Vëllimet “Mërzi me Këpucë Letre” dhe
“Skulpturë Ujore” të poetit Ruzhdi Gole
Boshllëkun e shumë viteve midis shokësh studentë, poeti Ruzhdi Gole, e pa të udhës ta mbushte me dy librat e tij poetikë: “Mërzi me Këpucë Letre” dhe “Skulpturë Ujore”. Tituj të çuditshëm, rreth 450 faqe mbushur me metafora kapriçioze, që të kujtojnë kërcimet e peshqëve në det. E kishim lënë të takoheshim, ku do t`më dhuronte edhe librat në fjalë, por, meqë kthimi im po zgjste, m`i nisi në inbox. S`kish si të ndodhte ndryshe: padurim poetësh. (Librat më së shumti dhurohen se sa shiten.) S`je mik, nëse më sheh nga të metat, thotë një i urtë, duke më kujtuar një pasazh nga romani “Doni i qetë” i Shollohovit. (Në eset e mija unë udhëhiqem nga ky parim. Ndërsa, Shën Pjetrin me kamzhik, e lë në raste polemikash.) T`i kthehem episodit. I ati i Grigor Melehovit, për të larguar të birin nga Akcinja problematike, i gjen për nuse bukuroshen Natalia. Grigori, krejt i befasuar nga zgjedhja e të atit, nuk po ia ndante sytë së resë, duke e gjesdisur vështrimin sa nga trupi, tiparet, ndërkohë i shqetësuar se mos po rrëmbehej nga bukuria e saj dhe do e humbiste Akcinjën. Për fat, syri i dalloi një nishan. U kap aty, duke e amplifikuar me vete si e si ta kthente nishanin në një njollë pakënaqësie. Në këtë lojë ndodh të përfshihen shpesh dashakqinjtë, ku tek nishani shohin njollën. Nga mënyra se si reagojmë shpesh vëmë në provë dhe karakterin. Shpesh, në libra dhe autorë marr indicje frymëzuese për të artikuluar mesazhe, për të vënë në dukje rrezatime poetike apo kumte, që ia vlen të bëhen publike. Më pëlqen të zgjojë gjëra të fjetura se sa të vë në gjumë mediokritete. (Ngaqë rrobat i dilnin shpejt nga qejfi, ajo i dhuronte, por, kur i shihte ato veshur tek dikush tjetër që i shkonte, pendohej që ia kishte falur.) Të njëjtën pardesy kishte dhe shefja me Marianën, por nga që vajzës i shkonte, e mjaftueshme ta urrente, duke e luftuar në emër të parimeve. Kujtoni novelën e Kadaresë “Natë me hënë”.
Nëse Ruzhdi Goles do t`i gjeja një poet të ngjashëm, padyshim që ky do të ishte: Moikom Zeqo, i cili i bën cirk metaforës, njëherësh duke u ankuar prej tyre: “Dhe metaforat i kam/Shpesh dezertorë/Të kuptimeve universale,/Të vërteta!” Kur merr përsipër të gjykosh poet “Të kuptimeve universale”, rruga për tek e vërteta të duket, sikur nuk do ta shkelësh kurrë. Në këtë dilemë është dhe Hiqmet Meçaj, i cili shoqëron librin e R. Goles me një parathënie nga më interesantet, që kam lexuar: “Poeti nuk na bën të udhëtojmë, ai vetë udhëton atje ku do, tek një realitet tjetër që e ndjen vetëm ai në një çast të papërsëritshëm krijues. Pra, ai ndodhet në realitetin e tij, kurse ne themi se ka krijuar një realitet tjetër të ndryshëm nga yni. Të gjithë këtë e krijon me gjuhën e vet poetike, me semantikën dhe semiotikën e vet. Nëse na tërheq ta ndjekim në këtë udhëtim, është poeti ynë i dëshiruar, në të kundërt e lëmë të udhëtojë në vetminë e tij.”-Shkruan bregdetari nga Vlora për sivëllaun e tij nga Durrësi, duke lënë një hije dyshimi: mos Ruzhdiu i është futur detit në këmbë? E lexova me kujdes parathënien për të kuptuar: poeti Meçaj e ka Golen poet të dëshiruar apo e lë të udhëtojë në vetminë e tij? E gjitha kjo dilemë nuk është gjë tjetër, veçse drama e poetit Ruzhdi Gole në raport me lexuesin, të cilën ai pranon ta vuaj këtë mëdyshje, pa u tërhequr nga e tija. E ka ndarë mendjen me kohë, të tjerët si ta kenë qejfin. Nuk mund të mos tërhiqesha nga kjo sfidë. “Pas kuptimit parësor të fjalëve, fsheh dhe na fton të zbulojmë kuptimet e tjera, që mund të jenë edhe më të rëndësishme se ato parësore, por ka edhe semiotikën e saj, gjuhën e simboleve, të cilët krijohen nga poeti në çastin kur shkruan poezinë dhe që nuk kemi rënë njëmendje më parë t’i pranojmë ose jo. Gole “nuk shqetësohet fare” në komunikon a jo me lexuesin e vet. Me një individualitet të spikatur vetjak Gole udhëton atje ku do, tek një realitet tjetër, që e ndjen vetëm ai e mundohet të krijojë një model tjetër. Në udhëtimin e tij, mëse të veçantë, do të ketë lexues që do ta ndjekin.”-e përmbyll Hiqmet Meçaj vlerësimin e tij, duke pranuar “individualitetin e spikatur të Goles”, njëherësh duke besuar se në udhëtimin e tij do të ketë lexues, që do ta ndjekin. (Që lexuesi të të vihet pas, nuk është vetëm problem i R. Goles, por, edhe i Dantes.) Me sa duket llogaritë nuk bëhen me lexuesin e sotëm, por, me lexuesin e së nesërmes. “Sintaksa e saj, sot, janë andrrallat, hutimi, tortura, jetimët, rrjollat./Gjys’ morfologji banderolat puliten-copëza gazi, guaku./Ligjëratave: stema republike, helika grindjesh zënë-memece gjaku./Trualli-leksik i cunguar jetimi, sot po digjet turfullima, tortura…/Fonetika: gulçe dhe krisje, ankth dhe amëz për ca Arte?” Sikurse shihet si: sintaksa, morfologjia, fonetika, leksiku, ligjeratat krijojnë atë “realitetin tjetër” të autorit, ku ai ecën në rrugën e tij, duke na ftuar në udhëtimin poetik, që, del nga e zakonshmja e frazave, perceptimeve, sinjalistikës figurative. Autori, edhe qortimet i ka të lodhura, përderisa: vetmia është lodhja e tij, duke mos i duruar pozantët, të cilët: “Hamë një darkë të qelbur me borxhe e brumbuj duke mburrur veten se veç ne jemi alter ego.” (Ka prej tyre që i bjen daulles dhe kujtojnë se po luajnë muzikë xhaz.) Mërzinë e krahason “me një këmishë dal’ tejboje/dinake bukur, qendistare e furishme”, ku: “Uria, përlan duart e veta.” Por, nuk dorëzohet, përkundër profetëve që mbyllen në shpellë: “Nesër, vetëm, do të shkoj në Himalaje, vetëm. ../Sot, jetoj në Himalajë, n’Atdheun tim, fillikat … me të tjerë…”, edhe pse “Frika rritej tek Frika”. Edhe pse lodhja dhe vetmia përmenden shpesh, shfaq energjitë e një eksploruesi, gjithnjë brenda vetes. (Një mbret i Spanjës, zhvilloi flotën e vendit të tij, edhe pse nuk hipi njëherë në një anije.) “Vreshta u lodh s’lodhuri,/amëlt pikoi helmëza helm,/shtriqi gjunjtë kjo drenushe e shumë parafytyrimeve,/më shumë e dremitjeve.”, me sa duket nuk e lodh prodhimi, por ata që hedhin gurë në pemën me kokërra, ata që helmojnë gëzimin e tjetrit, se: “Ndonjëherë, e pabesë dhe besa.” Vetëm: “Ujrat nuk ngrejnë kurthe”. Poeti nuk është nga ata që vegjeton, edhe pse lë përshtypjen e njeriut në prehje. “Gjithë varkat asnjëherë s’hoqën dorë nga moli,/as rrjetat për të zënë aty ndonjë peshk të pangrir’,/ as mesnata për të zënë brekë e guacka, xixëllonja e brirë kaprolli.” Shkencëtarët thonë se poshtë sipërfaqeve të ngrira të detit të veriut, poleve, ka specie, gjallesa, më shumë se kudo gjetkë. “Bota, mendohet më gjatë,/ më shumë sesa shprehet,/ më shumë shprehet se mban mend të larat,/ të palarat, të përlarat, pëgërë noj’shkamb.” Pëgërja, ndotja e ambientit me sa duket del fillimisht nga shpirti dhe më pas ndot natyrën. “Njeriu dhe bisha darkojnë së bashku:/Njeriu bishës ia ka rrjepur lëkurën,/bisha njeriun e ka lanë z’athur./Thundrat e njeri-tjetrit shkelin,/ theqafin zekthin dhe zverkun.” Dhe të gjitha këto ndodhin, ngaqë: “Dashnia ankon për arnat, arnimet e trupit”, apo: “Dashuritë me faje, me gjyqe, bubureza kryqesh,/Bronket e trotuareve, prej sheqerit e prej helmit të tepërt japin shpirt.” Vargje të natyrës meditative, që dalin nga parzmorja e heshtjes, duke u kthyer tek shqetësimet e natyrës sociale: “Në tokë me kë të rrish të flasësh,/ku të prehesh,/ ku ta pëlcasësh,/ku ta gremisësh syrin e keq?/Thellë, në det, sot peshkaqenët sillen më butë se njerëzit.” Dhe shpëtimi duhet kërkuar tek: “Dashuria erdhi shpejt nga tallazitja e mbrëmjes,/kur zemërimi u ul në gjunjë,/u mpak thellë e u përtha,/t’u lexue gjithçka, tek ajo nga përroi i saj dhe pylli.” Zemërimi ulet në gjunjë vetëm nga dashuria, si i vetmi air-beg, kur, më së shumti preferohet kacegu i Eolit, perëndisë që i mbante erërat të ndryra në kacek, i cili shpërthen në rastin më të parë, ngaqë u duket vetja Poseidon. Shikimi, njerin sy e mban mbyllur, vetëm kur i ka parë të gjitha, shkruan poeti. Është ai sy, që hilanjosi e shkel, sa herë i duhet të thurë një intrigë. Dhe në këtë zeje: “Çdo injorat në punë intrigazh ia hedh gjithë të mençurve”, thotë Tolstoi. Poeti na fton të udhëtojmë në të fshehtat e poezisë së tij, pa qenë udhërrëfyes i tyre. Kështu që na duhet të çajmë vetë nëpër labirinthet e metaforave, pa qenë asnjëherë të sigurtë se do ia dalim.
