Poeteshat shqiptare kanë ardhur në brigjet e poezisë, shumë më vonë se simotrat e tyre evropiane dhe botërore. Kjo nuk ndodhi, natyrisht se atyre u mungonte talenti individual në krahasim me kombësitë e tjera, por për shkak të rrethanave jashtëzakonisht të vështira historiko-sociale, një pjesë të të cilave si pushtimin otoman, ato e ndanin me bashkatdhetarët meshkuj, që edhe ata kishin mbetur relativisht prapa në krahasim me bashkëvëllezërit evropianë, ndonëse më vonë e kapërcyen prapambetjen relative me një djegie etapash. Po gratë shqiptare ishin veçanërisht të rënduara nga paragjykimet patriarkale që rëndonin mbi to, nga pozita e tyre e nënshtruar në gjirin e familjes dhe të shoqërisë shqiptare. E vetmja mundësi për të shfaqur talentin e tyre ishte letërsia gojore, në të cilën merrnin pjesë si këngëtare anonime (sidomos në këngët e vajtimit).
Poetesha e parë shqiptare, madje shkrimtarja e parë shqiptare (po qe se nuk llogarisim Dora d’Istrian, familja e së cilës ishte mërguar prej kohe në Rumani dhe e shfaqi talentin e vet më tepër si studiuese ose kritike; Kristina Xhentile Mandalanë që ishte më tepër folkloriste) qe një përfaqësuese e diasporës arbëreshe, Maria Antonia Braile që botoi vëllimin e vet “Këngë” në arbërisht dhe në italisht në vitin 1913.
Ajo pati një jetë të shkurtër (1894-1917). Ishte me origjinë na Shën Mitër Korone dhe ato pak vjersha që shkroi u botuan vetëm pas vdekjes së saj nga i vëllai Salvatore që ishte edhe ai poet, por shumë i ndryshëm prej saj me prirje satirike, më shumë se lirike.
Maria Antonia Braile nuk ka vetëm rëndësi historike, ajo ka një poetik të vetin.
Pa dyshim, ajo shkroi pak dhe ishte një poeteshë minore, po dallohet për një lirizëm të çiltër dhe fin. Mbase, po të jetonte, talenti i saj do të çelte lule të tjera lirike.
Në vëllimin e saj, çuditërisht për një vajzë të re, mungon lirika e dashurisë.
Vjershat që spikasin në vëllimin e vogël të botuar prej saj janë “Tek e keqja s’mund” (“Tek e keqja sëmundje” qartësisht autobiografike ku përshkruhen vuajtjet e saj nga sëmundja që po i merr jetën në lule të rinisë dhe ndihet etja për jetë dhe ankthi i vdekjes. Krahasimi i vetes nga autorja me një lule që lëngon është një krahasim i njohur, por që personalizohet prej saj duke i dhënë ngrohtësi lirike.
Për konçizitet dhe forcë përshkruese spikat vjersha portret që vizaton profilin e një fëmije të parakohshëm që do të jetë edhe ai jetëshkurtër, Dukagjini “Rri te froni Dukagjini/ Me ata sizit e helmuar/ Ruan zjarrin çë ë i shuar” (Rri te froni Dukagjini/ Me ato syçka të helmuara/ vështron zjarrin që është shuar).
Kjo vjershë e merr forcën shprehëse nga një epitet që karakterizon sytë e fëmijës dhe bie në kundërshtim me moshën e tij të njomë “e helmuar”, pra, shpreh trishtim dhe nga një detaj, vështrimi i tij nga zjarri që është shuar dhe sikur paralajmëron shuarjen e shpejtë të djalit të vogël.
Meriton vëmendje dhe vjersha në frymë popullore me distikë të rimuar (si vjershat lirike arbëreshe të dashurisë) që i kushtohet Luftës së Parë Botërore që shihet në një optikë femërore si kositëse jetësh të reja dhe aspak në një përmasë lavdie apo heroizmi. Si shkaktar të luftës heroina lirike-autorja- akuzon Kajzerin gjerman Vilhelm.
Kjo është e vetmja vjershë me problematikë politiko-sociale e vëllimit.
Siç thamë, poetesha e sheh luftën me sytë e gruas, po edhe të njeriut të thjeshtë të popullit, duke mos u mashtruar nga parullat nacionaliste për çlirimin e Trentos dhe Triestes që qarkullonin në Itali, pra, me një realizëm dhe një largpamësi të rrallë në atë kohë.
Vëllimi i poeteshës së re nuk pati jehonë ndër bashkëkohësit, po do të përmendet shumë më vonë nga studiuesi arbëresh Gradilone, më vonë akoma nga studiuesit e tokës së origjinës, Shqipëri si Nasho Jorgaqi dhe ne vetë.
Më vonë, më 1995 studiuesi kanadez Robert Elsie do t’i jepte një vend të vogël në “Historinë e letërsisë shqiptare” që botoi në New York.
Mund të ishte me vlerë ribotimi i këtij vëllimi të vogël që të dëgjohej nga lexuesit e sotëm ky zë i butë dhe i ëmbël poetik që mund të nxjerrë edhe tinguj të ashpër.
