës shkëmbore drejt fshatit. Ndërsa unë bëja kujdes që të mos hepoheshim poshtë, ai mes dënesjes tregonte natën e tmerrit. “Në fillim mu duken se qënë gra o Njeri, më pas u shndërruan në burra e për më keq burra me kokën cjepërish. Më ngrinin hava dhe me lëshonin gurishteve. Më ulërinin në vesh me zëra të tmerrshëm kafshësh të egra, bëmat e mia. Se unë na paskësh bërë mëkate, se unë na paskësh bërë kët e atë paudhësi. Bësomë o Njeri se kam vojtur. Herë më shndërronin në grua, herë në kafshë. Kur më shëndërronin në grua ma bënin të gjithë me rradhë. Ja sa u telendisa kështu sië më sheh, kockë e lëkurë, kafshuar prej tyre në çdo ind. Unë kam harruar çdo emër banorëve të fshatit por në vend të emrit, mbaj mend çdo mëkat, çdo gjynah që kam bërë ndaj tyre. Jo pak por shtëpi më shtëpi, o Njeri. Mendon se nëse do isha Rrrahimi i parë do t’i tregoja këto ty, jo kurrë, por ato nuk di se çfarë i kanë bërë edhe mendjes sime. Shoh vetëm errësirë dhe jam gati të ulëras për çdo ditë, për çdo mëkat që kam bërë.”
Ndërsa ai fliste hapat e mi hepoheshin sa në një gropë guri në tjetrën, ndërsa hukama e tij rrëzë veshit më bënte të ulërisja dhe unë. Disa herë mendova ta hedh anash, në rrëpirën e thellë të Grykës, por për dreq pas gjithë asaj ndjesie urrejtjeje, fshihej dëshira e ethshme që ta dëgjoja deri ne fund. Kur sosëm Grykës dhe dolëm në krye të xhades që lidhte fshatin me Gryken e Vanave, edhe pse kockë e lëkurë, më peshonte bukur shumë. Qafa më qe mpirë dhe këmbët më nguleshin pluhurit si dy shkopinj, që duke qenë se isha lodhur i zvarrisja ngjitur dhe ngjanin me një shkop të vetëm. Ndërsa me trupin e Rrahimit të gjatë skile, shtrirë mbi shpatullat e kurrusura të mia, formonim një
kryq të çuditshëm që mbi pluhurin e xhadës, ngjante si kryq i vjetër i ndonjë varri. Tek vështroja dhimbshëm kryqin tonë mbi pluhur, i thashë Rrahimit, që; “mbërritëm, ja dhe pak.” Kishte një copë herë që nuk kishte folur dhe për më tepër ia ndjeja frymarrjen e shpeshtë që herë pas herë e zëvëndësonte më një psherëtimë të zgjatur. “Mbërritem dhe pak, Rrrahim. Mos harro kur të zbresim, mbulo mollaqet” i flas me një dëshirë të ethshme, që të gjitha ato që më kishte treguar gjatë rrugës të ishin një ëndërr e tij e frikshme pas ndonjë të fikti të gjatë mes Vanave. Psherëtiu sërish thellë dhe më tha:“Meqë mbërritëm do të them edhe një gjë o Njeri”.
Shtanga dhe një si krimb neveritës më zgjoi poshtë në stomak, një ndjesi të vjellti. Në ato çaste i ishim afruar rrafshnaltës ku shisja lëkurët e kafshëve, mu afër një gështenje të madhe, rrënjët e së cilës lidheshin me një përrua të thellë, të thatë, ku kishin thyer qafën sa e sa kafshë, por edhe pse rrallë, edhe njerëz.
U ndala për një çast dhe prita të vazhdonte bisedën, i bindur që nëse do të thoshte atë së cilës kisha një jetë që i frikesha, do ta hidhja në përrua.
“O njeri i mirë, ti më shpëtove por druaj që më duhet të të them një të vertetë të zezë, që do të ther në zemër sot e mot. Besomë që jam i destinuar të ta tregoj. Të thashë që dreqërit me kanë marrë edhe mendjen, gjakun, ndjesitë, nuk jam më ai që kam qenë. Ditën që më lanë të mbaruar nën gemushë të shkurrnajës, më thanë që dënimi i madh imi do ishte pasi të më gjenin. Druaj që po nis që tani ai dënim. Pra ajo që do të të them është e tmerrshme, e idhët, e pisët. Si të ta them, yt bir është imi. Xhemilen e mbarsja unë, sa ti niseshe rrugës së zabelit. Në fillim me grishi vetë, për at Zot, por më pas mezi prisja të errej.
Isha mpirë. Ndieva që zorrët më kishin ardhur në gojë, doja të villja, ndërsa duhma e Rrahimit u shpeshtua rrëzë veshit. Nisi të qante, të deneste, të ulërinte. Pa menduar gjatë, mblodha të gjitha fuqitë dhe e hodha drejt përroit. Për dreq një degë gështenje mbirë në rrënjët e trungut të madh i mbajti ngatërruar gjymtyrët e tij të gjata, lakuriqe. Ulërinte me të madhe, ngashërehej, lutej. Një lutje e çuditshme mes kërkimit të ndjesës dhe dëshirës që të mos vdiste, ndërsa dridhje si nga meningjiti. E vështroja i këputur, ndjeja sa isha prerë në mes. Sytë më qenë mbushur me lot dhe buza e poshtme më shkonte vëngër në një të qarë ngashëryese, ulëritëse. E gjitha jeta ime paskësh qenë një
gënjeshtër… Zura të dridhesha më keq se ai. Ndërsa ai qante me të madhe, unë qajë nën zë…
Pas nje copë herë u përmenda nga këmbora e nje tufe dhish, që afrohej drejt nesh, ndërsa Rrahimi ulërinte nën dënesa që ta shpëtoja. Nuk arrija ta shpjegoja se si dhe pse, por për një çast ndjeva për të mëshirë. Fundja, Xhemilja, gruaja ime, ishte fajtore. Zvarrita kembët e lodhura, mblodha ato pak fuqi që më kishin mbetur, fshiva me pëllëmbë të dorës pluhurin dhe lotët dhe i zgjata dorën, ta shpëtoja. Nuk kishte fuqi t’i ngjitej podit poshtë rrënjës së gështënjës, kështu që m’u desh që ta vë sërish mbi shpatulla. Në fshat më pritën gati me brohoritje, por askush se kuptoi që pse heshta ndaj pyetjeve të tyre se, kush e qysh. Isha mpirë. U nisa drejt shtëpisë i vrarë në shpirt dhe bosh përbrenda. Nuk e di se kush e ka shpikur idenë që vdekja është e frikshme, por ato çaste ajo ndjesi që isha tradhëtuar gjithë jetën dhe që ai që më dha ndjesinë e prindit, nuk qe im bir ishte makthi më i madh, mbi çdo vdekje. Nuk di por ato çaste do zgjidhja që të më hanin të gjithë dreqërit për të cilët foli gjatë gjithë rrugës Rrahimi, se sa të isha unë i shenjuari i pabesisë dhe dhimbjes. Lajmi që kisha gjetur Rrahimin dhe për më tepër u isha dukur tjetër njeri, u përhap në gjithë fshatin. Pati nga ata që i besuan faktit që jo vetëm Rrahimi por dhe unë kishim rënë pré e dreqërve dhe lugetërve të Grykës se Vanave. Ndërsa unë u heshtja të gjithëve, duke iu shmangur të gjitha pyetjeve, madje edhe të pleqve kur më përpara këndellesha nëse më flisnin.
Fytyra e Xhemiles më ngjallte kurpën, ndieja aq neveri sa disa herë mendoja ta zboja me gjithë kopilin tim, por qe e tmerrshme, e pashpjegueshme. Ajo ndjesi e gënjeshtërt që kishte jetuar me mua gjithë jetën qe më sfiduese se e vërteta e trishtë, tradhëtia. Ngrihesha më herët se më përpara, ngjitesha xhades së fshatit me qerren mbushur me lëkurë dhe mezi prisja të errësohej dhe të ngjitesha zabelit. Fytyra e ngërdheshur e Xhemilës me acaronte, sidmos kur përpiqej me gjasme të kujdesej: “Kusinë me valë e ke mbi zjarr, venusin këtu, etj”. Ndërsa im bir, kopili, pas lajmit që unë na paskësh gjetur Rrahimin, nisi të më thërrsite sërish; bisha, i forti. Nuk dija se si t’i shpëtoja gjithë kësaj farse, veç zhysja këmbët ne hirin e ngrohtë të votrës, kokën mbi prehër dhe ngashërehesha duke qarë. I shkatërruar, duke ngushëlluar veten me qerren time me lëkurë kafshësh dhe ruajtjen e zabelit, u ligështova shumë, si prej një veremi të egër. Por nuk qe kjo më e keqja. Pas disa javësh, kur lajmi që na qe gjetur Rrahimi i zu vend lajmit që ai na e paskësh marrë veten, shtanga.
Dita e parë.
Ende pa zbardhur mirë, kur një dritë e zbehtë mbulon fshatin, unë sosa në fund të zabelit. Kur ç’të shihja Rrahimi ulërinte me disa fjali të plota që tregonin ashiqare që qe shëruar, të paktën nga zëri.
“O njeri më ndje dhe më fal!”
Një ndjesi neverie dhe urrejtje m’u zgjua njëherësh, sa doja t’i ulërija, por shpeshtova hapat dhe mora udhës së poshtme drejt shtëpisë. E keqja qe se Rrahimi qëndronte aty derisa unë zgjohesha prej gjumit dhe merrja sërish teposhten mbi qerre. Në drekë kalimtarët shtoheshin dhe kjo me bezdiste edhe më shumë. Nisnin hamendësimet se ç’qe ajo që kërkonte Rrahimi, fatziu që ra pré e dreqërve? Përse nuk i përgjigjej Hashmet Shumari? Kjo më nervozonte por nuk jepesha, nuk u përgjigjesha, dhe pse shumë prej tyre guxonin të më pyesnin: “Për çfarë e ka fjalën Rrahimi o Shumar? Unë cytja qetë që të ecnin më shpejt, shpërfillës ndaj të gjithëve.
Dita e dytë.
Me shpresën që Rrahimi nuk po priste në mes të fshatit zbrita me herët se ditët e tjera. Një mjegull e dendur ishte ngjeshur tokës dhe dukej që qielli ishte plandosur mbi të. “Nuk duhet të ketë dal sot, Jermshi”; përshpërita me vete. Kur krejt papritmas u shfaq si një lëmsh i zi mes mjergullës: “Më fal o Njeri. Më fal, për më tepër, që më shpëtove jetën”. Cyta sërish qetë duke e shpërfillur si ditën e parë. Për fat qe shumë mjegull dhe asnjë kalimtar nuk më bezdisi më ndonjë kollitje ironike.
Dita e tretë.
Zbrita zabelit, si çdo ditë shumë herët. Lëmshi i vrerit të tradhtisë së sime shoqeje dhe faktit që im bir nuk qe imi, i qe shtuar një lëshm neverie, ai i lutjeve të Rrahimit. Dhe për më tepër kureshjta e kalimtarëve duke pyetur. Që të mos i shmagesha, për dreq fshati kishte vetëm një rrugë që e lidhte me rrafshnaltën, Rrahimi që ngjitur tokës, zvarritur. Iu ngjit qerres, me ulërima lutëse, si çdo ditë, që ta falja. “Dreq o punë”, thashë më vete. “Duhet ta kenë kafshuar vërtet dreqërit këtë derdimen, që më në fund na u kujtuaka të kërkoj ndjesë”. Cyta sërish qetë, duke kthyer disa herë kokën pas. E pashë tek zhyste kokën në një pellg, duke ngashëryer. Herë herë nuk di pse ndieja dhimbje për derrin. Fundja fajin e kishte ime shoqe…
Dita e katërt.
Ishte e katërta ditë që mllefi i kërkimit të ndjesës prej Rrahimit po më lëvrinte trupit si një helm i fortë, të cilin as nuk e villja dot, as nuk e kapërdija. Ndryshe nga ditët e tjera na qe maskuar me degë shelgjesh dhe u plandos mbi qerre, si një deng bari. I heshta sërish deri ne të dalë të udhës. Pasi e kuptoi që nuk kisha vendosur që të flisja, zbriti i dëshpëruar duke nisur ato ngashërimet e tij të frikshme dhe deri diku qesharake.
Dita e pestë
I kisha shpëtuar udhnajës së fshatit, sa psherëtiva i lehtësuar. Rrahimi nuk më doli sërish në udhë sikur ditët e tjera. Por sapo ndjeva erën e keqe të lëkurëve, zëri i tij më tingëlloi mu pranë veshit. Qe futur mes lëkurëve. Por sikur të më futej edhe në zgavrën time të kraharorit nuk më bëhej t’i flisja, ndjeja vetëm ta shpërfillja dhe të ngopesha duke e dëgjuar tek ngashërehej.
U ngjita indiferent tatëpjetës së rrafshinës, derisa e kuptoi që nuk do i flisja dhe zbriti vetë pa e urdhëruar. E pashë tek zbriste poshtë kokulur.
Dita e gjashtë.
Ditën e gjashtë kur kishte filluar të më pëlqente dalja e tij mes fshatit, dënesjet e tij dhe kur ndjesia që po e sfidoja me ngjalle një ngazëllim të rrallë, e pashë tek i afrohej shtëpisë sime. Zu vend galiç mes meje e sime shoqeje. Pas pak erdhi edhe im bir. Ishim pranë njëri –tjetrit, katër qenie njerëzore krejt të ndryshme. E vetmja gjë e përbashkët ishtë rrezatimi i vaktë e flakës së oxhakut mbi fytyrat tona dhe katër palë sy. I heshta sërish pendesës së tij ndërsa ime shoqe dhe im bir si ta dinin këtë dialog, prisnin tingujt e fundit të fjalëve të tij, që të tundnin kokat në shenjë miratimi. Por sërish shpërfilllja ndaj tyre më lumturonte dhe atë çast m’u kujtua hiri i ngrohtë. Rrasa këmbet në hi, duke u kthyer shpinën, me kokën mes gjunjëve. Në mendje me erdhi historia e tim eti me dasmën e rreme, daullet, dreqërit dhe pushkën. U përlota. Duke u ngushëlluar me hapat ne ikje të Rrahimit dhe pshërtimat e shtiruara të sime shoqeje, kisha dremitur.
Dita e shtatë.
Atë ditë kisha vendosur të pushoja. Nuk do i ngjitesha zabelit dhe as nuk do e vrisja mendjen për lëkurët e kafshëve. Por instiki i kureshtjes në kishte dalë sërish mes udhës Rrahimi më bëri te zbres në fshat. Fshati ishte zbrazur, qe kohë mbjelljesh. Ishin të gjithë në ato pak ngastra që zotëronin. Doja vetëm të ecja. Këmbët më çuan drejt udhnajës së rrafshinës, drejt atij biçim dyqani, gështenjës, përroit…Megjithëse i dërrmuar, të përpjetën e ngjita nxituar dhe nuk e kuptoja arsyen se përse. Kur iu afrova bukur mirë gështenjës, shtanga. Poshtë degëve të saj shoh trupin e varur të Rrahimit.
“Ka varur veten. I nëmur paska qenë, hoqi sa e zeza e ullirit”, më shpjeguan ngutmas një grup kalimtarësh, që po ktheheshin prej ngastrave. Isha mpirë dhe mund të them se nuk ndjeja asgjë…
Rugës së kthimit përtypa me mendje gjithë ato që më kishin ndodhur së fundi, duke nxituar hapat. E vetmja gjë që do të më qetësonte pak do qe kusia me ujë të ngrohtë, venusi dhe hiri i ngrohtë i votrës së zjarrit. Rrugës së fshatit dëgjoja poteren e lajmit dhe vështrimet e çuditshme drejt meje. U futa vrulltas në shtëpi dhe për t’iu larguar gjithë asaj gjendje dhe pamje e shkumova me venus gjithë trupin disa herë. E fërkoja si në kruarje, si të hiqja sikletin e gjithë jetës, duke ngashëryer herë në lot, herë në gajasje dhe herë në psherëtima, dhjetëra herë, derisa avujt e kusisë i zunë vendin një terri të murrmë, në kthinën time të zbrazët.
Ajo mbrëmje qe e gjatë, e heshtur, sfilitëse, torturuese. Zhytur në një vetmi të cilën e thyente vetëm frymëmarrja ime e shpeshtë përsëritja fjalitë me një ton çuditës së fqinjës se si; gruaja ime dhe im bir na paskëshin ngarkuar rraqet e tyre dhe qenë larguar, duke më braktisur…
