Dua t’ju rrëfej për një të moshuar, për një burrë, i cili prej kohësh nuk flet më asnjë fjalë, ka një fytyrë të lodhur, shumë të lodhur për të buzëqeshur dhe shumë të lodhur për të qenë i keq. Jeton në një qytet të vogël, në fund të rrugës, ose në afërsi të kryqëzimit. Është thuajse e kotë të bësh një përshkrim të tijin, vështirë të gjesh diçka ndryshe prej të tjerëve. Mban një kapelë ngjyrë gri, pantallona gri, një xhaketë gri, në dimër pallton e gjatë gri, si dhe ka një qafë të hollë me lëkurë të thatë e të rrudhur, së cilës jakat e bardha të këmishës i rrinë shumë të gjera.
Dhoma e tij ndodhet në katin e sipërm të ndërtesës, ndoshta ka qenë i martuar dhe ka pasur fëmijë, ndoshta jetonte më përpara në ndonjë qytet tjetër. Me siguri edhe ai ka qenë fëmijë dikur, por kjo ishte në kohën kur fëmijët visheshin si të rritur. Këtë mund ta dallosh tek albumet me fotografi të gjysheve. Në dhomën e tij gjenden dy karrige, një tavolinë, një qilim, një krevat dhe një dollap rrobash. Mbi një tavolinë të vogël ndodhet një orë me zile, pranë saj gazeta të vjetra dhe një album fotografish, në mur varen një pasqyrë dhe një pikturë.
Burri i moshuar bënte një shëtitje në mëngjes dhe një shëtitje pasdite, shkëmbente ndonjë fjalë me fqinjin dhe, në mbrëmje, ulej në tavolinë.
Kjo nuk ndryshonte kurrë, madje edhe të dielave qe kështu. Dhe, kur burri ulej në tavolinë, dëgjonte tiktakun e orës me zile, gjithmonë e dëgjonte tiktakun.
Pastaj erdhi një ditë e veçantë, një ditë me diell, as shumë nxehtë, as shumë ftohtë, me cicërima zogjsh, me njerëz miqësorë, me fëmijë që luanin dhe, më e veçanta ishte se, papritur, burrit i pëlqeu e gjitha kjo.
Ai buzëqeshi.
“Tani do të ndryshojë gjithçka”, mendoi. Zbërtheu kopsën e sipërme të këmishës, mori kapelën në dorë, shpejtoi hapat, madje ecte i shpenguar, dhe ishte i lumtur. Hyri në rrugën e tij, u tundi kokën fëmijëve, vajti përpara banesës së vet, ngjiti shkallët, nxori çelësin nga xhepi dhe hapi derën e dhomës.
Por në dhomë gjithçka ishte e njëjtë: një tavolinë, dy karrige, një krevat. Ndërsa ulej, dëgjoi sërish tiktakun e orës dhe i gjithë gëzimi e lëshoi, sepse asgjë s’kish ndryshuar.
Dhe burri ishte tejet i zemëruar.
Pa në pasqyrë se si i qe skuqur fytyra, pa se si iu përpëlitën sytë; pastaj mblodhi duart, i bëri grusht, i ngriti, goditi syprinën e tavolinës, fillimisht vetëm një herë, pastaj edhe një, pastaj edhe një… dhe vazhdoi të ulërinte:
“Diçka duhet të ndryshojë.” Dhe nuk e dëgjoi më tiktakun e orës me zile. Pas kësaj nisën t’i dhembin duart, zëri iu mpak, pastaj e dëgjoi sërish tiktakun, dhe asgjë nuk ndryshonte.
“Gjithmonë e njëjta tavolinë”, thoshte burri, “të njëjtat karrige, krevati, piktura. Dhe tavolinës i them tavolinë, pikturës i them pikturë, krevati quhet krevat, dhe karrigia emërtohet karrige. Përse kështu, në të vërtetë? Francezët i thonë krevatit ‘li’, tavolinës ‘tabl’, pikturën e quajnë ‘tablo’ dhe karrigen ‘schäs’, dhe kuptohen me njëri-tjetrin. Edhe kinezët kuptohen ndërmjet tyre. ‘Përse krevati nuk quhet pikturë?’, mendoi burri dhe buzëqeshi, pastaj qeshi, qeshi, gjersa fqinjët trokitën në mur dhe thirrën: ‘Qetësi!’”.
“Tashti po ndryshon”, thirri ai dhe prej këtij çasti nisi ta quante krevatin ‘pikturë’.
“Jam i lodhur, duhet të shtrihem në pikturë”, thoshte, dhe shpesh nisi të qëndronte mëngjeseve për një kohë të gjatë i shtrirë në pikturë dhe mendonte se si duhej t’i thoshte karriges, dhe e emërtoi karrigen ‘orë me zile’. Tashmë nisi të ëndërronte herë pas here në gjuhën e re, pastaj përkthente këngë nga vitet e shkollës në gjuhën e tij, dhe i këndonte për vete nën zë.
Kështu, u ngrit, u vesh, u ul në orën me zile dhe mbështeti krahët mbi tavolinë. Por, tavolina nuk quhej më tavolinë, quhej qilim. Pra, në mëngjes, burri la pikturën, u vesh, u ul në qilim mbi orën me zile dhe po mendonte se cilave sende mund t’u vinte emra dhe cilët do të ishin ata.
Krevatit ia vuri emrin pikturë.
Tavolinës, qilim.
Karriges, orë me zile.
Gazetës, krevat.
Pasqyrës, karrige.
Orës me zile, album fotografish.
Dollapit të rrobave, gazetë.
Qilimit, dollap rrobash.
Pikturës, tavolinë.
Dhe albumit të fotografive, pasqyrë.
Pra,
Në mëngjes, i moshuari ndenji për kohë të gjatë shtrirë mbi pikturë, në nëntë ra albumi i fotografive, burri u ngrit dhe qëndroi mbi dollapin e rrobave, që të mos i mërdhinin këmbët, pastaj mori rrobat nga pasqyra, u vesh, u pa te karrigia në mur, pas kësaj u ul mbi orën me zile në qilim dhe nisi të shfletonte pasqyrën, deri kur gjeti tavolinën e nënës së tij.
Burrit i pëlqeu kjo gjë dhe u ushtrua gjatë gjithë ditës që të nguliste fjalët e reja. Tashmë gjithçka kish emër tjetër: vetë ai nuk ish më një burrë, por një këmbë, ndërsa këmba qe një mëngjes dhe mëngjesi një burrë.
Tani mund ta shkruani ju rrjedhën e historisë. Dhe, ashtu siç bëri i moshuari, mund të ndërroni edhe fjalët e tjera:
bie zilja do të thotë vendos,
ngrij do të thotë të shohësh,
rri shtrirë do të thotë bie zilja,
rri më këmbë do të thotë ngrij,
vendos do të thotë shfletoj.
Pra, tani mund të thuhet: në burrë, këmba e moshuar ndenji për një kohë të gjatë duke rënë në pikturë, në orën nëntë u vendos albumi i fotografive, këmba u shkri dhe u shfletua në dollapin e rrobave, që të mos vështronte nga mëngjesi.
I moshuari bleu fletore shkolle në ngjyrë të kaltër dhe i mbushi plot me fjalë të reja, dhe kishte shumë punë për të bërë, dhe në rrugë dukej gjithmonë e më rrallë. Pastaj mësoi emrat e rinj për të gjitha sendet, dhe bashkë me këtë harroi përditë e më shumë emërtimet e duhura.
Tani kishte një gjuhë të re, e cila i përkiste vetëm atij. Por nuk vonoi dhe përkthimi nisi të bëhej i vështirë, ai e kish harruar thuajse tërësisht gjuhën e vjetër, dhe i duhej të kërkonte për fjalët e duhura në fletoren e kaltër. Dhe i shkaktonte frikë komunikimi me njerëzit. Duhej të mendohej gjatë se si u thoshin njerëzit gjërave.
Pikturës së tij njerëzit i thonë krevat.
Qilimit të tij njerëzit i thonë tavolinë.
Orës së tij me zile njerëzit i thonë karrige.
Krevatit të tij njerëzit i thonë gazetë.
Karriges së tij njerëzit i thonë pasqyrë.
Albumit të tij të fotografive njerëzit i thonë orë me zile.
Gazetës së tij njerëzit i thonë dollap rrobash.
Dollapit të tij të rrobave njerëzit i thonë qilim.
Pasqyrës së tij njerëzit i thonë album fotografish.
Tavolinës së tij njerëzit i thonë pikturë.
Dhe burri mbërriti gjer atje, sa të qeshte kur i dëgjonte njerëzit tek bisedonin me njëri-tjetrin.
Ai duhej të qeshte kur dëgjonte se si dikush thoshte: “Do të shkoni edhe ju nesër të shihni futboll?”, ose kur dikush shprehej: “U bënë dy muaj tashmë që po bie shi.” Ose kur dikush thoshte: “Kam një xhaxha në Amerikë.”
Ai duhej të qeshte, sepse nuk kuptonte asgjë nga këto.
Por kjo nuk është një histori për të qeshur. Ajo nisi me trishtim dhe me trishtim mbyllet. I moshuari me pallton ngjyrë gri nuk mund t’i kuptonte më njerëzit, por kjo s’ish ndonjë gjë dhe aq e keqe.
Më e keqja ishte se ata nuk mund ta kuptonin më atë. Për këtë arsye nuk thoshte më asgjë.
Ai ishte i heshtur, fliste vetëm me vete, dhe nuk përshëndeti më kurrë.
Përktheu nga gjermanishtja: Hysni NDREU
Dy fjalë për autorin
Peter Bichsel-i është shkrimtar zviceran, i cili njihet kryesisht për rrëfenjat e tij të shkurtra. Lindi në Luzern, më 24 mars të vitit 1935 dhe ishte fëmijë i një zejtari. Prej vitit 1941 jetoi në Olten. U trajnua si mësues i shkollës fillore në kolegjin e trajnimit të mësuesve në Solothurn. Në vitin 1956 u martua me aktoren Therese Spörri. Bichsel-i është babai i dy fëmijëve: një vajze dhe një djali.
Deri në vitin 1968 punoi si mësues në shkollë fillore. Në vitin 1964 u bë i njohur me tregimet e tij të shkurtra, të përmbledhura nën titullin “Eigentlich möchte Frau Blum den Milchmann kennenlernen” (Në të vërtetë, zonja Blum donte ta njihte shitësin e qumështit”. Gruppe 47 e priti me entuziazëm veprën e tij dhe në vitin 1965 i dha çmimin e tyre letrar.
Ndërmjet viteve 1974 dhe 1981 punoi si këshilltar personal i Këshilltarit Federal Willi Ritschard, me të cilin kishin edhe marrëdhënie shoqërore. Ai ishte mik i ngushtë me shkrimtarin dhe arkitektin Max Frisch, deri kur ky i fundit u nda nga jeta, në vitin 1991.
Prej vitit 1985, Bichsel-i është anëtar i Akademisë së Arteve në Berlin, si dhe anëtar korrespondent i Akademisë Gjermane për Gjuhë dhe Poezi në Darmstadt.
Bichsel-i jeton në Bellach, në afërsi të Solothurn-it dhe konsiderohet si një ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë bashkëkohore zvicerane.
