Në ndryshim nga arianët, hebrenjtë kishin sekretin e tyre që iu mundësonte të udhakonin jashtë kohës. As semitët dhe as idiomat e tyre nuk mund të klasifikohen në një aksh kohë të një aksh historie, të cilën ata janë ushtruar ta sublimojnë. Duke mos pasur asnjë lidhje me vektorët e kohës, ata nuk kanë një vend tyrin në evolucionin e historisë.
Goldziher, duke i inkurajuar bashkëkohësit e tij për t’i trajtuar rrëfimet semitike si mite dhe për t’i përfshirë ato në korpusin e filologjisë krahasuese, po kërkonte vërtet që Bibla hebraike të asimilohej në trashëgiminë kulturore perëndimore. Një hebre hungarez dhe studiues i islamit, përmes vizionit të tij mbi mitet i bëri thirrje kujtesës së krishterë të kuptonte se hebrenjtë, në rrjedhë të shekujve, nuk patën qenë thjesht dëshmitarë të ngrirë dhe zbulues të mesazhit provanor. Hebrenjtë nuk duheshin njësuar me një të vërtetë të pandryshueshme që i përjashtonte ata nga ndryshimet e rrjedhës historike. Ata kanë luajtur, tha ai, një rol themelor po aq sa arianët në themelimin e atdheut të përbashkët që i rrok të gjitha shoqëritë në gji të historisë së njerëzimit.
Por teologjia e krishterë, për ta nxjerrë më fort në pah përparimin e saj, pretendoi dëshmitarin e patundshëm, një dëshmitar që nuk kish ndryshuar qëkurse Krishti shkaktoi shpërthimin e monoteizmit në kohë e hapësirë. E Vërteta e vetme më pas u shartua me shumësinë e realiteteve dhe mveshi kësisoj ngjarjet historike. Si një garantues i thelbit të krishterimit (i zbutur nga vlera të caktuara ariane), monoteizmi semit u thirr për të përsëritur pambarim prehistorinë e njerëzimit: e vërteta para fillimit të epokës aktuale, epokë e cila çelej falë arianëve. Gjendur mes zotave dhe dukurive natyrore, këta ndërmjetës të sprovuar, me t’i davaritur mjegullat e një politeizmi pjellor, sollën me vete në skenën e historisë aftësitë e tyre të panumërta. Pa harruar natyrisht të përfshinin zbulesën e krishterë që sapo kishin përqafuar.
Këto ishin disa nga tregimet që na la shekulli XIX, një epokë në kërkim të së vërtetës themeltare. Ndërkohë, në skenat e një Europe të munduar nga vlojet revolucionare që shpesh shndërroheshin në zhgënjime zunë të këndonin perënditë e lashta. Me Mythologie germanique (1835) të Jakob Grimm (1785-1860) në një dorë dhe me shkrimet e Schopenhauerit (1788-1860) në dorën tjetër, Richard Wagner (1813-1883) hartoi një epope ariane në katër kohë. Ai shkroi “Unaza e Nibelungëve” për një periudhë prej më se çerek shekulli (1848-1874) duke e hartuar poemën mes viteve 1848 dhe 1853. I ushqyer nga një edukim i krishterë që sapo e kish braktisur, Wagner ëndërronte të gjermanizonte mrekullinë greke: ai shpresonte t’i jepte Gjermanisë një teatër të ri hyjnor duke bartur në të mitet e lashta të rizbuluara nga shkencat romantike.
Në një botë të populluar me figura qiellore (Wotan dhe grupi i tij) si dhe nga krijesa nën- tokësore (Nibelungen), hasim një hero të vetmuar, Siegfriedin e hijshëm. Ballë tij qëndron Mime farkëtari, një xhuxh bind i cili e rriti Siegfridin si bir në shpirt. Megjithëse “xhuxhi i ndytë” i ka të gjitha cilësitë e një mjeshtri, ai nuk ka asnjë talent. Njohuritë që ai zotëron janë të padobishme dhe ai është i pazoti t’i mësojë gjë Siegfriedit. Kur Siegfried i kërkon të farkojë copat e thyera të shpatës së Wotanit, ai nuk ia del. Ndonëse mjeshtri di sekretin e farkës, në fund është dishepulli Siegfried ai që mbërrin të farkojë Notung, shpatën shëlbyese. Kësisoj rolet përmbysen: dishepulli bëhet mjeshtër dhe skllavëron e mandej vret njerkun e vet të gjymtë. Ata nuk mbërrijnë ta kuptojnë sho-shoqin. Kur Siegfried, të cilin e përndjek mania me zbulu origjinën, i kërkon Mimes t’i kallëzojë emrin e babait dhe nënës së vet, xhuxhi i gjegjet se është ai dora vetë edhe njëri edhe tjetri prind. Pavarësisht ngulmit të Siegfried – “veç nga ty mund ta mësoj se cilët janë im atë e ime më!” -, Mime nuk do ta zbulojë sekretin. Ai vdes nga shpata e Siegfriedit pa ia zbuluar që ky i fundit ka ardhur në jetë si frut i një incesti hyjnor.
Mes një mjeshtri të pazot të japë dije dhe një dishepulli që e masakron atë, “qarqet e dijes”, janë prishur pa kthim. Theodor W. Adorno (1903-1969) sugjeron që në figurën e Mimes dhe në atë të vëllait të tij, bindit Alberisch, të shquhet shëmbëlltyra e çifutit, çka padit pikëpamjet antisemite të Wagnerit.
Larg sallave akademike, zbulahet këtu një çështje e filiacionit e cila mori formën e një alegorie dramatike. Ndërsa studiuesit ndoqën teoritë e tyre gjenealogjike në një fushë që ravgonte diku midis shkencës dhe teologjisë, Wagner, për- mes zgjedhjes së burimeve tij shkencore dhe mandej vënies së tyre në një skenë lirike, ilustroi një aspekt të rëndësishëm të debatit ariano-semitik që qëndronte në themel të atij shekullit. Në poezinë e tij mania me filiacionin mund të shihet si një mënyrë për të marrë në pyetje të tashmen në mënyrë që ta detyrojë atë të rrëfejë për një të kaluar të paasimilueshme.
Një pyetje që asokohe brofte në mjaft shkri- me ishte se duhej bërë me dhuratën e Zotit, monoteizmin hebraik, i cili në shumë shkrime të shekullit XIX lëkundej mes sublimes dhe të urryerës, varësisht në e kthente apo jo ai vështrimin nga kahu i krishterë. Shpesh zgjidhja qe të dëshmonte në një mënyrë apo në një tjetër se ajo çka dorësëpari ishte një thesar hyjnor i papërcaktuar, erdh e u bë një dhuratë universale falë gjenisë ariane. Përvetësimi i një të kaluare që konsiderohej e çmuar u krye kësisoj duke i kthyer sytë nga e ardhmja. Mënyrat e hulumtimit, përcaktimet e fakteve gjuhësore, klasifikimet e njerëzve dhe traditat – të gjitha u shndërruan në vegla konceptuale për t’u përdorur mandej nga studiuesit.
Qarqet e dijes ngecën në vend. Monoteizmi i menjëhershëm, i cili nuk qe përftesë e ndonjë zbulimi të vërtetuar, e ndaloi rreptësisht semitin të shprehej. Kjo e vërtetë pa imazhe, e ngërthyer në një emër zanoret e të cilit ishin të padukshme, kishte nevojë për një ndërmjetës. Një mediator, një Mesia trupi hyjnor i të cilit të ishte gjithashtu fjalë e shpaluar, një e vërtetë e deshifrueshme e gdhendur në historinë e vet unike. Dhe në fakt, viskonti de Bonald (1754-1860) e kish përmendur me kohë nevojën teologjike për Ndërmjetësin.
Titulli: Gjuhët e Parajsës
Gjinia: Histori
Autori: Maurice Olender
Shqipëroi: Ledi Shamku-Shkreli
Shtëpia botuese: Berk
Viti: 2021; Fq. 314
Maurice Olender është historian, me formim në arkeologji e filologji. Pedagog ligjëratash në École des hautes études në degën e shkencave sociale (Paris), në periudhën 1990-2014 ai qe titullar i kursit të seminareve me titull “Savoirs religieux et genèse des sciences humaines”. Kërkimtaria e tij me kahje historike e sociale ravgon mbi paraqitjen e “tjetrit” me qëllim stig- matizues dhe/ose adhuronjës. Duke studiuar ra- portin mes mitit dhe shkencës te Antikët e te Mo- dernët, ai ka nënvizuar shumëllojshmërinë në “konstruktet e të ndryshmit” duke u nisur nga gjuha, feja, seksi apo raca.
Profesor i ftuar për të mbajtur katedrën e letërsisë dhe kulturës frënge në ETH-École poly- technique fédérale de Zurich (2015), ai ka dhënë mësim poashtu në mjaft universitete në Europë, në Shtetet e Bashkuara (në Princeton, John Hopkins, Harvard, Columbia), në Izrael dhe në Akademinë e shkencave sociale në Pekin.
Anëtar i Société de linguistique de Paris dhe i Société asiatique, ai është nga themeluesit e Scuola Internazionale di alti Studi “Scienze della Cultura” – Shkollë doktorale e studimeve të larta në shkencat e kulturës e Fondacionit San Carlo në Modena të Italisë.
Si botues, ai themeloi (së pari te Fayard) revistën Le Genre humain dhe, në vitin 1985 te Hachette gjerdanin “Textes du XXe siècles”. Në vitin 1989, pranë Éditions du Seuil, ai ngriti “La Librairie du XXe siècle” e cila në janar 2001 u shndërrua në “Librairie du XXIe siècles” (sot numëron rreth 250 tituj).
Në morinë e studimeve të tij shkencore, vlejnë të përmenden:
Gjuhët e Parajsës, me parathënie nga Jean-Pierre Vernant (Paris, Gallimard-Seuil-EHESS, “Hautes études”, 1989). Përkthyer në 13 gjuhë, kurorëzuar me çmim nga Akademia Frënge (1990), ky libër pati edhe një ribotim të zgjeruar në vitin 2002 në “Points Essais”.
Race sans histoire, “Points Essais”, n. 620, 2009, botimi i parë i të cilit, La Chasse aux évidences (Galaade), qe fitues i çmimit Roger-Caillois në vitin 2007. Ky libër u botua nga Harvard university Press në vitin 2009 me titullin Race and Erudition. Gjendet poashtu një botim i zgjeruar në italisht, Razza e Destino (Bompiani, 2014).
Kohët e fundit ai ka botuar një ese autobiografike të titulluar Un fantôme dans la bibliothèque, Seuil, “La Librairie du XXIe siècle”, 2017. Dhe, në vitin 2020 po prej tij pa dritën e botimit Singulier Pluriel. Conversations, përgatitur për botim dhe pajisur me parathënie nga Christine Marcandier, Seuil.
Të dhëna më të zgjeruara gjenden në sitin e Maurice Olender: https://librairiexxisiecle.com/
