Mbi vëllimin me tregime “Parullat me gurë” të Ylljet Aliçkës, Le correspondant (30 Korrik 2025)
Mbi vëllimin me tregime “Parullat me gurë” të Ylljet Aliçkës, Le correspondant (30 Korrik 2025)
…edhe ather kur të kërkohet t’i shkruash ato, çdo javë, me gëlqere, mbi shpate të pjerrëta me gurë të një kodre, e kupton shpejt se ajo që gdhendet nuk është një mesazh, por një nënshtrim. Parrullat me gurë, përmbledhje me trembëdhjetë tregime të shkrimtarit shqiptar Ylljet Aliçka, hapet pikërisht me këtë imazh – grotesk, qesharak, i pamëshirshëm. Imazhi jep tonin: këtu, absurdi nuk është një çështje filozofike. Është një realitet shoqëror. Një detyrim qytetar. Një metodë për të organizuar frikën.
Botuar për herë të parë në frëngjisht në fund të viteve 1990, në një kohë kur pluhuri i komunizmit shqiptar ende nuk ishte shuar plotësisht, ky vëllim është një nga të paktët që ofron, nga brenda, një portret të zhveshur të alienimit të përditshëm në një shoqëri të mbyllur. Dhe bëhet fjalë pikërisht për të përditshmen: tregimet e Ylljet Aliçkës janë të mbushura me mësues, fshatarë, nëpunës të nivelit të ulët, të gjithë të ngujuar në një personalitet të dyfishtë: midis frikës për të mos i pëlqyer Partisë dhe pamundësisë për të qenë i sinqertë, midis besnikërisë ndaj Partisë dhe dëshirës për të jetuar.
Realizëm shokues përmes groteskut
Ish-mësues, ish-funksionar në Ministrinë e Kulturës, ish nëpunës ndërkombëtar, Ylljet Aliçka e njeh mirë temën e tij. Por ai nuk shkruan si dëshmitar: ai shkruan si krijues. Shkrimi është i thjeshtë, i kthjellët, asnjëherë didaktik. Asnjë fjalë më shumë nga sa duhet. Situatat flasin vetë. Ato thonë gjithçka. Një mësues i ndëshkuar për një interpretim të gabuar të një udhëzimi. Një burrë që jeton i tërhequr, i dyshuar se ka buzëqeshur në varrimin e një Udhëheqësi të Partisë. Një grua e tradhtuar për shkak të një vërejtje të padëmshme. Nuk është Kafka ai që shqyrton këto faqe, është vetë Enver Hoxha. Dhe nuk është surreali: është administrata shtetërore.
Por në këtë Shqipëri rurale dhe të dridhur, grotesku del shpesh, i përzier me një trishtim të thatë. Si të qeshje pa dashje, nga brenda. Dhe ndoshta kjo është ajo që e bën „Parrullat me gurë“ kaq të fuqishëm: kjo përkundje e përhershme mes tragjedisë dhe absurdit, mes parabolës politike dhe përshkrimit të zhveshur të përditshmërisë.
Terrori si lidhje shoqërore
Këtu nuk ka as revolucion, as arratisje, as shpresë. Por ka një mekanizëm: një sistem ku dyshimi është virtyt qytetar, ku spiunimi është sport kombëtar, dhe ku pafajësia mund të përmbyset në çdo çast. Në këtë botë, nuk ka rëndësi nëse ke bërë një faj. Mjafton të ekzistosh pranë një faji të mundshëm. Atëherë përulesh, hesht, kërkon falje paraprakisht. Dhe shkruan slogane mbi gurë, që askush të mos mendojë se ti ende mendon.
Libri nuk denoncon. Ai ekspozon. Dhe përmes kësaj, tregon se si një regjim totalitar, pa pasur nevojë për kampe apo dhunë fizike masive, arrin të kolonizojë shpirtin. Ideologjia është e brendësuar, automatizmat janë aty. Dhe frika nuk është më vetëm një ndjenjë: ajo bëhet forma e vetme e lidhjes shoqërore.
Një libër politik pa politikë
Kot do të kërkoje në këto faqe fjalime madhështore, kundërshtarë të guximshëm, heronj klandestinë. Asgjë nga këto. Sepse „Parrullat me gurë“ nuk trajton rezistencën, por nënshtrimin. Madje më shumë: nënshtrimin e hareshëm, automatik, të zakonshëm. Atë që mësohet që në shkollë, që përcillet në darkat familjare, që shkruhet mbi kodra. Dhe që shpesh i lë individët të vetmuar me kontradiktat e tyre.
Aliçka nuk merr rolin e gjykatësit. Ai vëzhgon. Ai përshkruan. Me një kthjelltësi pa patetizëm dhe me një mjeshtëri në ndërtimin e tregimeve që ngjan nganjëherë me Çehovin: personazhe të thjeshtë, detaje që peshojnë rëndë, mbyllje pa shkëlqim. Gjithçka duket e thjeshtë – derisa ndjesia e parehatisë të fillojë të pushtojë.
Një vepër diskrete, një mësim universal
Kjo përmbledhje mund të kishte mbetur thjesht një dëshmi ndër shumë të tjera për vitet e Hoxhës. Por është shumë shumë më tepër. Sepse duke mbetur te thelbi, Ylljet Aliçka prek diçka universale: atë çast kur një shoqëri rrëshqet në çmendurinë e organizuar, dhe ku njeriu, i privuar nga orientimi, bëhet vetë një agjent i pavetëdijshëm i së keqes. Autori nuk përshkruan vetëm Shqipërinë e djeshme: ai vizaton, në mënyrë të tërthortë, një hartë të errët të asaj që njerëzimi mund të prodhojë më të huajshme.
Pas sloganeve, janë gurët. Pas fasadës, është skeleti. Dhe pas këtyre trembëdhjetë tregimeve, është një vepër diskrete, e rëndë, e çmuar. Një gur për t’u gdhendur në kujtesën tonë.
