Hyrje
Megjithëse Agut i vinin travaje dhe halle nga qyteti i tij, përsëri e pati marrë malli shumë për të. Jo vetëm që nuk mund të shkonte më atje, por as dhe t’i afrohej sado pak. I duhej medoemos të fshihej, mbasi në qytet vazhdonte gjyqi për gruan e vrarë. Akuzohej edhe Agu për këtë vrasje. Megjithëse pati mbledhur dëshmi dhe fakte të pafund se, jo vetëm nuk kishte gisht në vrasjen e gruas, por as që e njihte fare atë, madje se as dhe nuk e kishte parë kurrën e kurrës, përsëri emri i tij përmendej lart e poshtë për këtë ngjarje. Kur, një grusht njerëzish përcillnin për në vorre arkivolin e plakës që shiste sytiena, (qysh kur patën ikur gratë e qytetit dhe ajo s’shiti dot më asgjë, u çmend nga mërzia, vuri kokën në jastëk dhe s’u ngrit më nga shtrati), pra, në mortin e plakës, ishte hapur lajmi se e patën vrarë gruan e plazhit, (dhe trupin e saj e kishin gjetur fillikat tek kabinat), menjëherë dikush e kishte lajmëruar Agun që të largohej sa më parë nga qyteti, sa nuk qe vonë.I pati dalë emri si i dyshuar. Agu qe munduar me mish e me shpirt të shpjegonte se nuk dinte asgjë rreth asaj gruaje dhe vdekjes së saj. Por, kur vërtetë e ndjeu rrezikun t’i afrohej, një mesnatë të errët, ai hodhi në shpinë një çantë me libra dhe tesha, një makinë tatuazhesh, dhe i çoi fjalë të dashurës se do ta braktiste qytetin. Qe nisur për sa më larg që të ishte e mundur, atje ku të mos e njihte më askush. Madje, edhe jehona e gjyqit të mos mbërrinte dot kurrë deri atje ku do të zinte vend ai.
*
Qyteti i Agut qe mes malit të lartë dhe detit. Një rrypinë rërë. Pak shtëpi të vogla magjypësh mbledhur në lagjen e tyre. S’bënin gjë tjetër, vetëm skuqnin peshk në oborre dhe bënin muzikë me dajre e gërrnetë, dhe shkarkonin si dokerë ndonjë anije të rrallë që mbërrinte në port.
Më tutje mëhallës qenë tavernat, varkat me ngjyra, pijanecët, peshkatarët e vjetër dhe këngët e detit. Pranë portit ngrihej një bujtinë kabahe e çuditshme me aromë kripe, ku Agu s’kishte marrë vesh asnjëherë se ç’njerëz jetonin në të. Ndërtesa qe shumë e vjetër, e bërë nga një jabanxhi i largët, që pati sjellë fshehtas në port një fonderi për të prerë monedha fallso. Me varkë, natën, se nga i dërgonte monedhat, nuk merrej vesh. Me atë burrë nuk dihej fare se çu bë, nuk u pa më të dukej nëpër qytet, mbase e patën vrarë apo marrë peng. Bujtina mbeti aty, si e mallkuar, golle, e banuar më shumë prej historish të çuditshme se sa prej njerëzish, (edhe këto, po aq të çuditshëm sa vetë historitë).
Dyqanet, pothuaj të gjithë të mbyllur dhe me qepena të ndryshkura, qenë varg, bri për bri, buzë rruge. Dyqani i sendeve të vjetra. Shitësi i pasqyrave. Shtëpia e fallxhores. Shtëpia e sahateve të prishur. Njeriu që shiste medalje. Dugaja e ëndrrave, (ku përgatiteshin ëndrra për t’i parë, ashtu siç bëhen kasetat me filma). Blerësi i ditarëve. Dyqani i syve. Kthina e parjes së vijave të dorës.
Ndërsa në anën tjetër të rrugës vinin varg klubet e peshkatarëve, gjithë peshk e tym, zëra të lartë, verë dhe gënjeshtra. Tek “Klubi i kandilave”, që e quanin dhe “Klubi i rrenave”, peshkatarët, të dehur e çakërqejfë, megjithëse nuk patën kaluar asnjëherë ndonjë det të madh, flisnin pa pushim për piratë dhe robina. Në një qosh, atje tek arkat e shisheve boshe, krejt në hesap të vet, pinte raki dhe i binte harmonikës një udhëtar i vjetër detrash. Pati mbetur një ditë të mallkuar me stuhi në bregun e rërës, dhe që atëherë nuk qe kthyer më kurrë në vendin e vet të largët. Bunte në një zyrë të vjetër të portit. Fytyra e tij e rreshkur kishte përherë një vragë vuajtje të madhe në të. Edhe muzika që luante, s’dukej të qe tjetër gjë veçse kjo vuajtje, të cilën e kishte kyçur brenda vetes dhe s’e ndante me askënd.
Ngjitur me portin, tashmë të mbetur krejt shkret, qe “Rruga e Kurvicave”, rruga e bordellove të dikurshme, bërë enkas për marinarët që mbërrinin në port. Në ato shtëpi të rrënuara, me kasha dritaresh dhe dyer të lyera me të kuqe, akoma dalloheshin tabelat: “Shtëpia e Bushtrave”, “Bordello”, “Danaq”, “7 Horet”, “A don Kev?”, “Rruspia Plakë”, “Shtrati i kuq i Lavires”. Emrat e bordellove thuhej se i patën vënë vetë djemtë që zotronin edhe vajzat, edhe shtëpitë.
Tutje, atje, krejt larg, shtrihej plazhi. Kështu dukej në dimër, i largët, mbasi andej nuk shkelte më asnjë këmbë njeriu. Më përtej, vilat e vogla dhe kabinat, si kuti shkrepëseje. Pak më tutje, në det, qe torra e farit, ku pati ndodhur diçka e çuditëshme, e lidhur me një vrasje a magji. Përmendej nën zë një dashuri e fshehtë e rojtarit të farit, por s’dihej se çfarë, dhe nuk u tregua asnjëherë. Teksa nga ana tjetër, rrëzë malit qenë pallatet trekatësh, ku banonin punonjës të portit dhe kapitenerisë, ndonjë mësues a mjek i transferuar dhe mbetur në këtë skutë të harruar, qysh se nuk mbahej mend, si dhe ca familje të vobegta me shumë kalamaj.
Agut iu kujtua dhe posta me dy telefona. Atje ku flitej me të vdekurit, me botën përtej.Në fund të bulevardit e kishte barakën gruaja që fliste me to, dhe u sillte porositë e tyre të gjallëve. Qe e fandaksur dhe krejt e luajtur mendsh. Bënte tërë ditën shamatë e potere me të zotin e mejhanes ngjitur me postën, mbasi ai “mblidhte vetëm horra në lokalin e tij, dhe i bënin aq shumë zhurmë asaj, sa nuk e linin të dëgjohej me ato që i pati marrë Zoti!”.
Asnjë herë nuk u mor vesh dhe s’u kuptua se, nga pati dalë lajmi, që, në atë qytet buzë detit pati rënë një sëmundje e tmerrshme, që përhapej aq shpejt sa nuk i jepte askujtë kohë që të shpëtonte. Kaq u desh që qytetin ta izolonin me një urdhër shteti, bash në ditët më të këqia të tij, taman atëherë kur burrat dhe djemtë patën ikur krejt, disa burgjeve, të tjerë emigrantë në dhera të largëta, ushtarë dhe zabita nën armë të ndryshme, marinarë udhëtimesh nëpër detra të pa fund, trafikantë, kontrabandistë dhe piratë. Patën mbetur në qytet vetëm gratë me fëmijët, djemtë duduma dhe teveçela, burrat e pa zot, që jeta i kishte marrë përpara, ca pleq e plaka shushka, si dhe ndonjë nëpunës i vobegtë, që ishte lidhur përjetësisht pas punës, për të sosur ditët e jetës në mënyrën më të mërzitshme.
Askush nuk mund të hynte dhe të dilte dot më prej andej. Nuk mbërrinin kurrë, asnjëherë në qytet më, as posta, as libra, as gazeta, as njerëz. Megjithëse sëmundja nuk pati qenë kurrë, dhe nuk u vërtetua asnjëherë, përsëri qyteti mbeti po ashtu, i kyqyr nga rrethime zgarash hekuri, telash dhe muresh të lartë.
Derisa, krejt papritur, më në fund, për herë të parë qysh nga izolimi, në një buzëmbrëmje të qetë, në aksham, në molin e vogël dhe në radë, ia behën dhe mbërritën disa anije të mëdha sa gazepi, plot me marinarë, që, zbarkuan pothuajse tërë natën, duke zbritur me shkallaret e tyre të litarëve, dhe duke mbushur rrugët e qytetit. Dhe gjetën aty plot gra të bukura, tërë epsh, gjithë nur e hijeshi, plot sharm, ndjellëse, të uritura, që vlonin nga dalldia, fërgëllonin pa pushim, si shelgjet mbi pellgje. Anijet qëndruan në qytet tri netë të gjata. Në mëngjesin e katërt, kur doli drita, u mor vesh se gratë i kishin braktisur shtëpitë, dhe patën ikur njëherë e përgjithmonë, pas marinarëve. Qenë parë tek hipnin shkallëve me fëmijët në krahë, dhe nuk u mor vesh kurrë se nga ç’detra shkuan, për të mos u kthyer kurrë më, duke lënë pas shpine portin e mjerë dhe qyqman, farin e fikur, si dhe sipërfaqen e ujit, të mbuluar me fustane, sytjena dhe të brendshme, që gratë i patën flakur dhe hedhur në det nga entuziasmi i ikjes.
Tashmë qytetit u duk se i erdhi fundi, qe vetmuar sa më s’ka dhe ishte rrënuar krejt. Pati rënë në heshtje dhe trishtim, si gjithë qytet e mallkuar. Rrugëve silleshin kot së koti ca gjytrymë që luanin bixhoz, pleq të fandaksur që ndiqnin filma të kahershëm në kinemanë me sedilie të prishura, dhe që u patën dalë sustat dhe stofin ua patën brejtur minjtë. Ato ditë ca minj të mëdhenj e të çuditshëm, pushtuan portin dhe brejtën pa prà trupat e anijeve, rrjetat me goglat e kuqe, molon me dërrasa dhe bankinat e saj, kiçin, bashin dhe kuvertat, dërrasat dhe flamujtë, cimat dhe litarët. Qe një furi e tmerrshme dhe e frikshme, me minj të mëdhenj, që shtoheshin vazhdimisht. S’merrej vesh as se nga dilnin ashtu të tërbuar, dhe as se kur do t’i vinte fundi kësaj pune.
Plaka që merrej vesh me të vdekurit thoshte tërë ditën e ditës se, minjtë qenë një mallkim ndaj peshkatarëve, që s’e linin kurrë rehat në bisedat e saj me të përtejmit. Ai grusht njerëzish që patën mbetur iu luten gruas së marrë, që të shkonte në postë dhe të merrej vesh me të vdekurit, dhe t’i pyeste se si do t’i shkonte falli këtij vendi të nemur dhe të pa fat.
Krejt papritur, pas pak ditësh, tek tuk nëpër qytet, filluan të duken ca shenja të imta jete. Ca truke të vogla si në teatër, që sajoheshin vetëm e vetëm që qyteti të kishte sado pak shpresë dhe jetë, dhe të mos dukej kaq i vobegët, i heshtur dhe i vdekur. Aty këtu u shfaqën disa nga plakat dhe gratë e mbetura, që nisën të bëjnë kukulla fëmijësh dhe të luajnë me to. I vishnin si vogëlushet, me fustanet tërë lule e ngjyra, dhe u këndonin ninulla e këngë gjithë farë soji. Rrugëve u dukën gra që patën vënë në shtat jastekë, vetëm e vetëm për tu dukur me barrë, duke i ranë lart e poshtë qytetit tërë ditën e ditës. Pastaj të tjera plaka e gra, (që vinin mbi kokë kurora lulesh dhe misesh, që frynin tollumbace me ngjyra, dhe shetisnin e i binin namazgjasë cep e në cep), filluan të luajnë me litarë dhe të bënin lodra fëmijësh. Madje, për çudi, u dëgjua se, një ditë, dikujtë i ishte bërë sikur pati dëgjuar edhe të qarën e një foshnje, që dilte nga njëra prej shtëpive. Nëpër disa dritare, u duken fustane të nderura nusesh, mbathje fëmijësh, përparëse të zeza shkolle. Siç duket po hapeshin syndyqet. Në fund të rrugës, që të çonte tek rëra e plazhit, nisi punën punishtja e djepave me dërrasa të pikturuara me pirografi me tel të nxehtë, si dhe rrobaqepsia e shpërgajve me të cilët do të mbështilleshin fëmijët që do të lindnin.
Aty këtu u hapën kioskat e fallit, përmbysje filxhani kafeje dhe hedhje letrash, ndërsa kinemaja lajmëroi se tashti e mbrapa do të jepte vetëm filma me pullë të kuqe. Lart e poshtë u dukën ca tavolina të mjera ku shiteshin medaljone, distingtivë. Pleq që luanin tavëll, shullaheshin në diell dhe paguanin bastet me “Mao Ce Dun”, “Hero i Punës”, “Medalje trimërie”.
Por megjithëatë, dera e shkollës vazhdonte të qe e mbyllur, me një shul të madh, dhe me një dry të ndryshkur, si dhe drejtori i saj, me amzën e shkollës në dorë, sillej si i marrakotur poshtë e përpjetë rrugëve të qytetit. Kurse policin e vetëm të qytetit, (me pranga në brez), e merrte gjumi dhe gërhiste me të madhe, ulur në karriken tek dera e postës, ku dhe telefoni i vetëm që ishte aty, pati vite që s’punonte.
Një paradite, ata rreth pesëdhjetë a gjashtëdhjetë vetë që patën mbetur në këtë zgëq të harruar, krejt në pikëllim e të përvuajtur, të tutluar dhe të mbledhur kruspulll, përcollën për në vorreza, burrin e vetëm të qytetit që dinte të lidhte kollare. U tha se kishte plasur nga merazi dhe i pati hyrë veremi, nga që kishte vite që në derën e tij nuk pati trokitur më askush.
*
Në plazh kishte vite që nuk pati ardhur kush, qysh atëherë që kishte dalë lajmi dhe nami i sëmundjes. Kabinat qenë aty, boshe e të heshtura, si guacka të vogla pa perla brënda, rresht njëra pas tjetrës, të lyera me bojë smalto, disa jeshile, të tjerat të kaltra. Qenë të braktisura, dyert rropateshin si xhindët, rezet kuisnin gjithë lëngatë si qen të sëmurë dhe dëgjoheshin deri atje larg. Kur mbërrinte vjeshta e dimri, (dhe sidomos kur binte nata), kabinat dukeshin krejt të humbura e të tretura, si të ishin në fund të botës.
Një buzë mbrëmje, fshehtas e nën zë, në qytet u hap fjala se në njërën nga ato kabina, krejt larg, atje në fund, pati mbërritur një grua e bukur. E vetme, fillikate, me një çadër tërë ngjyra në dorë dhe me një kapele të madhe. Thuhej madje se ishte parë të lahej krejt lakuriq. Por asnjëherë nuk u mor vesh se si, gruaja e bukur pati mundur të hyjë fshehurazi në këtë qytet të rrethuar, kësaj vjeshte të butë.
Ardhja e gruas së re jo vetëm e zgjoi nga gjumi qytetin, por edhe e turullosi, i marrakoti dhe i bëri akoma më jerm atë grusht njerëzish që patën mbetur në të. Dolën mendsh krejt. Edhe këtë histori kishin mangut ata.
Nuk iu pritej dhe nuk iu rrihej, pa shkuar ta shihnin. Ndaj që të nesërmen, ditë për ditë, dhe natë për natë, lëshoheshin për andej. Fshehtas, pa bërë zë, vjedhurazi, rrugë e pa rrugë, duke përgjuar nga pas trungjeve të pishave, gjithë ankth, me kandila karbiti në dorë, me fenerë gjithëfarë lloji, me dylbi, aparate të vjetër fotografikë, me varka të vogla nëpër bregdet, të gjithë, secili për hesap të vet, me sy të çakërryer dhe të çakërdisur, të hapur jashtë mase, ia mësynin pa rreshtur plazhit dhe kabinave, atje ku mendohej se ishte gruaja e bukur, që lahej lakuriq.
Aty këtu, qenë parë gjurmë të vogla nëpër rërën e lagur, dhe dukej vërtetë se gruaja e bukur, qysh kur dilte nga deti dhe deri sa mbërrinte në kabinë, ecte vetëm në majë të gishtave. Disa kishin dëgjuar zërin e saj nëpër natë, që këndonte ca këngë të çuditshme, me një gjuhë të pakuptimtë. Thuhej se mblidhte guacka të bukura gjithë ngjyra, dhe i linte grumbuj grumbuj nëpër plazh, për t’i marrë mbase ditën tjetër. Në breg, po ashtu, qenë parë vizatime kandilash, të bërë me ndonjë shkop, si dhe dikush nga tërë ato djem tha se, kishte gjetur një kurorë koke për femra, (të bërë me yje deti), por që askush tjetër nuk e pati parë kurorën veç atij. Pas mesnate iu bëhej se dëgjoheshin plazhit tingujt e ëmbël të një flauti, por që nuk kuptohej dhe as merrej vesh se, nga çanë vinin ato melodi dhe a ishin të gruas së bukur!? Pas ca ditësh, në mes të plazhit u gjet një balonë tabake e madhe me ngjyra, që kishte rënë dhe ishte rrëzuar siç duket një natë më parë, dhe filli i saj zgjatej pafund e shkonte drejt kabinave të vogla.
Por bash atëherë, kur njerëzit po e ndienin se tashmë i qenë afruar krejt, dhe do ta gjenin patjetër kabinën ku rrinte gruaja e bukur, dhe do të mund të shihnin hiret dhe pashinë e saj, si dhe trupin lakuriq që e lante në detë, tamam atëherë kur plakat e qytetit i patën thurur këngë gruas së hijshme, (duke e quajtur si fat i mirë që pati mbërritur më në fund në këtë qytet), atëherë ndodhi hataja. Nëpër muzg, në fillim pak ngadalë dhe me pezm, dhe pastaj akoma më shpejt e në vaj, u hap fjala se gruan e bukur, dikush e kishte vrarë, dhe trupi i saj i pa frymë dhe jetë, qe gjetur në një nga kabinat e vetmuara, atje larg, ku dyert e vjetra me rezet e ndryshkura kuisnin si vaje.
Mbi këdo ra dhimbja e pikëllimi. Rrugëve, lart e poshtë flitej me një farë përkorje e përulësie, me përvuajtje për atë grua, për fatin e saj të zi, për kobin e gjëmën e re që i ra përsëri qytetit. Ndjeheshin të trishtuar dhe si të zënë disi në faj, mbasi ua kishin vrarë në plazhin e tyre, në dorë të tyre. Madje kudo thuhej se, fati apo dikush tjetër, kishte vendosur që t’i trazonte përherë këto njerëz, dhe kurrë të mos i jepte gëzim këtij qyteti të mjerë dhe të vobegët.
Pyetej kudo gjithë habi se, përse duhet ta kishin vrarë, kujtë i duhej vrasja e saj, mos ishte dikush i ardhur nga shumë larg, që e kishte ndjekur, dhe pasi e pati pikasur dhe gjetur në kabinat e vetmuara, kishte shfryrë tërë mllef, gjithë dufin, urrejtjen dhe inatin mbi trupin e saj.
Ato ditë, në nderim të vdekjes së gruas së bukur, u mbyllën njëra pas tjetrës; Dugaja e ëndërrave, Shtëpia e fallxhores, Dyqani i syve, Kinemaja e vjetër. Në port, në direkun e një anije, pothuaj të rrënuar dhe të mbytur gjysma me ujë, u pa flamuri i vjetër, që dikush e pati ulur në gjysëm shtizë. Ato pak gra që kishin mbetur në qytet, bënë si bënë dhe thurën ca kurora të vogla, si kurora kukullash.
Asgjë nuk po merrej vesh. Nuk dihej nëse dikush do të vinte dhe ta tërhiqte e merrte trupin e gruas së mjerë, për ta varrosur atje nga kishte ardhur, apo do të ishin pikërisht njerëzit e këtij qyteti që do kujdeseshin për varrimin. E atëherë ajo grua e bukur dhe misterioze, do të mbetej përfundimisht aty, do të pushonte një herë e përgjithmonë në qytetin e tyre.
Pa humbur fare kohë, u ngrit dhe një grup i vogël që do merrej me ceremoninë nëse do të qe e nevojshme. Do shkonin tek kabinat e plazhit për ta gjetur dhe sjellë në qytet, do i pregatisnin një arkë vdekje, do masnin dhe qepnin një palë petka të hijshme dhe serioze për mort, dhe pastaj, nëse s’do të vinte askush nga larg për ta marrë, do e përcillnin të gjithë në vorrezën e vogël të qytetit.
Në komision qenë; drejtori i shkollës, një pensionist që pati shkruar gjithë jetën regjistrat e gjendjes civile, polici i vetëm i qytetit, si dhe kapterri i harruar i kapitenerisë, që merrte në të rrallë ndonjë fonogram apo radiogram, të ardhur nga larg. Ky grup, në një farë mënyre, do të mblidhte edhe ndonjë shenjë a fjalë e denoncim, si dhe do të hetonte ndonjë akt që kishte të bënte me vrasjen e gruas. Madje për këto të katërt, u vendos nga të gjithë, që, do të ishin dhe juria e gjyqit të vrasësit, nëse vertetohej se gruan e pati vrarë ndonjëri nga banorët e qytetit.
Në qendër të qytetit, (atje ku dikur vendoseshin lajmërimet e rëndësishme si dhe reklamat e kinemasë), komisioni vendosi lajmërimin e vdekjes, por pa emër, pa foto, pa moshë, pa orë dhe datë varrimi. Poshtë, në qosh të lajmërimit qenë me rradhë emrat e anëtarëve të komisionit, që do merrej me çdo shërbim të nevojshëm të funeralit.
Dhe bash atëherë kur po bëheshin të gjithja përpjekjet për ta gjetur trupin e mjerë të gruas, kur po organizoheshin njëri pas tjetrit detajet e ceremonisë së mundëshme, krejt pa pritur dhe pa menduar, në mes të habisë dhe ankthit, në mes të turmës së madhe të njerëzve, njëri prej djemëve të qytetit, tha, pa u dridhur fare, me një zë të fortë e kumbues, me mburrje dhe krenari se, vrasësi i asaj gruaje qe vetë ai, po, po, ai e kishte vrarë gruan e bukur. Tha, se, pati bërë dashuri gjithë natën e natës me të, atje në plazhin e largët, mbi një velenxë shtrirë në rërë, gjithë dalldi, epsh, kënaqësi, tërbim. Dhe, vetëm atëherë kur po afrohej mëngjesi, ai tha se, ajo kishte kërkuar të ikte, të fshihej në kabinën e saj, sa pa e parë njeri. Djali e pati mbajtur me zor sa kishte mundur, por kur ajo i kish shpëtuar dhe pati vrapuar që të fshihej sa më shpejt, ai e kishte qëlluar me thikë, pak nën gjirin e majtë. Tregoi se ajo pas pak, pati dhënë shpirt.
Pas dy ditësh u shpall gjyqi. Do mbahej në kinemanë rrangalle. Juria gjyqësore nuk kishte nevojë fare as për ekspertizë, as për laborator shkencor, as për fotografi të vendit të ngjarjes, madje as dhe për polic që të shoqronte vrasësin, mbasi ai jo vetëm që e kishte deklaruar dhe e pati pranuar vetë vrasjen, por po vinte dhe me këmbët e veta drejt e në gjyq, i qetë, dalëngadalë, vetëm fillikat, për tu ulur në bankën e të akuzuarve. Ai djal qe një prej djemëve më të shkathët dhe gangsterë të qytetit, që sillej vara vingo tërë kohën rrugëve lart e poshtë, me motorrin e tij Gilera. Askush në qytet nuk e kishte kuptuar asnjëherë se si, pikërisht ky djalë kaq hashari dhe i lëvizshëm, nuk e kishte braktisur kurrë qytetin, në një kohë që nuk pati mbetur gjytrym dhe rroskop pa ikur dhe zhdukur prej aty. Përshpëritej nën zë, se dikur, mbase ndonjëra nga gratë e bukura, si dhe dashuria për të, e pati mbajtur djalin lidhur me këtë qytet.
Dhe ja tani po vinte, serbes, me një shikim të përqëndruar larg, krenar, i veshur bukur, i vetëdijshëm në ardhjen e tij, për të mbërritur drejt e në gjyqin që mund t’i hante kokën. Tek kinemaja ku do të mbahej gjyqi, qysh herët, akoma pa u hapur dyert, patën mbërritur të gjithë.
Djali tregoi shumë gjatë dhe me gjithë detaje se, si kishin bërë dashuri me gruan e bukur, foli për fytyrën e saj të hijshme, gjithë nur dhe sharm, (duke dhënë detaje për portretin e gruas së bukur), dhe pastaj, kur erdhi çasti të rrëfente se si pati ndodhur vrasja, i ra fare shkurt, shpejt e shpejt, me ca fjali si belbëzime, pa ndonjë detaj konkret, në mënyrë krejt të vakët e të turbullt. Dhe e mbylli duke thënë se, kjo qe e gjitha, dhe nuk kishte çfarë të tregonte tjetër. Pastaj, pa u ulur, u kujtua dhe shtoi se, këtë e dinte dhe miku i tij Agu, por që ai s’kishte fare dorë në këtë vrasje.
Trupi gjykues kërkoi dy ditë kohë që të vendoste dënimin. Djalit i vunë prangat e ndryshkura të policit dhe e dërguan tek hapsaneja e vjetër me muret krejt lagështirë, përtej “Rrugës së Kurvicave”, tek një magazinë e braktisur. Dhe kur i gjithë qyteti priste në ankth dhe me kuriozitet ato dy ditë vendimin e jurisë gjyqësore, nuk u mor vesh se nga erdhi dhe ia behu një lajm krejt i çuditshëm. U tha se njëri prej burrave të qytetit, një qyqman, pati pranuar me të madhe se, “Atë gruan si drita nuk e pati vrarë aspak djali, dhe se ai gënjente, por e kishte vrarë bash me dorën e vet ky burrë, mbasi pati bërë dashuri gjithë natën me atë grua”..
Edhe burri tregoi në gjyq shumë gjatë për natën e dashurisë, por në mënyrë pak të zbehtë në detaje, pa shumë element dhe entuziasëm. Pastaj tregoi se sa e hijshme ishte ajo grua, duke përshkruar me imtësi tiparet e saj, një e nga një. Dhe në fund tha me pak fjalë që, ai, dora vetë, e pati goditur gruan me një thikë, dhe me kaq e mbylli. Juria e pyeti përsëri për portretin e gruas së bukur, dhe burri bëri pothuaj të njëjtin përshkrim siç e pati treguar dhe djali në gjyqin e parë. Pastaj, disi i nervozuar, duke u dridhur dhe duke tundur gishtin, kërkoi me forcë që, djali i burgosur më parë, së bashkë me shokun i tij Agun nuk kishin fare lidhje me vrasjen. Madje ata të dy donin t’ia përvetsonin dhe merrnin ngjarjen e dashurisë që ky burrë pati bërë me gruan e bukur. Anëtarët e jurisë u panë gjatë sy në sy. Pastaj dhe atë e degdisën në hapsanën e vjetër, tek burgu i magazinave të braktisura dhe gjithë lagështirë.
Kur pastaj, ditë pas dite, një i tretë, më vonë edhe një i katërt, edhe një i pestë, edhe një i gjashtë, kërkuan të njiheshin si vrasësit e gruas së bukur, trupi gjykues u bllokua dhe i vënë në një siklet të pa parë, menjëherë lajmëroi se, do duhej një kohë e gjatë për të gjetur të vërtetën dhe për t’i dhënë dënimin, vetëm dhe vetëm atij që e meritonte.
*
Kapterri i radjos kishte gati dy vite që jetonte i vetmuar në zyrat e kapitenerisë së portit të rrënuar, ku në tarracë qenë akoma antenat e rrëzuara, të ndryshkura dhe të këputura prej kohësh, që prisnin më kot ndonjë sinjal a lajm me radio për portin, ndonjë radiogram apo fonogram, ndonjë cingrimë taste që shkruante shirita të koduar me alfabetin Mors. Dhe bash atëherë kur kapterri po hiqte dorë nga pritja, dhe po e linte punën njëherë e përgjithmonë, (mbasi qe lodhur tepër nga ajo heshtje e gjatë e aparaturave, ishte plakur nga braktisja e sinjaleve, qe mërzitur prej shkallmimit të portit), pra bash në atë ditë, në fillim dalëngadalë, avash dhe me përtesë, pastaj më me ngulm dhe insistim, rruli i letrës së radiogrameve me gjilpërën sipër, filluan të sillen dhe të bënin atë gërvimën e zakonshme të shkrimit. Kapterri u afrua dhe u përlot nga malli, teksa letra vazhdonte të mbushej me shenja dhe fjalë. Ndenji në këmbë, para aparatit, krejt gatitu, në formë ceremoniale, i emocionuar sikur ta kishte për herë të parë, dhe priti aty, i heshtur, i mbytur në djersë, solemnisht, deri sa u shkrua dhe fjala e fundit. Mbasi mbaroi e tëra dhe e mori vesh se i drejtohej përsonalisht Kryetarit të gjyqit, drejtorit të shkollës, kapterri e mbështolli letrën ngadalë, e futi me kujdes në një zarf të vjetër, njollosur me një hartë lagështire në cep, dhe u nis si në paradë, për tek shtëpia ku do ta dorëzonte.
I dashur profesori im. Jam Agu. Dëshiroj të jeni mirë.
I kam marrë vesh të gjitha, me detaje, se çfarë ka ndodhur atje. Kam mësuar për atë grua që paska ardhur në plazh. Më kanë thënë dhe për njerëzit që shkonin për ta përgjuar dhe gjetur këtë të panjohur, kam dëgjuar dhe për vrasjen e papritur të saj, për gjyqet, si dhe për emrin tim që është përmendur disa herë, madje edhe jam akuzuar.
Nuk po iu shkruaj thjeshtë për vete, aspak sa për të shpëtuar nga ky mëkat, sa për tu liruar nga akuzat që më janë bërë. Jo. Po iu shkruaj me besimin e madh që do të më kuptoni akoma më gjërë, dhe patjetër keni për të më dhënë të drejtë.
Nuk është puna se, a u vra ajo grua e largët, dhe nga kush dhe përse u vra? Jo. Por së pari duhet të mësojmë se, a ka ardhur vërtetë ndonjëherë në plazh kjo grua që na paska qenë edhe e bukur, a ka shëtitur ajo mbrëmjeve nëpër rërë, a është larë fare lakuriq në det? Dhe aq më tepër, nëse gruaja e bukur nuk ka qenë askund, asnjë çast, kurrësesi, atëherë ajo gruaja nuk ka patur mundësi as dhe të vritej. Sepse, ua them me bindje se, ajo grua nuk ka ekzistuar, kurrëfare, asnjëherë. Ajo femër është thjeshtë një imazh dhe vegim i prodhuar nga mendjet e debulta të njerëzve, nga nevoja që qyteti të kishte modelin e gruas së bukur, mbasi gratë e tij të hijshme e patën braktisur atë vend, njëherë e përgjithmonë, duke e lënë bosh dhe krejt shkret.
Prandaj mendja e tyre e kapluar nga dëshira, e donte dhe i nevojitej ajo grua,madje iu duhej edhe “të bukur”, sepse pikërisht bukuria e saj do të zgjonte tek ata dëshira të forta, do t’i ngrinte nga përgjumja dhe do t’iu tundonte pjesën substanciale të grishjeve shpirtrore.
Atyre njërëzve iu duhej patjetër, medeomos ideja fikse se ajo grua ekziston, është në qytet, madje është dhe krejt e bukur, që edhe i tundon me lakuriqsinë e saj, edhe bën naze tek ecën në plazh, edhe është gjithë ledhe dhe tunduese, sepse burrat e atij qyteti janë të frustruar, pa jetë dashurore, me një prej mangësive më të mëdhaja që mund të provojë njeriu. Dhe kjo turullosje e njerëzve, atje është fanepsje kolektive, mbasi kanë ikur gjithë gratë e qytetit, dhe burrat kanë mbetur pa to. Ndaj që të gjithë, duke qënë në të njëjtin fat mungese, pushtohen nga sugjestioni dhe hipnoza kolektive, dhe nisin e besojnë të gjithë njëherësh, se ajo grua ekziston, dhe nisen për ta gjetur imazhin që kanë brenda kokave të tyre, atë imazh të prodhuar prej gjendjeve sugjestive dhe nga entuziasmi. Truri i tyre i kapluar dhe i marrakotur, prodhon dëshira dhe realitete të turbullta, impresionohet nga fjalët lart e poshtë, duke u manipuluar në atë masë sa ta besojë si gjënë më të vërtetë ardhjen e gruas në plazh. Ata e hyjnizojnë imazhin e fantazisë së tyre të prodhuar nga sugjestioni, të manipuluar nga dëshira dhe dufet e tyre të brendshme, që janë të kyqyra atje në ndërgjegjen e tyre memece. Gjithë kjo përiudhë e mbylljes së qyteit, e ikjes së beftë të grave me marinarët, ka prodhuar tek njerëzit e qytetit tonë pasiguri, frikra, dufe, mllefe, inate, zemrime, paqartësi, prandaj tek ata njerëz, befas si shpëtim, janë zgjuar instiktet e mbrojtjes, dhe në kushte të tilla njeriu prodhon idole ku të mbështesë ndërgjegjen, dhe me të të krijojë ekuilibra.
Ju profesori im, mbase tashti po mendoni se përse janë gjashtë vetë në qytet, që jo vetëm e pranojnë se e kanë vrarë gruan e bukur, por insistojnë me këmbëngulje se secili prej tyre është vrasësi i vetëm dhe i vërtetë. Pra ata edhe e paskan takuar, edhe paskan bërë dashuri me të, edhe ia kanë ndierë aromën dhe kënaqësinë trupit të saj, madje dhe na e paskan vrarë. Dhe tek e fundit, me atë insistim të përzier me një farë krenarie, ata njerëz po shkojnë ndoshta dhe drejt ndonjë dënimi fatal.
A të mundohemi të kuptojmë mënyrën e ardhjen së tyre në gjyq, dhe se si e kanë deklaruar me aq lehtësi dhe fodullek nëpër qytet protagonizmin e tyre në vrasje, dhe pastaj të analizojmë se si e kanë rrëfyer misterin e asaj nate, kur ata na paskan bërë dashuri me gruan e bukur, se si qenkan nervozuar me të, dhe në fund mënyrën dhe arsyen se përse na e paskan vrarë?
Në një qytet të mbetur pa gra, është llogjike që, krenaria mashkullore e të bërit dashuri, mendjemadhësia e aventurave me dashnore, krekosja e sukseseve me femra, nuk ekziston më, bie fare, sepse nuk ka më gra, nuk qëndron më si mit. Ata që, tërë jetën e tyre janë mësuar me histori dashurie, me emra vajzash, me takime të fshehta, me tradhëti, me rrëfime dashurishë, tashmë në këtë shkretëtirë femrash e grashë gati sa nuk mbyten dhe asfiksohen. Madje unë mendoj se janë pikërisht këta të gjashtë që ju keni dërguar në burg, që e kanë shpikur të parët imazhin e asaj gruaje të pa qenë.
E gjithë kjo situatë krenarie i bën ata të vijnë në gjyq si gangsterë, të flasin aq gjatë për aktin e të bërit dashuri, të thonë me detaje se si shkoi ajo natë, të flasin për trupin dhe aromën e gruas së bukur, duke e bërë sa më reale aventuren tunduese të dashurisë, (që sa më shumë tregojnë, aq më shumë interesantë e krenarë e ndjejnë veten). Por të bërit dashuri është shumë universale, me detaje të njohur e të përsëritshëm tek kushdo, me detaje të ngjashëm pothuaj tek të gjithë njerëzit, mbasi në një farë mënyre të gjithë bëjnë dashuri një llo. Kurse vrasja është tjetër gjë, është një akt shumë më i rrallë, dhe i pa njohur për këdo. Ndaj ata, kur deponojnë në gjyq, (dhe pikërisht e zgjasin aq shumë të treguarit e dashurisë së asaj nate, me detaje të përgjithshme por dhe të mundshme për tu besuar), atëherë kur vjen puna të rrëfejnë mënyrën se si janë zënë dhe mërzitur me gruan e bukur, dhe se si pastaj e kanë vrarë atë, të gjithë ata burra thonë fare pak fjalë, nuk kanë as realitet dhe as fantazi, dhe flasin me gjysma detajesh të montuara keq, dhe bëhen krejt të paqartë se çfarë po tregojnë. Kjo ndodh se ata nuk e njohin vrasjen siç njohin dashurinë, ndaj dhe dallohen menjëherë se, jo vetëm që nuk janë vrasës, por kuptohet në çast se dëshmia e tyre është e rrejshme.
Dhe diçka tjetër. Po të ndiqen me kujdes dhe vemendje rrëfimet e tyre, tek dëshmojnë për portretin dhe imazhin e gruas, për tiparet dhe hijeshinë së saj, ata përshkrime pothuaj janë të gjitha të njëllojta, me karakteristika shumë të përafërta dhe të ngjashme. Kjo nuk vjen as se ata të gjashtë kanë takuar të njëjtën grua të bukur dhe dëshmojnë vertetësinë e nurit të saj. Por edhe aspak se ato kanë dëgjuar njëri pas tjetrit dëshmitë e gjyqeve të mëparshme dhe kanë mbajtur mend se çfarë është deponuar për pamjen e gruas, dhe pastaj për të qenë të besueshëm i kanë qendruar imazhit tip të saj. Jo. Portreti i gruas që ata përshkruajnë me shumë siguri, detaj pas detaji, imtësi pas imtësie, na e çon vemendjen të gjithëve tek një fytyrë shumë e njohur dhe e admiruar në qytetin tonë, dhe që na del menjëherë para syve. Ata në të vërtetë përshkruajnë modelin ideal që kanë në kokë, dhe që është pamja e mësueses së letërsisë, asaj gruas së bukur, për të cilën gjithë burrat e qytetit patën ëndërruar ta kishin të paktën një natë në shtratin e tyre, ‘dhe pastaj të vdisnin!”. Nuri dhe hijeshia e mësueses, pamja e mrekullushme e saj, për ata të gjashtë, (dhe për tërë burrat e qytetit), është modeli tip i bukurisë, është portreti i përkryer që kanë të pikturuar në kokat e tyre.
Dhe të gjitha këto mallkime, tërë këto ngjarje tronditëse dhe të shfytyruara, e gjithë kjo çmenduri kolektive, këto patologji dhe sëmundje i kanë ardhur qytetit tonë nga izolimi, nga telat dhe muret që e rrethuan, si dhe pastaj nga braktisja dhe lënia vetëm e tij, fare bosh, pa jetë.
Ndaj ata fatkëqinj, që ju prisni të dënoni, janë fajtorë të vetes së vet, por asnjëherë as vrasës dhe as të ligj, por vetëm produkt i rrethanave ku i hodhi dhe i përplasi jeta.
Këto kisha merak që tua shkruaja. Me shumë mirënjohje!
Agu
Të nesërmen, akoma pa dalë drita, njerëzit gjetën në tabelën e madhe, lajmërimin e Gjykatës, që njoftonte se Seanca e fundit për të akuzuarit për vrasjen e gruas së bukur, do të mbahej pas dy ditësh, dhe, për të gjithë së bashku, (dhe jo veç e veç).
Salla e kinemasë së vogël qe mbushur plot. Në rradhë të parë, brij për brij me njëri tjetrin qenë gjashtë të burgosurit. Jo vetëm që atje në burgun e tyre qenë dëgjuar të ziheshin dhe të bënin sherr e shamatë, me zë të lartë, me të shara dhe gjithë britma, por edhe rrugës për në sallë, që nga magazina e vjetër gërdallë e plot lagështirë ku i patën futur, erdhën duke iu inatusur dhe duke kërcënuar njëri tjetrin. Qenë pa pranga, të vënë dy nga dy, në rresht.
Sipër, atje ku dikur kishte qënë skena me kuintat dhe me ekranin e pistë pas, qe akoma tavolina e jurisë gjyqsore. Drejtori, si kryetar gjyqi që ishte, u ngrit dhe me një letër të madhe në dorë, që i ngjante më shumë letrave rrul të fonogrameve se sa atyre zyrtare format, e nisi fjalën e tij me po atë logjikën që i pati shkruar Agu, për izolimin e qytetit, për patologjitë që ndodhin në të tilla raste, për fiksimet që iu krijohen njerëzve. Fliste me ton, krejt i qartë dhe i sigurtë, ku herë pas here i hidhte ndonjë sy letrës që mbante në dorë. Deri sa e mbylli duke thënë që, mbasi asnjëherë askush nuk e pa realisht atë grua, nuk u gjet asnjë gjurmë e saj në rërë, asnjë rrobë a fustan a kapele në ndonjërat nga kabinat, nuk kishte në bregdet fare grumbuj guackash të mbledhura siç thonin disa, as balonë me ngjyra që përshpëritej nga ndonjëri se gruaja e ngrinte mbi plazhë çdo mëngjes, duke luajtur me të, nuk kemi askund as trupin e saj dhe aq më pak ndonjë thikë që e ka qëlluar atë. Atëherë pra, nga e gjithë kjo situatë, trupi gjykues nuk mund të fajsojë asnëjrin nga këta burrat, ndaj dhe i shpall të gjithë të lirë dhe të pa fajshëm. Salla duartrokiti.
Në çast e kërkoi fjalën djali i motorrit, që kishte thënë i pari se qe vrasësi i gruas së bukur. Ai kundërshtoi çdo gjë të kryetarit, madje duke thënë se të gjitha ato që mohonte zotërija i gjyqit, ai i kishte të fotografuara. Dhe nxori menjëherë nga xhepi i brendshëm i xhakaventos një tufë fotografishë, duke ia sjell trupit gjykues. Dhe pasi i hapi mbi tavolinë, siç hapen letrat e bixhozit, nisi t’iu vinte gishtin secilës dhe duke treguar me zë të lartë, me rradhë, të fotografuara gjurmët e gruas, kapelën e madhe, balonën, grumbujt e guackave, madje dhe një pamje nga gjoksi i saj gjysëm i çveshur. Tek tregonte, dihaste dhe i merrej fryma nga emocioni.
Fotot aty qenë krejt bosh, pa asnjëfarë objekti në to, shkret dhe pa asnjë shenj, letra të bardha fotografie të pa stampuara fare. Drejtori i mori ngadalë dhe krejt i qetë, i bindur dhe i sigurtë që ato që pati thënë djali qenë vetëm kotësi dhe sajesa, dhe ua tregoi njëra pas tjetrës me rradhë gjithë sallës. Turma gumzhiu dhe u afrua për të parë akoma më mirë. Disa picërronin sytë, të tjerët vunë syzet për të dalluar akoma më qartë. Nga përshpërimat e tyre u mor vesh se, ata nëpër fotografi po dallonin vërtetë diçka, trupin e gruas, rërën me guacka, ngjyrat e balonës së vogël rrëzuar në plazhin e largët, gjurmë këmbësh të vogla femrash, kapelën e madhe të saj.
Djali, kur vuri re se turma po shikonte vërtetë në foto gjërat e gruas së bukur, u mrekullua, dhe me gëzimin e tërbuar të një të çmenduri, ashtu si fituesit dhe kampionët, nisi të rrahë me pëllëmbën e madhe, me forcë gjoksin e tij
Seanca u ndërpre. Drejtori lajmëroi dorëheqjen e tij, dhe pas një jave u mor vesh se krejt i lodhur dhe i drobitur, mrrolur e tutluar, i përqartur dhe i dalë mendsh, i mërzitur sa s’ka më, pati vënë kokën në jastek dhe pati vdekur, duke u mbunduar të shpjegonte përqart disa herë, ca gjëra që nuk u kuptuan dot, dhe që ai i mori me vete për në varr.
