Përktheu nga italishtja: Brikena Smajli
1. Metoda Zadig
Çdo zoosemiologu për identifikimin e gjurmëve të kafshëve i kërkohet të njohë metodën Zadig. Umberto Eco-ja e ekspozon atë teorikisht në paragrafin e titulluar “Nallane” të librit të tij “Kufijtë e interpretimit” (1990). Këtu Eco-ja sjell fjalë për fjalë kapitullin e tretë të librit të Volterit, Zadig, që ripërpunonte tregimin e parë të shkurtër të “Pelegrinazhit të tre djemve të vegjël të mbretit të Serendippo”, përkthyer në mesin e shekullit të gjashtëmbëdhjetë në Venedik. Një tekst i ringjallur në 1754-ën nga Horace Walpole-i, i cili shpiku termin “serendipity” për “zbulime të papritura, të bëra falë rastësisë dhe inteligjencës”.
Përralla filozofike e Volterit rrëfen për zgjuarsinë e këtij personazhi, Zadig-ut, që deshifron pa i parë kurrë më parë gjurmët e lëna prej një qenusheje dhe një kali, duke i përshkruar ato me saktësi të përpiktë. Një aftësi gjuetie kjo që në vitin 1979 e kishte shtyrë Carlo Ginzburg-un, të shihte origjinën e një paradigme treguese të përdorur më pas nga romani detektiv (Poe, Gaboriau, Conan Doyle) dhe zbatuar për gjuetinë, parashikimin dhe gjurmët e gishtërinjve, por mbi të gjitha në historinë e artit dhe të shkencave natyrore. Ashtu si Cuvier, i cili ishte në gjendje të rindërtonte të gjithë kafshën nga gjurma që lë shputa e këmbës “me më shumë besim se Zadig-u”, dhe Thomas Huxley që, duke popullarizuar teorinë darviniane në 1880-ën, iu drejtua metodës Zadig, për të formuluar në retrospektivë profeci të rrepta.
Eco-ja, i cili e vendosi kërkimin e tij nën stemën e ornitorinco/ sqepori-t, i shoqëroi tipologjitë e tij semiotike me vepra narrative të fiksionit, testimit dhe eksplorimit si Eksperimenti i Gedanken. Paragrafi me Zadigun në fakt merret në ditën e parë të Emrit të Trëndafilit (1980), ku deveja e përrallës së lashtë orientale bëhet Brunello, kali i abatit të manastirit. Është Gulielmi i Baskavillës ai që me “mendjemprehtësi të madhe” merr rolin e Zadigut, i cili “kishte studiuar vetitë e kafshëve dhe të bimëve dhe kishte fituar një mendjemprehtësi që e bënte të zbulonte një mijë dallime aty ku njerëzit e tjerë shihnin vetëm uniformitetin” (Volteri).
Në njohjen e gjurmëve të kafshëve, ka dallime domethënëse midis rrëfimeve të Volterit dhe të Eco-s. Zadig-u i përgjigjet mjeshtrit të gjuetisë që ndjek kalin duke zbuluar me “aftësi dalluese të thella dhe delikate” gjurmët dhe shenjat në rërë që e çojnë të njohë karakteristikat dhe drejtimin e kafshës që nuk e ka takuar kurrë. Edhe detektivi françeskan i Emrit të trëndafilit njeh fizionominë e kalit të ikur në dëborë, duke u nisur nga gjurmët natyrore “me të cilat bota na flet si një libër i madh”, këtyre u shton gjurmët tekstuale, për të zbuluar, p.sh., se emri Brunello vjen nga përshkrimi i shkruar nga filozofi Buridan. Versioni ekian e orienton semiotikisht rrëfimin: ai bëhet kali i tij i betejës. Ndërsa Zadig-u volterian sheh, shënon, kupton, njeh, mëson, dhe më në fund gjykon, At Guglielmo “përkap” nga ajo që “thonë shenjat”, duke e orientuar rrëfimin drejt teorisë përfundimtare të Rrëmbimit. Për Eco-n dhe mentorin e tij në atë kohë, Thomas A. Sebeok, Zadigu, “i interesuar për natyrën si një sistem i kodifikuar shenjash”, “kërkon marrëdhënie të përgjithshme të kuptimit” në një mënyrë logjike, përmes konkluzioneve-deduktive sinekdotike dhe hipotetike të zbatuara në gjurmët e lëna nga kafshët.
Duke u nisur nga një gjurmë tipike, e lexuar si një seri udhëzimesh, Zadig-u dhe Guglielmo-ja do të njihnin dukurinë (token) që është gjurma e kalit, duke e interpretuar atë në dritën e shkakut fizik që e shkaktoi. Për Eco-n (1990), Volteri do të na e kishte paraqitur këtë në rastin më të parë të prodhimit shenjor, por edhe me “shprehjen treguese” vizuale të simptomave të thjeshta dhe/ose të ndërlikuara, domethënë, të dhëna të së shkuarës, pranisë aktuale ose të mundshme të agjentit “gjurmues”. Këto do të ishin rrëmbime të hipokoduara të cilat, të gdhendura në një seri të lidhur, lejojnë “identifikimin e një teme tekstuale (e cila) është një rast i përpjekjeve rrëmbyese të hipokoduara”. Synimi është të gjesh kodet e konvencioneve të përgjithshme ndërtekstuale, pra kornizat që të lejojnë të ushtrosh një «instinkt hyjnor”, për të arritur rezultate të besueshme tekstualisht përmes një gjykimi teleologjik. Me dhuntinë e Sherlock Holmes-it, dy detektivët e të drejtave të kafshëve, Guglielmo dhe Zadig-u, hamendësojnë, domethënë hipotezojnë dhe krijojnë botë reale të mobiluara siç duhet, nga të cilat mund të zgjedhin më të mundshmen: ata janë në pragun e rrëmbimit krijues dhe meta-rrëmbimit për të vënë bast për rezultatin përfundimtar, pa pritur për kontrolle të ndërmjetme.
Personazhet romaneske kanë dhunti aftësi të qendrueshme dhe të vlerësueshme rrëmbyese; ata nuk gabojnë kurrë në zbulimin dhe interpretimin e gjurmëve të kafshëve, përkundër “gabueshmërisë” së Charles S. Peirce-it, për të cilin njohja nuk është kurrë përfundimtare dhe “noton, si të thuash, në një vazhdimësi pasigurish dhe papërcaktueshmërish”. Megjithatë, ky nuk është rasti i Emrit të trëndafilit: ushtrimi i sigurt i detektorit të gjurmëve të kafshëve – që te Zadig-u ka rezultate negative shoqërore – sfidohet nga natyra konfliktuale e historisë detektive, në të cilën fajtori ka strategjinë e tij të kundërlëvizjeve mbuluese. Përfshirë këtu vazhdimin e krimit, të kryer për të kënaqur një rrëmbim të parë të gabuar nga detektivi françeskan. Për rrëfimtarin Eco, vrasësi i ndjekur lë gjurmë të llogaritura dhe mashtruese, ndërsa kali shpërndan gjurmë të paqëllimshme, të përdorshme për procedurat njohëse të zbulimit dhe ushtrimit hermeneutik të ndjekësit të gjurmës.
2. Gjurma: ekskursus semiofilozofik
Përpara se të nisim një reflektim mbi sistemet dhe proceset e njohjes së shenjave të kafshëve, është me vend që të zhvendoset kërkimi semiotik mbi gjurmët e kontekstit filozofik, të dashur për Eco-n dhe për disa përfaqësues të semiotikës interpretuese. Filozofia e gjuhës ka një raport të përafërt me shkencat semiotike, të cilat shpesh i zgjidh me liponimi, duke shmangur sistematikisht çdo referencë apo citim.
Nga ana tjetër, duke u përballur me nocionin e dokumentimit, të cilin ai e konsideron “të pandryshueshëm”, Maurizio Ferraris (2009) ka trajtuar emrin e Iknologjisë në një doktrinë të përgjithshme të gjurmëve, me ontologjinë, strukturën dhe kuptimin e tyre. Një plan ky teorik që hamendësohet si rregullator në lidhje me semiologjinë dhe skematizmin, pra doktrinën e shenjës dhe teknikën e zbatimit praktik të koncepteve. Psikologjia do të varej gjithashtu nga kjo teori e përgjithshme e gjurmëve: funksionimi i brendshëm i mendjes në lidhje me funksionin e shenjës dhe me atë realitet shoqëror në të cilin do të qëndronte rëndësia socio-politike e semiologjisë. Me gjurmë Ferraris (vep. Cit.) – që shmang me përpikëri çdo referencë për kërkimin semiotik – nënkupton çdo “formë modifikimi të një sipërfaqeje që shërben si shenjë ose si kujtesë për një mendje të aftë për ta mësuar atë si të tillë”.
Prandaj nuk do të kishte “gjurmë në vetvete, por vetëm mendje (ose kafshë) të afta për t’i njohur ato”; të qenit gjurmë është karakteristikë relacionale e një entiteti natyror në funksion të referimit në diçka tjetër. Cilësia i tij ontologjikisht e rëndësishme do të qëndronte në një vlerë dhanore të shenjës (për dikë) dhe jo në atë kallëzore (diçka). Një gjurmë natyrore ose artificiale, kur është unike dhe e pazëvendësueshme, do të kishte vlerën e një “gjurme” me më shumë autonomi ontologjike, ndërsa do të ishte një “regjistrim” më i theksuar epistemologjik kur “mësohet nga pikëpamja e kuptimit, pra ka një vlerë të qëllimshme për mendjen që e sodit”.
Iknologjia e Ferraris-it është e lexueshme si një semiotikë që udhëton nën një flamur tjetër, pra është një teori e përgjithshme e semiozës në të cilën përkufizimi i shenjës varet nga modeli peircian dhe ekian i referencës aliquid stat pro aliquo, i cili përmbledh traditën logjike klasike nga Thomas Aquinas te Eco.
Ndërpërkufizimet interpretuese të propozuara nga Eco – emri i të cilit shfaqet vetëm në disa shënime të shpërndara në fund të Dokumentacionit – nuk merren parasysh.
Kështu ndodh edhe me trendin shekullor sausurian mbi sistemet e shenjave. Megjithatë, për Ferraris, ky model hierarkik përmbledhës – iknologji, semiologji, gjurmë, regjistrim – i bazuar në njohje dhe jo në emërtim (hamendësim), do të përbënte një alternativë neorealiste ndaj kthesës gjuhësore dhe semiotike, duke gjurmuar gjithashtu “shoqëritë e kafshëve, të cilat nuk kanë gjuhë të artikuluara, por janë të pajisura me përpikëri me rituale dhe sisteme të shënjimit të territorit”.
2.1 Zoematika: gjurmimi dhe drejtimi i gabuar
Pistage au large c’est lire tout les signes (=Gjurmimi është leximi i të gjitha shenjave)(Morizot). Empirizmi i ri shkencor, i cili parashikon një kthim jo në tokë, por nga toka, propozon një kontratë të ndryshme natyrore midis bio- dhe semiosferës: përjashtimit njerëzor i kundërvë atë shtazor dhe synon të natyralizojë njeriun dhe të shoqërizojë natyrën. Kështu, shfaqen orientime të reja epistemike dhe praktika të reja për hetimin e semiozës së kafshëve nga një kërkim më i interesuar për kuptimin sesa për shkaqet dhe propozimet e një kontrate të re «natyrore» (Serres) dhe të një parlamenti të kujdesshëm njerëzor dhe jo njerëzor (Latour).
Meqenëse Lévi-Strauss-i i përcaktoi zoemat si «specie kafshësh të pajisura me një funksion semantik», mund të sugjerohej neologjizma Zoematike për studimin e mekanizmave nënkuptues të ndërveprimit komunikues. Për von Uexküll-in, në fakt, “nuk ka objekte në natyrën e gjallë në kuptimin e ngushtë, por vetëm subjekte bartës të domethënies që vendosin marrëdhënie kuptimore ndërmjet tyre”.
Me këtë pikëpamje, studimet primatologjike kanë ripërcaktuar në mënyrë të konsiderueshme objektivitetin adamik të identifikimit dhe emërtimit të specieve. Në veprimtarinë e fundit etologjike, për t’u njohur, kafshët duhet jo vetëm të identifikohen, por edhe të njihen dhe të kuptohen. Ky nuk është një universalizëm i nxituar dhe tolerant – shtrirja e të drejtave të njeriut tek kafshët më të larta! – por i një antropologjie reciproke që na bën të ndjeshëm ndaj asaj që ata janë të ndjeshëm dhe të mendojmë me ta edhe nëse jo si ata. Pra, të bëjë dhe të bëjnë pyetje të cilave ata mund t’u përgjigjen në mënyrë aktive. Nëse njohja e inteligjencës do të thotë t’i kushtosh vëmendje tjetrit dhe ta lësh veten të ndikohet nga ajo, edhe laboratori nuk është domosdoshmërisht një vend pastrimi dhe sakrifice, por një pikë kontrolli e afërsisë kritike, një hapësirë negociuese e kuptimit.
Reflektimi semiotik për gjetjen e gjurmëve të kafshëve vendoset në këtë kontekst epistemik dhe kozmopolit; ai përdor njohuritë e kulturës antike të gjuetisë si një praktikë hermeneutike dhe gjeopolitike të shkëputur nga dimensioni grabitqar. Ai merr, nëse jo distancohet, të paktën njëfarë lehtësie nga kërkimet pioniere të Bateson (për delfinët) dhe Sebeok (për kalin, Hansin e zgjuar), për karakterin e ndërtuar të gjurmës dhe përbërjen e aktorëve të gjurmuar dhe gjurmues, pra nga ata që vazhdojnë të lënë shenja për ata që i ndjekin. Për ata që udhëtojnë përgjatë një piste, gjurmët janë të panjohura, ato lipset të përcaktohen në mënyrë të ndryshme për pozicionet e tyre paradigmatike dhe sintagmatike. Ndërsa metoda Zadig ka të bëjë me përfundimin që nis me gjurmët e marra si të mirëqena, semiologu gjenerativist beson se, për t’u hamendësuar, ato duhet të përcaktohen. Shenjat sausuriane – binarizmi i pandashëm i shenjuesit dhe të shenjuarit – mund të zbulohen, identifikohen dhe njihen vetëm duke modeluar interpretimin e tyre.
Ky është veprim i njohur si Pistare (ang. Tracking, nga fr. Trace) – dhe depistare; nënkupton ndjekjen e kafshës duke zbuluar qenien dhe veprimin e saj, identitetin dhe zhvillimin e saj, duke e shndërruar padukshmërinë e saj në një prani, virtuale ose reale. Të gjurmosh, të hetosh (vestigium është gjurmë), të gjurmosh kafshën do të thotë ta takosh atë me ndërmjetësimin e shenjave, siç nuk reshtin së na kujtuari autorët e shumtë që janë marrë me të.
Duke u nisur, në radhë të parë, nga vetitë thelbësore që shfaqin shprehjen e tij. Dëbora, për shembull, në romanin e Eco-s, mban gjurmën e kalit më shumë se rëra dhe pluhuri i Volterit, sepse ngjeshja e putrës ngjesh sipërfaqen e shkelur dhe vonon shkrirjen e saj. Më pas, në përfundim të procesit të njohjes, nga një analizë krahasuese me shenja të tjera që i përkasin të njëjtit sistem apo grupeve të tjera shenjash, mund të caktohen me dëshirë emra për pasurimin e aftësive tona analitike dhe të njohurive reciproke.
Një vëmendje ndaj shenjave karakterizon edhe librin origjinal të Louis Liebenberg-ut (1990), i cili i kushton një kapitull njohjes së shenjave dhe një tjetër klasifikimit të bazuar në modalitetet perceptuese (erë, pamje, prekje, etj.), dhe atë të Morizot-it (2017), që nis me “Shenjat e ujkut”. Sidoqoftë, informacioni i përshtatshëm për disiplinën që studion sistemet e shenjave, semiologjinë, nuk përkon me këtë thirrje të fortë dhe hipertrofike. Liebenberg-u, i cili gjahtarin primitiv e bën mendimtarin e parë spekulativ dhe sheh në ushtrimin heuristik të gjuetisë së gjahut origjinën e shkencave, përgjithësisht i referohet konkluzioneve peirciane të Sebeok-ut (rrëmbim i veprimit), ndërsa Morizot-i, plangprishës i formulave të dukshme (ensauvagement sémantique), dyshon vetëm në një shënim se paradigma rrethanore e Ginzburgut vjen nga procedurat e ndjekjes së gjahtarit dhe është në origjinë të së njëjtës semiotikë!
Një mundësi e humbur për projektin e një disipline që kërkon një organon – jo një kanun! – për shkencat humane në përballje me ciklet e konvertimit midis natyrës dhe kulturës; një lingua franca e pajisur metodologjikisht për studimin e njohurive hulumtuese të shenjave zoematike.
2.2 Në gjurmët e një ujku dhe një njeriu-ujk
Reflektimi mbi statusin dhe rolin filozofik të kafshës shumëfishohet (Despret 2014). Nga nishani i vjetër marksist te macja indiskrete e Jacques Derrida-së (2006) deri te sqepori i përbërë i Eco-s, duke kaluar përmes ujkut Wittgensteinian të grurit, te lakuriqët e papërkthyeshëm të Thomas Nagel-it. Në vend të kësaj, kërkimi shkencor ka favorizuar qentë dhe patat, majmunët dhe papagajtë, elefantët, delfinët dhe balenat që këndojnë. Ai ka rehabilituar sorrat e padurueshme, ka zbuluar babunët e sociologëve me gëzof dhe inteligjencën e deshve të tufës. Nga ana tjetër, sa i përket ndjekjes së shenjave, kërkimet e fundit duket se janë përqendruar në një kafshë të egër e karizmatike që është pjesë e panaireve të tjera beluine – macet dhe arinjtë – e përbën 5% të biomasës shtazore: Ujkun.
Arsyet praktike janë të dukshme: kthimi i ujkut vjen pasojë e mbrojtjes ligjore nga therja në masë rrjedhojë mbrojtje e tufës së deleve nga teprimi i tij i pamëshirshëm vrasës. Kthimi i të egërve paraqet probleme të qytetërimit.
Ujku për tri gjëra është i njohur: udhëtar, vrasës dhe anëtar, “shumë social” (Safina 2015). Megjithatë, është marrëdhënia e domethënies dhe vlerës (likofilia ose libofobia e “bishës”!) që e lidh këtë “primat nderi” me njeriun me të cilin bashkëjeton në krye të grabitqarit, domethënë që nuk ka asnjë grabitqar prej të cilit ai është pre. Ujku gjithashtu i përket një specieje “të shpërndarë” që i shpëton dilemës midis shenjtërimit – nuk jeton në rezervë – dhe zbutjes. Ndryshe nga qeni, ujku i robëruar nuk e ndjek shikimin tonë.
Një agjent, qeni, i shpikur shoqërisht si një protoarmik – homo homini lupus – i cili është pjesë e historisë dhe historive tona dhe e ka shoqëruar njeriun, si rival dhe partner në gjueti, peshkim dhe luftë që nga kohërat më të lashta. Në veçanti për ekspertizën e tij të njohur në shenjimin e territoreve të tij, gjetjen e gjurmëve të gjahut dhe fshehjen e gjurmëve nga gjuetari, për shembull duke urinuar në ujë. Në fakt, semiotika konotative e gjurmimit risjell vëmendjen në njohuritë klasike për metisin, inteligjencën e mprehtë, “makiaveliste” të kafshëve “sofiste” – dhelprës dhe oktapodit – të kulturës klasike, me aftësinë e tyre polimorfike për të shndërruar shenjat e pranisë dhe drejtimit të tyre. (Detienne, Vernant 1974)
Ashtu si Hermesi mitik, i cili vjedh tufën e Diellit duke tërhequr kafshët nga bishti, duke ndryshuar kështu drejtimin e gjurmëve, dhe si ekuivalenti i tij folklorik Gishtoja, ujku ka gjithashtu heroin e tij eponim dhe negativ: Dolone (Fig. 1 ). Aleat i trojanëve kundër akejve, ai fshihet, me keqdashje, nën lëkurën e ujkut – si gjuetarët indianë të buallit në kullotat amerikane (Fig. 2) – dhe i gjithë metis-i i Uliksit dhe ndihma e Athinës nevojiten për ta zbuluar dhe vrarë.
Gjetja, identifikimi, njohja e shenjave të vlerësuara nga semiologu detektiv, si një premisë e lehtë për veprimin e rrëmbyer të dikujt, nuk është fare e lehtë: për vështirësinë e gjurmimit të vetë gjurmëve, për morfologjitë e veçanta të specieve të ngjashme, për pasiguritë e caktimit të identitetit dhe mbi të gjitha për metisin ‘makiavelist’ të ujkut. Karakteristikat e sipërfaqeve të mbishkrimit, qëndrueshmëria e substancave të manifestimit, ndotin sigurinë e gjurmëve. Ashtu siç është e vështirë të dallosh gjurmët e ariut të murrmë nga ai i thinjuri amerikan, po ashtu është e vështirë të ndash gjurmët e këmbëve të ujkut nga ato të qenit apo hibridit tjetër. Tiparet dalluese pasqyrohen, më shumë se në shenjën e izoluar, në sekuencën e gjurmëve (Fig. 3): ujku vazhdon në fakt të vendosë këmbët e tij të pasme në shtypjen e këmbëve të përparme dhe rruga e tij është më drejtvizore se ajo, më e valëzuara dhe e parregullta e një qeni.
Në njohjen narrative të shtigjeve, ndjekësi duhet të turbullohet për të parë (Liebenberg 1990) dhe të praktikojë vëzhgime të ndërprera; ai gjendet edhe në nevojën imagjinative për të katalizuar pjesë të pashfaqura, për shkak të terrenit të papërshtatshëm për mbishkrimin e gjurmës, por mbi të gjitha për shkak të taktikës ujkore të maskimit, fshehjes të gjurmëve të dikujt mbi qëllimin e atyre që e ndjekin.[1] Ujku, ndryshe nga majmuni, nuk është një specie politike, por ka një qëndrim “aristokratik” brenda hierarkive të ndërrueshme të tufës. Siç ka vënë në dukje Bateson (1972), «ligjërimi i tij përqendrohet kryesisht në rregullat dhe rastësitë e marrëdhënies”, dhe ai është i pajisur me një njohuri taktike legjendare në ndjekjen e gjahut dhe në mashtrimin e atyre që e ndjekin ose e përgjojnë. Ai është një agonist i vetëm ose i shumëfishtë, i fshehtë dhe proteinik, i vështirë për t’u vizualizuar dhe njohur dhe i vështirë për t’u kuptuar si (token) shenjë e paramenduar e një lloji të caktuar. Ujku i ndjekur mund të rrethojë ndjekësin, duke u fshehur pas tij; nëse mashtrohet, ai nuk bie kurrë në të njëjtën kurth. Mënyra e tij e ekzistencës është ajo mutante dhe evolucionare, një “blloku rizomatik të bërjes» (Deleuze, Guattari 1980). Ishte René Thom ai që vuri në dukje katastrofën perceptuese për të cilën mund të ndodhë, që gjatë rrugës, grabitqari, me zhvendosje empatike dhe i verbuar nga shtatzënia e dëshirës, të tregojë dhe të veprojë, sikur të ishte pre. Makina kinegetike, për shkak të nevojës strategjike për të kapur këndvështrimin e tjetrit, e bën atë të ndihet një kafshë, “ujqërorja” e saj, së bashku me një mutacion antropik. Në ngjarjet njerëzore dhe shtazore të zbulimit të ndërsjellë të gjurmëve dhe në cilësinë e tyre të kuptimit, në fakt njihet një bashkë-evolucion që nuk është i trashëguar, por komunikues, ngjitës dhe simbiotik midis qenieve heterogjene. Një evolucion joparalel, pasojë e kthyeshmërisë së instancave kumtuese, maskimeve të lëkurës dhe kundërmasave, që shkojnë në drejtim të një antropomorfizimi të ujkut (siç dëshmohet, ndër të tjera, nga varjet e shpeshta publike dhe ekspozitat e ujqërve të vrarë) dhe ujkëzimi i njeriut. Homo homini lupus dhe lupus, lupo, homo. Njeriu – ujk, rezultat utopik i evolucionit të etogrameve të ndryshme, është semiofori i një takimi të ndërsjellë që ndodh me anë të një shenje ndërhyrëse. Fjala mutuo vjen nga mutare!
Prandaj, lexuesi i shenjave të ujkut, duke përfshirë edhe gjurmët e lëna nga fshehja e gjurmëve, praktikon një animizëm të matur dhe jo viktimist. Për shprehjet idiomatike dhe proverbiale, për tropet dhe tregimet, ai e di se, pavarësisht ndryshimit fizik, është homologjia e brendshme ajo që e shtyn të sillet sikur ujku ndante të njëjtat vlera të subjektivitetit, vetë-ndërgjegjësimi, kujtesa, qëllimshmëria, njohuria, komunikimi, vdekshmëria (Descola 2005). Një qëndrim që nuk ka asgjë shamanike në të, por që kërkon që aktori njerëzor të performojë diplomatikisht si ndërmjetës – përkthyes dhe sinjalizues – midis rasteve kontradiktore të shqiptimit (Latour). Një diplomat “ujk” – domethënë hominarius – joreduktues në lidhje me kuptimin njerëzor dhe natyralizmin radikal për të cilin njeriu është një kafshë ndër të tjera. Një ndërmjetës që nuk beson në epokën e artë në të cilën «ujku do të jetojë së bashku me qengjin (Isaia XI: 6-8), por dëshiron të përforcojë dallimet e ngjashme. Midis qengjit, ujkut dhe njeriut – shokët e ardhshëm në parlamentin Laturian – marrëdhëniet do të jenë gjithmonë «të matura». Prandaj është e nevojshme të merren me kufijtë e bashkëjetesës, incidentet diplomatike, rregullimet e mundshme deri te keqkuptimet e mira. Për të lëvizur në këtë «rizosferë» (Deleuze, Guattari, op. Cit.) Diplomati ndërmjetës duhet të ketë, sipas mendimit tonë, një gjuhë përcjellëse të përshtatshme: gjuhën e semiotikës, duke shmangur heshtjen e kafshëve pa kërkuar prej tyre të mësojnë gjuhët njerëzore.
Pikëmbërritja
Elias Canetti dhe Jean Baudrillard (1981), pas tij, thanë se nuk mendonin për konceptet, por për kafshët. Një ftesë për të dalë nga shpella platonike e një ekologjie sentimentale, mbi të cilën projektohen hijet e kafshëve shtëpiake prej pellushi.
Rezistenca e ashpër e tufës së ujqërve ndaj kësaj taksidermie tregon se inteligjenca e kafshëve është çështje territori dhe metamorfoze të ndërsjellë. Na detyron të mendojmë se kriza ekologjike dhe nxjerrja e verbër e burimeve natyrore i përkasin vizionit të një bote të ardhurash objekte, ku ne e konsiderojmë veten si subjektet e vetme, duke privuar çdo gjallesë nga kompleksiteti i saj domethënës dhe me vlerë. Gjuetia dhe madje edhe lufta me dema ruajnë ende një marrëdhënie simbolike në lidhje me përndarjen eksperimentale dhe therjen e verbër të fermave industriale.
Pas hulumtimit të maskimit, taktikat epistemike të gjurmimit i ofrojnë jetë të re një semiotike të theksuar, krahasuar me vulgatën Peirciane, e cila, si monarkia angleze, teorikisht mbretëron, por nuk rregullon kuptimin e formave të jetës. Semiologu, i cili ka hequr dorë nga gjuetia dhe gjurmimi i ujkut, është gjuetari më i mirë i shenjave të tij. A mund të na bëjë ai të buzëqeshim sërish me kafshën që është në ne dhe me njeriun që është në të?
Fatmirësisht mes shenjave të pikësimit mungon Pika e Mbërritjes.
Fabbri, P. (2019). Zadig e il Lupo, ovvero semiotizzare le tracce. Në D. Bertrand, & G. Marrone, La sfera umanimale. Valori, racconti, rivendicazioni (Vëll. i Biblioteca/semiotica, f. 276). Milano: Meltemi.
Referenca:
Bateson, G.,1972 Steps to an Ecology of Mind: Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology, The University of Chicago Press, trad. it., Verso una ecologia della mente, Adelphi, Milano 1976, spec. “Problemi relativi alla comunicazione dei cetacei e di altri mammiferi”.
Baudrillard, J. 1981 Simulacres et simulation, Galilée, Paris, trad. it., Simulacri e impostura. Bestie, beaubourg, apparenze e altri oggetti, Pgreco, Roma, 2008, cap. “Bestie, territorio, metamorfosi”.
Cimatti, F.2013 Filosofia dell’animalità, Laterza, Roma.
Deleuze, G., Guattari, F.1980 Mille plateaux. Capitalisme et schizophrénie, Minuit, Paris, trad. it., Mille piani, Castelvecchi, Milano 2000, cap. 10, “Divenire intenso, divenire animale, divenire impercettibile”.
Derrida, J. 2006 L’animal que donc je suis, Galilée, Paris, trad. it., L’animale che dunque sono, Jacabook, Milano 2014.
Descola, P.2005 Par-delà nature et culture, Gallimard, Paris, trad. it. Oltre natura e cultura, SEID, Firenze 2014.
Despret, V.2014 Que diraient les animaux, si… on leur posait les bonnes questions?, La Découverte, Paris, trad. it., Che cosa rispondono gli animali… se facciamo le domande giuste? Sonda Edizioni, Milano 2017.
2002 Quand le loup habitera avec l’agneau, Les Empêcheurs de Penser en Ronde, Paris, trad. it. Quando il lupo vivrà con l’agnello. Sguardo umano e comportamenti animali, Elèuthera, Milano 2004.
Détienne, M., Vernant, J.-P.1974 Les ruses de l’intelligence. La métis chez les Grecs, Flammarion, Paris, trad. it Le astuzie dell’intelligenza nell’antica Grecia, Laterza, Roma 1978.
Dumas, A.1856 Le Meneur des Loups, trad. it., Il signore dei lupi, Del Bosco, Milano 1973.
Eco, U.1990 I limiti della interpretazione, Bompiani, Milano, cap. “Corna, zoccoli, scarpe: tre tipi di abduzione”.
1980 Il Nome della rosa, Bompiani, Milano.
Fabbri, P.2011 Semiotica e camouflage, in L. Scalabroni, a cura di, Falso e falsi. Prospettive teoriche e proposte di analisi, Ed. ETS, Pisa, 2011, pp. 11-25.
Ferraris, M.2009 Documentalità. Perché è necessario lasciar tracce, Laterza, Roma.
Fontenay, E. de2013 Le Silence des bêtes. La Philosophie à l’épreuve de l’animalité, Seuil, Paris.
Ginzburg, C.1979 Clues: Roots of an Evidential Paradigm, in Theory and Society, 7, pp. 273-288, trad. it., Spie. Radici di un paradigma indiziario, in A.G. Gargani, a cura di, Crisi della ragione, Einaudi, Torino, pp. 57-106.
Guidi, S., Romele, A. (a cura di)2016 Human and digital traces, in Azimuth, n. 7.
Latour, B.2005 Un monde commun mais pluriel, Éditions de l’Aube, Paris, trad. it., Disinventare la modernità, Eleuthera, Milano 2008.
Lévi-Strauss, C.1985, La potière jalouse, Plon, Paris, trad. it. La vasaia gelosa, Einaudi, Torino 1987, cap. VIII, “Alla ricerca di Zoemi”.
1962 La Pensée sauvage, Plon, Paris, trad. it., Il pensiero selvaggio, il Saggiatore Milano 1964, cap. “L’individuo come specie”.
Liebenberg, L.1990 The art of tracking. The origin of science, David Philip publisher, Claremont 1990.
Marrone, G. (a cura di)2017 Zoosemiotica 2.0. Forme e Politiche dell’animalità, Museo Pasqualino, Palermo.
Marrone, G., Mangano, D. (a cura di)2018 Semiotics of Animals in Culture. Zoosemiotics 2.0, vol 17. Springer, Cham.
Morizot, B.2017 Sur la piste animale, Actes Sud, Arles, prefazione di V. Despret.
2016 Les diplomates, cohabiter avec les loups, sur une autre carte du vivant, Marseille, Wildproject.
Parret, H. 2016 Une sémiotique des traces, Trois leçons sur la memoire e l’oubli, Lambert-Lucas, Limoges.
Pastoureau, M.2018 Le loup, une histoire culturelle, Seuil, Paris, trad. it. Il lupo. Una storia culturale. Ponte alle Grazie, Firenze 2018.
Rastier, F.2015 Saussure au futur, Belles Lettres, Paris.
Rong, J.2015 Il totem del lupo, Oscar Mondadori, Milano.
Safina, C.2016 Beyond Words: what animals think and feel, Picador Usa.
Serres, M.1990 Le contrat naturel, Editions François Bourin, Paris, trad. it. Il contratto naturale, Feltrinelli, Milano 1991.
Sebeok, T. A.1990 Essays in Zoosemiotics. The Toronto Semiotic Circle, Toronto.
Sebeok, T.A. (a cura di)1973 Zoosemiotica, Studi sulla comunicazione animale, Bompiani, Milano.
Thom, R.1972 Stabilité structurelle et morphogenèse, InterÉditions, Paris, trad. it. Stabilità strutturale e morfogenesi.
Saggio di una teoria generale dei modelli, Einaudi, Torino 1980.
[1] Gjuetarët si Franklin D. Roosevelt, presidenti i SHBA-së, dhe piktorë, si Abbott Thayer, morën pjesë në polemikat mbi lindjen e kamuflazhit si një disiplinë shkencore dhe prezantuan menjëherë përdorimin e tij në taktikat ushtarake. (Fabbri, 2011).
