Përktheu Andreas Dushi
Kur isha e vogël, takova një familjar të largët që nuk mund të shihte. E kisha parë shumë pak herë para se të rritesha, kohë kur ai ndërroi jetë, por para më tepër se tridhjetë vjetësh, kaluam një gjysmë dite bashkë në një ceremoni përshpirtjeje. Ishte burrë moskokçarës dhe i këndshëm që ndihej i lumtur të luante me fëmijët e mërzitur. “Nuk mund të shoh, por më sill çfarëdo që të gjesh dhe unë do të hamendësoj çfarë është.” Si të ishin në një garë, fëmijët vrapuan rrotull dhomës, duke mbledhur në dorë gjithë çfarë mundën: filxhana çaji, stilolapsa, shirita letre, lodra që kishin marrë me vete, gjëra që gjenin në çantat e mamave. Pa humbur asnjë çast, ai hamendësonte – dhe nuk gabonte – dhe fëmijët mund të gërthisnin të kënaqur. Ishte zbavitëse, por për kohë më pas, s’e shqisja dot nga koka idenë e atij burri. Gjatë lojës, ç’ishte ajo që ai shihte?
Ime ëmë më tha se ai s’kishte lindur i verbër. E pyeta nëse të mos ishe i aftë të shihje do të thoshte të jetoje në një botë pa dritë dhe ajo pohoi me kokë. Paçka se ai s’shihte dot tani, ka qenë një kohë kur mundej. Me fjalë të tjera, e dinte çfarë ishte drita, kishte kujtesën e saj. Nëse do të kisha mundur ta takoja dhe një herë, kam diçka për të cilën do të doja ta pyesja. Sa ndryshonin drita që ai kujtonte nga drita që ne shihnim? Ose sa ngjasonin? Në fund, asnjëherë nuk pata mundësinë ta pyesja, por nga ajo kohë, para se të më zinte gjumi, krijova një rutinë: mbyllja sytë në errësirë dhe kujtoja dritën e ditës. Doja thjesht të dija sa dhe si mund ta kujtoja dritën kur errësira më mbështillte.
Vite më vonë, u bëra romanciere dhe ktheva faqen për të shqyrtuar pyetje të tilla. Kur pjesa dërrmuese e romanit tim Gjinj dhe vezë është trillim, huazova vende vende nga jeta dhe përvoja e jetës time. Të dyja, tregimtarja dhe unë jemi rritur në shtëpi të varfra në Osaka, përshembull, dhe të dyja jemi romanciere.
Të gjitha ndjesitë e narratores për gjyshen që e kishte rritur janë poashtu edhe të mijat.
Gjyshja ime vdiq në fillim të verës së 2019. Për mua ishte si një nënë që më mbrojti nga gjithë llojet e gjërave. Fëmijë, ngrija nga ideja e vdekjes së saj. Veç ta imagjinoja të zihej nga ai çast i pashmangshëm më bënte të shpërtheja në të qara. Ajo kishte shpirtin më të këndshëm; ishte, pak a shumë, e vetmja arsye pse munda ta jetoja fëmijërinë time.
Nga ajo kohë që mund të kujtoj, kam qenë e frikësuar nga vdekja e gjyses time. Tani që po bëhen tre vjetë qysh atëherë, akoma përndiqem nga kjo ndjenjë paqëndrueshmërie, sikur s’do ta ndjej më kurrë forcën për t’u përqendruar. Kur shoh fotografi, nuk më ndihmon, por ia jap së qarës. Vdiq nga mosha. Jetën e kishte plot vështirësi, por jetoi deri nëntëdhjetë e shtatë pa ndonjë sëmundje serioze. S’kishte ndonjë mënyrë më të paqtë për të ikur. Bota është plot me njerëz që kanë duruar humbjen e papritur të një njeriu të dashur, dhe pavarësisht kësaj ia kanë dalë të vijojnë jetën. Kur mendoj gjithë kohën që kam kaluar me të, deri në fund, ndihem sikur nuk kam të drejt të jem e trishtuar. Vërtetë, as që ia kam idenë pse vijoj të jem kaq e trishtuar. Është një mënyrë e çuditshme për ta thënë, por nuk jam unë e rritur – është fëmija që i frikësohej vdekjes së gjyshes me secilën fije të qenies së vet. Ky fëmijë është akoma diku brenda meje, dhe është kjo pjesë imja që m’i kontrollon emocionet, më mban të trishtuar. Kështu ndihem.
Nga një moshë e vogël, fytyra dhe trupi më ngjanin aq shumë me të gjyshes, saqë kur ulja sytë teksa ndërroja rrobat, e zija veten duke menduar për trupin e saj. Kur mora vendimin për t’ia shkëputur transfuzionin intravenoz të lëngjeve, çka po e mbante gjallë, kaluam gjithë natën bashkë, veç ne të dyja, në dhomën e saj në spital. Tek i shihja fuqinë t’i shkëputej dalë ngadalë nga trupi, kalova orë të tëra duke e prekur, duke i ledhatuar kokën, krahët dhe kudo. Ngjyra i kishte ndryshuar prej transfuzionit intravenoz. Kur e preka, e falënderova për gjithçka – për kohën që kishim kaluar së bashku. Ishte e ngrohtë, gjaku akoma i rridhte ndër vena, por kur mendova se si për pak ditë, trupi i gruas që tani ishte para meje do të digjej e bëhej hi – si do të ikte nga kjo jetë – as që ia kisha idenë si të ndihesha. Hera e fundit kur fola me të, atëhere kur akoma kishte vetëdije, ishte dy javë para kësaj. Po buzëqeshnim teksa bënim fotografi. I thashë se do të kthehesha shpejt, duke i bërë me dorë ndërsa i mbyllja derën e dhomës së spitalit. Ishte çasti i fundit bashkë. Fundi nuk shfaqet gjithnjë duke mbajtur fytyrën e tij. Ndonjëherë e kupton çfarë ishte vetëm pasi e gjitha ka mbaruar. Sigurisht, e dija këtë, por akoma pyes veten nëse do të mund të kisha krijuar një tjetër “çast të fundit” për ne. Nëse do ta kisha vizituar ditën tjetër, për ta parë si po shkonte. Edhe sa herë të tjera do të vijoj t’i përjetoj këto “çaste të fundit” që do t’i njoh si të tillë vetëm pasi të kthej kokën pas?
Ndërsa kaloja orët duke prekur trupin e gjyshes, duke i folur kur ajo rrinte e shtrirë krejt pa vetëdije para meje, i thashë vetes të mos e harronte asnjëherë lëkurën që po prekja. I thashë të mos harronte mënyrën si po e prekte, si po e kapte. Doja dëshpërimisht të kujtoja çdo gjë të vetme që mund të shihja, sa më mirë të ishte e mundur. Por në të njëjtën kohë, pyesja veten nëse ndonjëherë do të mundesha ta kujtoja këtë ndjesi, çfarë po ndieja me duar në atë çast. Çfarë do të thotë të kujtosh një ndjesi. Tek e prekja, ngadalë humba orientimin. Trupi i gjyshes në banjë me mua. Kishte gjëndrra të kuqe dhe, kur isha e vogël, përherë shqetësohesha se do të vdiste nga hemoragjia po t’i plasnin. Kur iu luta t’i mbështillte me ankerplast, veç më buzëqeshi dhe më tha mos të shqetësohesha. Vërtetë, çfarë do të thotë të kujtosh njerëzit që na lanë pas, të kujtosh ndjesinë që vjen e zbehet?
Vura re se po mendoja sërish për këtë. Orët që kaloja duke prekur krahët dhe këmbët e gjyshes, gjithë natën, gjithë mëngjesin, gjithë ditën. Lëkurën e kishte të ngrohtë. Ishte gjallë dhe përfundimisht, po e prekja. Por tani ka ikur dhe nuk do të jem asnjëherë në gjendje t’ia prek sërish lëkurën. Mendoj për këtë. Dhe kthehem sërish, atëherë kur isha fëmijë, si përpiqesha të kujtoja dritën në errësirë. Mendoj për dritën që familjari im i largët mund të ketë mbajtur në mendje. Ta kujtosh dritën, është ndryshe nga ta shohësh atë? Po të kujtosh ndjesinë e lëkures së gjyshes që s’do ta prek dot kurrë më? Ndryshon nga të prekurit e saj me duart e mia?
Të jesh e zonja të prekësh dikë, të jesh e pazonja ta prekësh sërish. Dikush të jetë i gjallë, dikush të jetë i vdekur e i kallur. Të shohësh dikë në jetën reale, të shohësh dikë në një ëndërr a në një kujtim. Drita që sheh me sytë e tu, drita në mendjen tënde. Cili është ndryshimi i vërtetë mes tyre? Është e pamundur të prekësh dikë nëse e ke humbur? Drita e humbur, është vërtetë e humbur përgjithmonë? Po nëse është një botë diku, një vend ku ata janë vërtetë njëlloj dhe ne thjesht s’mund të shkojmë dot aty? Nuk e di. Por edhe nëse një botë e tillë nuk ekziston, ose nëse ne jemi të pazotët për ta arritur, mendoj se kjo është arsyeja pse shkruaj: të krijoj një moment në të cilin mund të besojmë, me gjithë zemër, se këto gjëra janë një dhe njëlloj.
Kjo ese është shkruar për Festivalin Ndërkombëtar të Autorëve, Toronto, 2020. David Boyd është përkthyesi nga origjinali japonisht në anglisht, version nga i cili është realizuar përkthimi i mësipërm.
_____________________
*Mieko Kawakami është një nga autoret më të suksesshme bashkëkohore të letërsisë aziatike. E lindur në Osaka, Japoni, aktualisht jeton në Tokio. Ka botuar disa libra, por famën ndërkombëtare e ka fituar me Gjinj dhe vezë, për të cilin Haruki Murakami shkroi: “Nuk mund ta harroj asnjëherë mahnitjen e qashtër që ndjeva kur më së pari lexova romanin e Mieko Kawakamit, Gjinj dhe vezë. Rrallë lexoj ndonjë gjë nga shkrimtarët e rinj, por një mik ma rekomandoi këtë vepër dhe që nga faqja e parë, e gjeta veten të përfshirë papritmas në botën e romanit.” Vitin që shkoi, romani i saj Qiell ishte në listën e ngushtë të Man Booker International Prize. Këto dy libra, bashkë me Gjithë dashnorët gjatë natës, së shpejti do të botohen nga shtëpia botuese “Onufri”, duke e sjellë këtë autore edhe në shqip pas më tepër se tridhjetë gjuhëve anë e kënd botës.
