Zgjodhi dhe përktheu: Rudolf Marku
Irwin Shaw është një shkrimtar amerikan, që ka vdekur në moshën 70 vjeçare, në vitin 1984.
Dramaturg, skenarist,romancier dhe tregimtar, është autor, librat e të cilit, sa qe gjallë, janë shitur në mbi 15 milion kopje.
Ndër veprat më të njohur të tij mbeten romanet ‘Luanët e rinj’ – bërë film me të njëtin titull, ‘Young Lions’ ku lozin krahas të tjerëve, Marlon Brando dhe Montgomery Clift, si dhe romani ‘Të Varfër, të Pasur’-një miniserial televiz tepër popullor i fundviteve ’70.
Personalisht mua më pelqejnë sidomos tregimet e këtij shkrimtari. Për herë të parë në shtypin shqiptar, kam botuar, me përkthimin dhe zgjedhjet e mia, në revistën ‘Nëntori’ dhe në gazeten ‘Drita’, andej nga vitet 1986-1988, tre tregime të Irwin Shaw-it, të cilat u patën pritur shumë mirë nga lexuesit. Mes këtyre tre tregimeve është dhe ky që po botoj sot për lexuesit e ExLibris, duke qënë i bindur se ky tregim do të pëlqehet prapë, në mos më tepër, po aq sa para 40 vitesh! (R.Marku)
Avenjuja e Pestë shkëlqente në diell kur ata dolën nga Brevoort dhe filluan të ecnin drejt Washington Squar-it. Dielli ishte i ngrohtë, edhe pse ishte Nëntor, dhe gjithçka dukej si mëngjes i së dielës – autobusët dhe njerëzit e veshur mirë që ecnin ngadalë në çifte dhe ndërtesat e qeta me dritaret e mbyllura.
Majkëll e mbante krahun e Frensis fort, ndërsa ecnin drejt Washington Square në dritën e diellit. Ecnin lehtë, pothuajse duke buzëqeshur, sepse kishin fjetur gjatë dhe kishin ngrënë një mëngjes të mirë, dhe ishte e diel. Majkëll e çkopsiti pallton dhe e la të valëvitej rreth vetes në erën e butë. Ecnin pa folur, mes njerëzve të pashëm e të rinj, të tillë që dukeshin se përbënin pjesën më të madhe të kësaj qosheje të New Yorkut.
“Kqyr rrugën,” tha Frensis teksa po kalonin Avenjunë e Tetë. “Do të thyesh qafën.” Majkëll qeshi dhe Frensis qeshi me të.
“Nuk është edhe aq e bukur,” tha Frensis. “Sidoqoftë, jo aq e bukur sa për të rrezikuar të thyesh qafën.”
Majkëll qeshi përsëri. “Si e kuptove që po e shikoja?”
Frensis e anoi kokën në njërën anë dhe i buzëqeshi burrit të saj që poshtë strehës se kapelës. “Majk, i dashur,” tha ajo.
“O.K.,” tha ai. “Më fal.”
Frensis ia përkëdheli lehtë krahun dhe e tërhoqi pak më shpejt drejt Washington Square.
“Të mos takojmë asnjëri sot,” tha Frensis. “Thjesht të rrimë bashkë. Ti dhe unë. Gjithmonë jemi deri në fyt me njerëz, duke pirë uiskin e tyre ose tonin; ne e shohim njëri-tjetrin vetëm në shtrat…
-Vendi më i madh i takimit-tha Majkëll-mjafton të rrish paksa më gjatë në shtrat, dhe çdokush që të njeh do të shfaqej në atë vënd
– Ta pret mëndja!-tha Frensis- Po flas seriozisht
-Atëherë po të dëgjoj seriozisht!
– Dua të dal gjithë ditën me burrin tim. Dua që ai të flasë vetëm me mua dhe të më dëgjojë vetëm mua.”
“Kush na pengon?” pyeti Majkëll.- kush janë ata që do të më pengonin të rri me gruan time vetëm për vetëm në Ditën e Djelë? Kush janë ata njerëz?
“Stivensonët. Duan që ne të kalojmë rreth orës një dhe do të na çojnë me makinë në fshat.”
“Stivensonët leshko,” tha Majkell. “Të tejdukshmit. Dijnë të fishkëllojnë. Mund të shkojnë vetë për shetitje në fshat. Gruaja ime dhe unë do qëndrojmë kokë më kokë në Njy York derisa ta mërzitim njëri-tjetrin.
“Marrëveshje?”
“Marrëveshje.”
Frensis u përkul dhe e puthi në anë të veshit.
“E dashur,” tha Majkëll, “kjo është Avenjuja e Pestë.”
“Lërmë të bëj një program,” tha Frensis. “Një e Dielë e planifikuar në Nju Jork për një çift të ri që kanë para për të shpenzuar.”
“Merre ngadalë!.”
“Fillimisht të shkojmë në Muzeun Metropolitan të Artit,” sugjeroi Frensis, sepse Majkëll i kishte thënë gjatë javës se donte të shkonte atje. “Nuk kam qenë atje prej tre vitesh dhe ka të paktën dhjetë filma që dua t’i shoh përsëri. Pastaj mund të marrim autobusin për në Radio City, dhe të shikojmë ata që patinojnë. Dhe më vonë do të shkojmë tek Kavanagët dhe do të hamë një biftek sa përparësja e një farkëtari, me një shishe verë, dhe pas kësaj është një film francez në Filmarte për të cilin flasin të gjithë hej, më dëgjon, apo jo?”
“Po,” tha ai. Ia hoqi sytë vajzës pa kapele me flokë të errët të një valltareje, prerë si një helmetë, e cila po kalonte pranë tij.
“Ky është programi i ditës,” tha Frensis ftohtë. “Apo ndoshta doje vetëm të ecje lart e poshtë në Avenjun e Pestë?.”
“Jo,” tha Majkëll. “Aspak.”
“Ti gjithmonë i shikon femrat e tjera,” tha Frensis. “Kudo. Në çdo vend ku shkojmë.”
“Jo, e dashur,” tha Majkëll, “unë shikoj gjithçka. Zoti m’i dha sytë dhe unë shikoj gra dhe burra në metro, në filma dhe shoh dhe lulet e vogla të fushës. Unë inspektoj rastësisht Universin.”
“Duhet ta shihje vështrimin në sytë e tu,” tha Frensis, “kur inspektoje rastësisht Universin në Avenjun e Pestë.”
“Unë jam një burrë i lumtur në martesë.” Majkëll ia shtrëngoi bërrylin me butësi. “Shembull për gjithë shekullin e njëzet – zoti dhe zonja Majk Loomis. Ej, të pimë nga një gotë,” tha ai, duke ndaluar.
“Ne sapo hëngrëm mëngjes.”
“Tani dëgjo, e dashur,” tha Majk, duke zgjedhur fjalët me kujdes, “është një ditë e bukur dhe të dy ndiheshim mirë dhe s’ka arsye pse duhet ta prishim. Të kalojmë një të diel të këndshme.”
“Mirë. Nuk e di pse e nisa këtë. Ta lëmë. Ta kalojmë mirë.”
Ata u kapën dorë për dore me vetëdije dhe ecën pa folur mes karrocave të foshnjave dhe burrave të vjetër italianë me rrobat e së dielës dhe grave të reja me qen të racës Skoc në Parkun e Washington Square.
“Të paktën një herë në vit secili duhet të shkojë në Muzeun Metropolitan të Artit,” tha Frensis pas pak, me një ton që imitonte mirë tonin që kishte përdorur gjatë mëngjesit dhe në fillim të shëtitjes. “Dhe është bukur të dielave. Ka plot njerëz që shikojnë piktura dhe kjo të jep ndjesinë se ndoshta Arti nuk është në rënie në New York City, megjithatë.”
“Do të të them diçka,” tha Majkëll shumë seriozisht. “Nuk kam prekur asnjë grua tjetër. Asnjëherë. Gjatë këtyre pesë viteve.”
“Mirë,” tha Frensis.
“E beson këtë, apo jo?”
“Mirë.”
Ata ecën mes stolave të mbushura, nën pemët e rralla të parkut të qytetit.
“Përpiqem të mos e vë re,” tha Frensis, “por më shtrëngon diçka brenda, në stomak, kur kalojmë pranë një gruaje dhe ti e shikon dhe unë e shoh atë vështrim në sytë e tu, dhe është i njëjti vështrim që pate kur më pe mua për herë të parë. Në shtëpinë e Alice Maxwell. Aty në dhomën e ndenjjes, pranë radios, me një kapele të gjelbër dhe me gjithë ata njerëz.”
“E mbaj mend kapelen,” tha Majkëll.
“I njëjti vështrim,” tha Frensis. “Dhe kjo më bën të ndihem keq. Më bën të ndihem në mënyrë të tmerrshme.”
“Sh-h-h, të lutem, e dashur, sh-h-h.”
“Mendoj se tani do të doja një pije,” tha Frensis.
Ata u drejtuan drejtë një bari në Avenjunë e Tetë, pa thënë asgjë, me Majkëll që instinktivisht e ndihmonte të kalonte bordurat dhe e drejtonte t’i shmangej makinave. U ulën pranë një dritareje në bar dhe dielli hynte brenda, ndërsa në oxhak digjej një zjarr i vogël dhe i gëzueshëm. Një kamarier japonez, shtatvogël erdhi, vendosi disa pasta dhe u buzëqeshi me kënaqësi.
“Çfarë pihet pas mëngjesit?” pyeti Majkëll.
“Konjak, ndoshta,” tha Frensis.
“Courvoisier,” i tha Majkëll kamarierit. “Dy Courvoisier.”
Kamarieri solli gotat dhe ata filluan të pinin konjakun nën dritën e diellit. Majkëll e piu gjysmën e tij dhe pastaj piu pak ujë.
“Unë i shikoj gratë,” tha ai. “Saktë. Nuk them që është e gabuar apo e drejtë. I shikoj. Nëse kaloj pranë tyre në rrugë dhe nuk do t’i shikoja, atëherë do të mashtroja ty, dhe do mashtroja dhe veten time.”
“Ti i shikon sikur i dëshiron,” tha Frensis, duke luajtur me gotën e konjakut. “Çdo njërën prej tyre.”
“Deri diku,” tha Majk, duke, duke folur me zë të ulët dhe jo drejtpërdrejt me gruan e tij, “është e vërtetë. Nuk bëj asgjë për këtë, por është e vërtetë.”
“E di. Prandaj ndjehem keq.”
“Një konjak tjetër,” thirri Majkëll. “Kamarier, dy konjakë të tjerë.”
Ai psherëtiu, mbylli sytë dhe i fërkoi butë me majat e gishtave. “E dua mënyrën si duken gratë. Një nga gjërat që më pëlqen më shumë te Nju Jorku janë batalionet e grave. Kur erdha për herë të parë në Nju Jork nga Ohio, ishte gjëja e parë që vura re, miliona gra teper të bukura, gjithandej në qytet. Ecja përqark i mrekulluar.”
“Fëmijë,” tha Frensis. “Është ndjenja e një fëmije.”
“Mendo edhe një herë,” tha Majkëll. “Mendo edhe një herë. Tani jam më i madh. Jam një burrë që po i afrohet moshës së mesme, me pak dhjamë në trup, dhe përsëri më pëlqen të eci përgjatë Avenjus së Pestë në orën tre pasdite në anën lindore të rrugës, mes Rrugës Pesëdhjetë dhe Pesëdhjetë e Shtatë. Të gjitha dalin atëherë, për të bërë pazare, me palltot prej peliçeje dhe kapelat e tyre të çuditshme, gjithçka e përqendruar nga e gjithë bota në shtatë blloqe – peliçet më të mira, rrobat më të mira, gratë më të bukura, që dalin për të shpenzuar para dhe ndihen mirë për këtë.”
Kamarieri japonez solli dy pijet, duke buzëqeshur me një gëzim të madh.
“Gjithçka në rregull?” pyeti ai.
“Gjithçka është e mrekullueshme,” tha Majkëll.
“Nëse është thjesht puna për disa peliçe,” tha Frensis, “dhe kapela prej dyzet e pesë dollarësh.”
“Nuk janë peliçet. Apo kapelat. Ato janë thjesht peizazhi për ato lloje të veçantë grash. Kuptoje,” tha ai, “nuk ke pse të më dëgjosh.”
“Dua të të dëgjoj.”
“Më pëlqejnë vajzat nëpër zyra. Të rregullta, me syzet e tyre, të zgjuara, të gjalla, që dinë gjithçka. Më pëlqejnë vajzat në Rrugën Dyzet e Katër në kohën e drekës, aktoret, të veshura në menyren me te thjeshtë, që jetojnë me fare pak pará në javë. Më pëlqejnë shitëset në dyqane, që të kushtojnë vëmendje ty të parit vetëm sepse je burrë, duke i lënë klientet femra të presin. Kam gjithë këto gjëra të grumbulluar brenda meje, sepse…”
“Kam dhjetë vjet që mendoj për këtë dhe tani që ti e kërkove, ja ku është.”
“Vazhdo,” tha Frensis.
“Kur mendoj për qytetin e Nju Jorkut, mendoj për të gjitha vajzat që parakalojnë nëpër qytet. Nuk e di nëse është diçka e veçantë me mua apo nëse çdo burrë në qytet ecën me të njëjtën ndjesi brenda vetes, por unë ndjehem sikur jam në një piknik në këtë qytet. Më pëlqen të ulem pranë grave në teatro, bukuroshet e famshme që kanë kaluar gjashtë orë duke u bërë gati që si e si te duken si të tilla. Edhe vajzat e reja në ndeshjet e futbollit, me faqet e kuqe, dhe kur vjen moti i ngrohtë, vajzat me fustanet e verës.” Ai e mbaroi pijen. “Kjo është historia.”
Frensis e mbaroi pijen duke gëlltitur dy a tri herë më tepër.
“Ti thua që më do?”
“Të dua.”
“Edhe unë jam e bukur,” tha Frensis. “Po aq sa çdo njëra prej tyre.”
“Je e bukur,” tha Majkëll.
“Jam e mirë për ty,” tha Frensis, me lutje. “Kam qenë një grua e mirë, një shtëpiake e mirë, një shoqe e mirë. Do të bëja çdo gjë për ty.”
“E di,” tha Majkëll. Ai zgjati dorën dhe ia kapi të sajën.
“Ti do të doje të ishe i lirë për to,” tha Frensis.
“Sh-h-h.”
“Thuaje të vërtetën.” Ajo tërhoqi dorën nga e tija.
Majkëll goditi lehtë buzën e gotës me gisht.
“Në rregull,” tha me butësi. “Ndonjëherë ndjej që do të doja të isha i lirë.”
“Mirë,” tha Frensis, “kur të thuash ti, mund te jesh i lirë.”
“Mos u sill si budallaqe.” Majkëll e rrotulloi karrigen pranë saj dhe ia përkëdheli kofshën.
Ajo filloi të qante në heshtje duke mbajtur një shami, e përkulur mjaftueshëm që askush tjetër në bar të mos e vërente.
“Një ditë,” tha ajo, duke qarë, “ti do ta bësh tenden.”
Majkëll nuk tha asgjë. Ai po shikonte kamarierin që qëronte ngadalë një limon.
“A nuk do ta bësh?” pyeti Frensis ashpër. “Hajde, thuaje. Fol. A nuk do?”
“Ndoshta,” tha Majkëll. E tërhoqi përsëri karrigen pas. “Nga e di unë?”
“E di,” nguli këmbë Frensis. “A nuk e di?”
“Po,” tha Majkëll pas pak, “e di.”
Frensis ndaloi së qari. Fshiu hundën dy-tri herë me shami dhe e futi në çantë, dhe fytyra e saj nuk tregonte asgjë për askënd.
“Të paktën më bëj një nder,” tha ajo.
“Sigurisht.”
“Mos fol më se sa e bukur është kjo apo ajo. Sytë e bukur, gjinjtë e bukur, trupi i hijshëm, zëri i mirë.” Ajo e imitoi zërin e tij. “Mbaji për vete. Nuk më intereson.”
Majkëll i bëri shenjë kamarierit.
“Do t’i mbaj për vete,” tha ai.
Frensis fshiu cepat e syve.
“Një konjak tjetër,” i tha kamarierit.
“Dy,” tha Majkëll.
“Po zonjë, po zotëri,” tha kamarieri, duke u tërhequr mbrapa.
Frensis e vështroi Majkëll-in me qetësi përtej tavolinës.
“Do që t’i telefonoj Stivenson-ëve?” pyeti ajo. “Do të jetë bukur në fshat.”
“Sigurisht,” tha Majkëll. “Telefonoji.”
Ajo u ngrit nga tavolina dhe eci përmes dhomës, drejt telefonit. Majkëll e ndoqi me sy teksa ecte, duke menduar: sa vajzë e bukur që është, dhe çfarë këmbësh të mrekullueshme që ka.
