Ka disa trëndafila maji me një ngjyrë që luhatet midis së bardhës dhe të trëndafiltës dhe me një aromë të veçantë. S’e di pse mendoj që vajza e vogël, e lindur në një ditë të kthjellët maji (e përfytyroj si të kthjellët, po mund të ishte edhe me shi), më 18 maj 1910[1] në Romë duhet t’u ngjante këtyre trëndafilave, me faqet rozë të ëmbla e të buta (tërë jetën kjo vajzë edhe kur u bë grua dhe nënë ruajti një lëkurë jashtëzakonisht fine e të butë), me një gojë që i ngjante një zemre.
Ajo fëmijë ishte e bija e inxhinierit skenarist nga Roma, vëllait të regjizorit të njohur Enriko Guaconi, Albertos dhe e sicilianes Maria del Sarto. Pas njëzetenjë vjetëve (a nëntëmbëdhjetë vjetëve) ajo do të kapërcente detin Adriatik dhe do të shihte një qiell tjetër, një tokë tjetër të cilën atëherë as që mund ta përfytyronte dhe që do të bëheshin të sajat ashtu si qielli i kthjellët e tepër i kaltër italian, ashtu si dielli i Romës, pranverat dhe verat e mrekullueshme të këtij qyteti.
Pas tridhjetepesë vjetëve (a ndofta tridhjetetre?) ajo do të bëhej nëna ime.
Nuk kam fotografi të fëmijërisë së saj të hershme, po mendoj se do të ketë qenë në fillim një fëmijë e bukur, meqenëse më vonë u bë një vajzë dhe një grua me bukuri të rrallë.
Bukuria është një dhuratë e natyrës apo e Perëndisë që përbën njëkohësisht një bekim dhe një mallkim.
Ka të ngjarë që atë bukuri vajza Jolandë ta ketë trashëguar nga e ëma siciliane. Nga kjo e fundit kam vetëm një fotografi në moshën shtatëdhjetë vjeçare, fotografia e një gruaje brune, krenare dhe energjike, pa asnjë thinjë, po që nuk thotë asgjë për pamjen e saj rinore.
Po aq bukur sa Jolanda, do të ishte e motra, Xhinevra, e lindur pas një viti, po me një bukuri të veçantë, të ndryshme, më shkrepëtitëse, më çapkëne, më “pikante” po të përdorim këtë fjalë.
Jolanda do të bëhej nga ato qenie të rralla që sipas një ideali të grekëve të lashtë shkrijnë bukurinë fizike, intelektuale dhe morale. (Dy të parat ua dhurojnë “zanat” që në djep, vetëm e fundit është në dorë të tyre).
Nga i ati skenarist, Jolanda do të trashëgonte talentin, po jashtë fushës së kinematografisë, në fushën më të vështirë të poezisë dhe, – për çudi, – të kritikës letrare. Do të ishte një përjashtim për Italinë e asaj kohe ku vajzat rriteshin për vatrën familjare dhe kishin rolin mjaft të diskutueshëm të “engjëllit të familjes”. Vetëm pak vite më vonë nga lindja e saj, simotrat angleze do të shpërthenin në greva për të drejtën e votës. Po italianet do të mbeten gjatë prapa tyre.
Është e vërtetë që, kur Jolanda ishte ende në djep, një bashkëvendas i nënës së saj, siciliani Pirandelo botonte romanin “Burri i saj” ku shtronte probleme që sapo ravizoheshin, konflikti i grave shkrimtare me detyrat e tyre familjare për shkak të talentit të tyre. Në sallonet letrare të Romës së asaj kohe kishte shkrimtarë “të modës”, kuklla të bukura të kurdisura e të zbrazëta, po edhe ndonjë talent të mirëfilltë në shpërthim e sipër si sardenjasja Gracia Deleda, një nga gratë e rralla që do të fitonte Nobelin dhe që kishte frymëzuar protagonisten e romanit.
Italia kishte njohur jo shumë kohë më parë një mbretëreshë aq të bukur sa edhe të mençur, mbrojtëse të urtëve, si Margaritën[2]*, e cila ia kishte prishur mendjen me hiret e veta republikanit Karduçi, këtij romantiku që s’pranonte se ishte i tillë dhe që i kushtoi asaj një ode mjaft të goditur.
Patjetër, shpërthimi dhe lulëzimi i mëvonshëm i talentit të vajzës së vogël, nuk do të përfytyrohej dot nga siciliania Maria, nëna e re, sigurisht e rritur në normat e rrepta të vendlindjes së vet, që të kujtonin disi kanunin e ashpër shqiptar dhe që megjithatë guxoi të merrte me dashuri Alberton e ri, inxhinier me talent skenaristi, po aq i pashëm sa ishte i mençur.
Ndoshta prindërit e rinj do të jenë zhgënjyer në frytin e parë të dashurisë së tyre që u doli vajzë. Ka të ngjarë që të prisnin djalë, ëndërra e familjeve të kohës. Djali do të vinte vonë, pas dy vajzave, në vitin fatidik 1922.
Ndofta Maria dhe Albertoja do të jenë ngushëlluar me bukurinë e fëmijës. Bukuria atëherë ishte më e çmuar pajë për vajzat.
Talenti përkundrazi… do të quhej më tepër një mallkim se një bekim.
Në atë mëngjes maji (s’e di pse mendoj se mamaja lindi në mëngjes si unë dhe ime motër, po mund të ketë qenë çfarëdo orë e ditës), familja e vogël s’e dinte ende që së shpejti mbi Italinë do të binin dy mënxyra (s’dihej cila do të ishte më e tmerrshmja), një luftë e egër, mandej një diktaturë.
Maria i njihte katastrofat natyrore si tërmetin e Mesinës të vitit 1908, ku ajo kishte humbur një motër, Tinën dhe kishte shpëtuar për një fije.
Po nuk ishte mësuar me katastrofat e një lloji tjetër, ato që shkaktoheshin nga njerëzit. Sigurisht ajo priste një periudhë paqeje dhe lumturie për familjen e porsakrijuar. S’do të shkonte as një vit dhe do të vinte vajza tjetër. Edhe kjo, siç thamë, mjaft e bukur sa t’i bënte prindërit të harronin që s’ishte djalë.
Ajo do të quhej Xhinerva.
Ka qenë i çuditshëm parapëlqimi i prindërve të Jolandës për këto emra të lashtë. Emri i vajzës së parë, Jolanda, vinte nga mesjeta dhe kishte një brerore mbretërore (të sillte ndërmend mbretëreshën Jolanda); emri i së dytës, Xhinerva, vinte nga një kohë më e lashtë, nga legjendat epike të “tryezës së rrumbullakët”. Edhe ky emër mbretëreshe, për më tepër i një mbretëreshe të dashuruar (a s’kishte qenë dashuria dramatike e Xhinervës dhe kalorësit Lançelot, burim frymëzimi për dashurinë e Paolos dhe Françeskës?)
[1] Ka një enigmë, lidhur me ditën e lindjes së tim mëje. Në letërnjoftimin e saj të fundit dita e lindjes shënohej si 18 maj 1912. Në fakt 50-vjetorin ia festuam më 1962, një vit para vdekjes. Vërtetimi i lindjes në Itali mbante përkundrazi vitin 1910. Cila është data e saktë? Mbase s’do ta marrim vesh kurrë.
[2] * E shoqja e mbretit Umberto I.
