Ervin Hatibi: Këto nuk janë fjalët e mia!

Bashkëbisedoi Andreas Dushi

Si poet, Ervin Hatibi debutoi me librin “Përditë shoh qiellin” kur ishte akoma gjimnazist, 15 vjeç. Libri tërhoqi shumë vëmendjen e lexuesve dhe kritikës, edhe ngaqë parathënien e tij e përgatiti Ismail Kadare duke e quajtur autorin, mes të tjerash, si pararendës të një aradhe të re poetësh.
Pas një mungese të gjatë, ai rikthehet me një libër me poezi të titulluar “Transkript nga krevati tjetër”. Me sa duket, Poeti zbret sërish nga Toka e Poetëve – Parnasi – në tokën e lexuesve, zbritje që shënjohet pikërisht nga ky libër.

A.D: Z. Ervin, është kënaqësi e veçantë kjo bisedë me ju, një person që brezi im ju sheh si i ardhur nga një realitet paralel: Sikur keni zbritur nga Parnasi me autobuz, kur ishit pesëmbëdhjetë vjeç, për të qëndruar më shumë se një dekadë, gjatë së cilës krijuat një poezi krejt të veçantë, e pastaj u larguat prap, me Pegasusin tuaj në ndenjësen ngjitur. Si e kujtoni atë periudhë kur ishit aktiv jo vetëm në poezi e letërsi, por edhe në media me esse apo opinione për çështje të ndryshme?

E.H: Po pyes ndërkaq veten në jam i detyruar ta saktësoj këtë pikturë kaq të bukur e të pamerituar ku më keni vendosur dhe përgjigjja më vjen prapë me pyetje: po pse? Më pëlqen mes malit e kalit, Parnasit e Pegasit. Zbritjen parnasjane që përmendni më duhet ta justifikoj në CV duke nënkuptuar me të zbritjen e përditshme, formative, nga fëmijëria e përtej, të vështrimit e ndoshta shpirtit, prej shpatullave të kaltra të Dajtit, kupolës që na përbashkonte në qytet, vështrim që zbriste duke mirëmbajtur e lëmuar në vite konturet identifikuese të Malit, kriterit tim, deri ditën kur e murosën pa frymë pas pallatesh, për ta thërmuar kështu qytetin. Ikja e Dajtit i korrespondon me saktësi edhe ikjes sime e të kaq shumë e shumë të tjerëve si unë, qoftë dhe pa hedhur një hap larg qytetit, meqë ikja e Dajtit e mori me vete, për fare. Formaliteti i ikjes saktësohet, pastaj, maksimalisht, bashkë me adresën time të më shumë se një dekade, përmes emrit të njohur që përmendët, “Pegasus”, të një kompanie turke të fluturimeve low-cost.

Për të përmendur ikjen nga publiku apo qyteti, më duhet të përmend më shumë se kaq dhe ikjen nga vargjet. Meqë familjarizimi me stilin tim më turbullon e më largon vetiu nga shkrimi i vargjeve për aq kohë sa ta harroj e ta mësoj nga e para shkrimin dhe një herë tjetër, pak a shumë si krijesat që zhvoshkin lëkurën e vet, gjer sa t’iu formohet e reja. Kështu çdo libër është një lëkurë e zhveshur gjarpëri, në pritje të dalë tjetra. Sa ia mbërrij pastaj ndryshimit, ky është diskutim i hapur, por rrugë tjetër s’kam gjetur, e as që kam kërkuar, gjërat ndodhin vetë. Kurse në lloje të tjera të pranisë së shkruar nuk besoj të kem munguar ndonjëherë. Vendet ku botoj ato ç’ka shkruaj janë disi mënjanë (po ku qenka qendra sot?) prandaj dhe duket se kam ikur krejt, e për mua më shumë se ikje më tepër është çështje labirinti: jam po aty por nuk duket, murosur pas vetëm një tjetër blloku pallatesh të freskët – ose mbi Dajt. Shkruaj rregullisht për revista e periodikë, me kushtin, së paku deri më sot të pashkelur, të botoj vetëm mbi letër, meqë besoj se letrat kanë përherë adresë, e ngushtojnë komunikimin deri afër formatit të shkruesit, i cili përherë e ka një adresë lexuesi në kokë kur shkruan, sado të pasaktë. Prandaj në ekuivalentin elektronik të revistave ku shkruaj, përherë mungojnë tekstet e mia dhe ndoshta fakti që nuk klikohem dot në ekran, bën të dukem se s’jam; kur vetëm sa thjesht nuk po mësohem dot me kaq shumë ndryshime në kaq pak vite, ndryshime në teknologji e zakone me të cilat nuk kam ditur të përballem dot përherë mirë prandaj vazhdoj të këmbëngul në vertikalitetin e vjetër të komunikimit, në konspiracionin e krijimit të letrës me vlerë, në përballjen me lexuesin formalisht të iniciuar, që mirëmban distancat përmes pagesës apo heshtjes – nëse do ta vendosja këtë si krahasim me horizontalitetin vicioz të komunikimit nëpër panoptikonet e mitingjeve “online” ku masa ul e ngre gishtin blu  për jetën a vdekjen tënde virtuale, në rastin më të mirë. (Në kulturën tonë kemi mbetur pa ndjekur sa duhet shembullin fetar të Mujit dhe Halilit që vendosën të ngujoheshin në shpellë, fill sapo u shpik arma e zjarrit, meqë dinjiteti e donte të mos humbnin betejën pa meritë në një lojë klikimesh nga larg.)

A.D: Ju hytë në letërsi, sikurse në një shkrim për ju lexova, si një “eksperiment”, me vëllimin poetik “Përditë shoh qiellin”, botuar kur akoma ishit gjimnazist. Si e kujtoni këtë “hyrje” tuajën, nëpërmjet portës së duhur, sikurse thotë Kadare në parathënien e këtij libri?

E.H: Libri i parë ishte mbështjellë me të kaltër, kushtëzuar prej titullit. Kopertina e punuar nga piktori Sali Allmuça, daja dhe mjeshtri im i parë, hapej me një dritare në qiell dhe kjo dritare besoj është dhe dera nga kam hyrë në këto punë. Në një kuptim, kjo dritare ishte parathënia e Kadaresë, pa të cilën libri i një pesëmbëdhjetëvjeçari, shkruar nga një trembëdhjetë e katërmbëdhjetëvjeçar, do vazhdonte të rritej edhe kush e di sa kohë para dyerve hezituese të Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, Tiranë, viti 1989. Poetin Ilirjan Zhupa, përgatitësin e librit, po ashtu nuk harroj asnjëherë ta falënderoj. Ka qenë nga të parët që ka besuar tek vjershat e një thuajse-fëmije e t’ia kalojë ato për lexim dhe Kadaresë: nuk besoj të kem bërë ndonjëherë për veten diç më të guximshme se ai kalim i bllokut tim me vjersha nga dora e Ilirjanit në atë të Ismailit. As sot s’do guxoja ta bëj.

A.D: Për të qëndruar po tek ai libër, po tek ajo parathënie, në fund Kadare shkruan “Prandaj, mirëseardhja për autorin e ri të këtij libri, le të jetë mirëseardhje për gjithë aradhën e re.” A u ndjetë “i mirëseardhur” në realitetin letrar të asaj kohe?

E.H: Pa asnjë diskutim. Dhe falemnderit që përmendni “aradhën” e paralajmëruar nga Kadareja, pse ajo e bën parathënien të dalë nga thjesht libri im i parë e të marrë një rol historik, tej emrave të përveçëm, rol që s’di pse nuk ia njohin ata që shkruajnë për letërsi a poezi të viteve 1990’, apo brez të nëntëdhjetës. Duket e lehtë, evidente sot të flitet për identitetin e prurjes letrare që nuk kishte si të mos shpërthente – shkak-pasojë gati mekanike – pikërisht në po ato fillim-vitesh 1990 të lirisë; por puna është se Ismail Kadareja përshkroi shprehimisht një valë letrare të viteve 1990’, që në verë të 1989-s. Më vjen keq që nuk e kam bërë vetë më parë, por po e regjistroj këtu si dëshmi. Kadareja rreshton në një lloj skice tri valët që kishin kaluar përmbi letërsinë shqipe të pasluftës së Dytë, me një cikël plotësimi prej pesëmbëdhjetë vitesh mes njëra-tjetrës. “Vala e parë, – shkruan – që erdhi fill pas Çlirimit e me të cilën u bashkuan shkrimtarë që shkruanin edhe më parë (për fat të keq jo më të shquarit), krijoi shtresën e parë të letërsisë së tanishme, me sukseset por edhe me mungesa të ndjeshme. Pesëmbëdhjetë vjet më vonë, në fillim të viteve ’60, një valë e re shkrimtarësh hyri vrullshëm në letërsi bashkë me një epokë plot shqetësime. Duhet thënë se megjithatë mjaft shkrimtarë, ndonëse mosha i bashkonte me këtë valë të re, vazhduan e vazhdojnë ende të kenë afinitet me letërsinë e valës së parë. Në mesin e viteve ’70, pra përsëri pas pesëmbëdhjetë vjetësh, në letërsinë tonë nisi një valë e re. Për çudi, edhe këta më shumë se me valën paraardhëse, patën afinitet me valën e parë, çka shpjegon dhe një vizion jo të gjerë sa ç’duhet të botës dhe kufizime e mungesa të ngjashme me ato të fillimeve të letërsisë së re. Jemi në fillim të viteve nëntëdhjetë (pra kanë kaluar prapë pesëmbëdhjetë vjet), veç kurrsesi për një simetri kabalistike, por sepse ndihet vërtet nevoja, në letërsinë tonë pritet ardhja e një vale të katërt.”

A.D: Po fakti se jeni pararendës i asaj “aradhe të re” që vijon akoma të befasojë, si ju bën të ndiheni?

E.H:Në fakt, për t’iu kthyer fjalës së Kadaresë i bie që “aradha e nëntëdhjetës”, “vala e katërt” (nouvelle vague)  të jetë pararendësja ime, dhe unë thjesht t’i jem bindur një ritmi të parezistueshëm duke iu bashkuar, si pjesë e paracaktuar e saj. Si ajo skena e famshme e demonstratës te “Kohët moderne” të Charlie Chaplin-it, ku virtyti i vetëm i protagonistit, virtyt për të cilin më pas dhe e arrestojnë, është veç kthesa urbanistike që merr rruga për t’i bashkëngjitur atij nga pas një demonstratë të gatshme.

A.D:Ndërkohë, riktheheni me një libër me poezi pas shumë vitesh. Ç’ju shtyu ta merrni këtë vendim pikërisht tani?

E.H: Interesante është se edhe gjatë këtyre viteve zyrtarisht pa botuar, poezi të reja me emrin tim kanë dalë periodikisht në qarkullim, flas për sa kam mundur të has në faqe gazetash letrare interneti. Si thotë gjatë një interviste tashmë virale një qytetar i Kosovës, të cilit i kishin vjedhur votën (“Ma kanë votu’ votën!”), kam parë dhe unë në vite, shpesh me një lloj kënaqësie, sesi ma kanë shkruar poezinë bota, e ma kanë shumëfishuar pastaj nëpër internet. Të prek fakti që dikush, individ a komitet, për gallatë a me seriozitet, ka marrë frymë thellë e ka vendosur të mbushë mungesën time me vargje në publik, qofshin ato dhe parodi sarkastike. Dhe kur sajojnë një, s’ka gjë, por më shumë bëhet vërtet shumë, aq sa kupton pastaj që do marrë pak nën kontroll situata; dhe sikur vetëm kjo urgjencë do të mjaftonte për të kuptuar se është mbushur kupa, toka i takon atij që e punon: “publiku” ka marrë peng poetin: ka ardhur koha për libër të ri.

Homazh për përshtatësit, hartuesit apo birësuesit e poezive të Ervin Hatibit, me tituj si “Mesnatë në bregdet”, ku më duhet të admiroj një hapje klasike timen, si prej shahisti, me zbritje traumatike muzgu, apo neonë, nga ata që puliten ngjirrur motelesh amerikane në jo pak poezi të miat:

Neonët e qytetit

vjellin dritë

mbi sipërfaqen e qetë

të detit.

Era edhe flladin diku e harroi…

Gjethet kanë ngrirë,

si veshë të nderur në përgjim etj., etj..

E kam marrë dhe si kritikë, mjaft me muzgje e terr, meqë jo pak poezi të miat zhvillohen mbi një sfond të gatshëm errësie qytetëse, gati laboratorike. Por edhe këtë kritikë është treguar më i shpejtë dhe e ka pranuar po në emrin tim tjetërkush: ky ose kjo ka shkruar një poezi të re timen për mëngjesin me diell, ndoshta në stilin më të mirë të librit tim të parë:

U zgjova me asnjë re në kokë,

Është imi dhe i askujt tjetër, mëngjezi!

Ti diell vazhdo rrotullimin nëpër botë,

 Ju zilet e orave është mirë të heshtni!

Po të mos kisha botuar librin që sapo doli, sinqerisht, plan kam pasur (dhe ende e kam) të botoj një antologji me poezi të miat, shkruar nga të tjerë. Mund të gjej ndonjë galerist a botues të më mbështeste. E nëse duket se ekzagjeroj, po them vetëm se veç këtyre që përmenda lart, kam plot faqe libri për të mbushur me të gjitha tekstet e grupit Ritfolk që qarkullojnë masivisht nën emrin tim. (Kur në fakt, me krenari, kam shkruar vetëm dy e gjysëm prej tyre: “Afrohu”, “Drejt fatit tim” dhe gjysmën e parë nga “Dëshirë e heshtje” – për seancat e gjysmës së dytë shokët e grupit i humbën gjurmët e mia nëpër Tiranën pa celular të atyre viteve, deri sa u kaloi afati i regjistrimit në studio, dhe e plotësuan vetë tekstin).

A.D:Poezia juaj, edhe në librin e botuar sëfundmi, ngjan të ketë një frymë urbane, ku ndërthuren elementë e detaje nga përditshmëria e qytetit dhe qytetarit. Të njëjtën gjë vërej edhe te krijimtaria e mëhershme. Është kjo një zgjedhje, apo këtu qëndron ajo çka ju ngacmon për të shkruar një poezi?

E.H:Më ka bërë shumë përshtypje një episod nga kujtimet e Petraq Kolevicës me Lasgushin. “Mbasi mbarova fakultetin – shkruan Kolevica, – shkova ta takoja Lasgushin, ta takoja si njeri, ta njihja. Atëherë tek Lasgushi shkonin mjaft poetë, që t’ua lexonte poezitë dhe të merrnin ndonjë mendim prej tij nëse ia vlenin apo jo poezitë e tyre. […] Kur vajta unë kujtoi se i kisha dërguar poezi.

-Përse shkruan?, më pyeti, për bilbila apo për traktorë?”

Më pëlqen kaq shumë fjalia e mësipërme, brutaliteti kriminalizues i pranëvendosjes zogj e zinxhirë traktorësh, kjo taksonomi hardcore e Lasgushit, jin-jang, binare; dhe më pëlqen t’ia fshij kontekstin e disidencës bukolike eskapiste përndjekur lëndinave nga brigada të motorizuara të Lidhjes së Shkrimtarëve, që pastaj të kem mundësi të zgjedh, pa komplekse, a të më zgjedhin si të vetin, bilbilët a traktorët. Mund të thuash pse vallë kjo kundërshti arbitrare, anakronike, bilbil-traktor, pse do futur vetja në një ngushticë kaq të parehatshme zgjedhjesh; por, nëse do kërkuar ndonjë kriter për veten, ky do gjetur përherë jashtë vetes, në burime të pakontrollueshme dot, dhe nuk ma jep kush në poezi më mirë këtë se Lasgushi mistik, poeti si antonomazi, autori i heshtjes aktive më poetike e shpresëdhënëse në antologjinë e performancave shqip. (Lasgushi heshtte mes traktorëve, dhe dëgjohej një cicërimë). Testi, barazlarguar mes një fjale orientale të traditës dhe një të modernizimit propagandistik, nuk është thjesht kundërshtia zë – zhurmë, varg – vrragë, lart – poshtë, frymëzim – teknikë, natyrë – kulturë, dëshirë – detyrë, ora – labora, shpirt – shtet, etj., etj. Në radhë të parë kundërshtia vlen të shihet dhe si këndim – shkrim, meqë traktori është veç një sofistikim në kohë i shkopit që mih tokën e Mesopotamisë për të mbjellë farën, i njëjti shkop që grish shenja mbi tabelën e baltës. Në gjithë këto kuptime poezia ime, pavarësisht maskimit me puplat e fluturimeve muzikore, sërish është poezi shkrimi, më shumë se këndimi. Do forcë të madhe, përveç dëshirës, kapërcimi i qytetit për qiellin, i shkrimit për këndimin, i shkronjës për shpirtin: unë bëj më të thjeshtën duke iu nënshtruar, tani për tani.

A.D: Në poezinë shqipe, zëri juaj është krejt i veçantë. Keni një varg plot muzikalitet e metrikë që lindin nga liria dhe falë të cilave, lexuesit i duket si të jetë duke lexuar i shtrirë mbi një re. Nga buron ky zë; nga ç’ndijime, ç’lexime…?

E.H:Shumë ju falemnderit për këto fjalë! Preokupimi me transportin përmes tingullit e ritmit ka filluar më ndjeshëm në librin e fundit, krahasuar me ca fillesa në atë para tij, dhe nuk e di mirë pse. A ka të bëjë me moshën? Me ezaurimin e modeleve? Me rebelimin pseudokonservator global? Me faktin që edhe poetë të tjerë që i vlerësoj në shqip i janë kthyer dallueshëm kësaj rruge?

Një arsye që e di mirë fillon me një tronditje që kam pësuar në vitin 1996, në autobus, përmes Tepelenës. Ndaluan autobusin e hipën me zhurmë tre të fortë vendas dhe imponuan një heshtje të sikletshme ndër spektatorë – spektatorë po them, meqë trimat transportonin filma në ecje, me gjestet e veshjet “spaghetti-western”. Zunë vend në rreshtin e fundit e pastaj njëri tha – A ia marrim? Nuk di kush u ndie i rrezikuar, nga shpina, sigurisht kush kishte ndonjë plaçkë që mund t’i merrej, por personazhet në fakt ia morën direkt këngës me iso. Efekti qe gati i menjëhershëm; mornicat veshën autobusin, vibrimi ritmik i zërave të rimuar burrërorë nënvizim pas nënvizimi përsëritës m’i transportonte si tatuazh në shpinën e kthyer figurat nga vargjet që nuk i harroj dot, që s’pata nevojë fare t’i kopjoj aty për aty.

S’të qëllova për të vrarë

Moj kunadhja gushëbardhë

Të qëllova për të marrë

Moj kunadhja gushëbardhë

(Vetëm një herë kam parë kunadhe, i vogël, në një kodër dëllinjash jashtë Tiranës, si u ngrit mbi dy këmbët e pasme, fshiku majtas-djathtas me vështrim e u zhduk si fanitje. Po vetëm në Tepelenë e kuptova pse tiranasit i thonë nuse, nuselale kunadhes.

Kjo është puna me bukurinë, sapo e cakton jashtë vetes, duhet ta vuash faktin që nuk je ti bukuri, që ajo s’është pjesë e jotja, amputim i sapozbuluar; dhe ashtu si me kunadhen e pakapshme gushëbardhë, përtej detajeve të keqkuptimit ndërgjinor, bukuria me jobukurinë nuk ka gjuhë komunikimi, ka vetëm nënshtrim: t’i nënshtrohesh indiferencës së saj, apo, si në versionin lab, natyrisht, të përpiqesh ta nënshtrosh, ta bësh tënden, me forcë e iso; edhe duke ditur mirë që sapo të vesh dorë në të, do të prishet, thua po ndiqje një fantazëm. Rendja për t’u plotësuar me bukurinë, për ta marrë në gushë, është sigurisht rendje drejt vdekjes.)

Asnjëherë nuk më kishte tërhequr nga ekrani kënga me iso, isha i vetëm në një rresht ulësesh, dhe m’u desh të maskoja goditjen duke mbështetur fytyrën e lagur në sediljen para, gjasme më zu makina. Mbaj mend mirë dhe refrenin e këngës tjetër që kapën (“o florir’ i vogël fare”) dhe e kam riprodhuar në një tekst që kam botuar para më shumë se një dekade, kënduan papritmas dhe një për Ismail Qemalin, po e rëndësishme është të besoj se aty, bashkë me habinë dhe tronditjen do jetë pjekur në mua dëshira për ta imituar sadopak atë lloj efekti.

A.D: Të madhe tha nëna/ Ju zemrën e keni/ Ky e ka të vogël/ Dyzet vjet me radhë/ Kujtoj këto fjalë/ Dyzet ikën vitet/ Zemra nuk po rritet. Si ka ndikuar në poezinë tuaj që zemra nuk po rritet?

E.H: Ky është një shembull i asaj që po përpiqesha të imitoja më lart, efektit të vargëzimit popullor jugor. Nuk e komentoj poezinë time, po vetëm po them se bëhet fjalë për një ngjarje-nyje nga fëmijëria e parë, nga një takim i përafërt si ky me kunadhen gushëbardhë në autobus, zemrën e së cilës e ndjeja si rrihte gjithnjë e më pak në shpinën time, në Tepelenë.

A.D: dallimi është se unë nuk ec’, unë/ e përkëdhel k’të qytet/ balt’ e asfalt/ mes plagësh të tij me qelb cek butë/ ndoshta shërohem vërtet (ndopak). Keni menduar të ktheheni për të “përkëdhelur” me ecje Tiranën sërish?

E.H:Tani që po nis të shkruaj këtë përgjigje, vura re se fjala “plagë” e lidh këtë poezi me vargun ndoshta më të madh të Seferisit, meqë jo vetëm atë, po edhe të gjithë ne na plagos Greqia madhështore kudo që shkojmë, plus atdheut – greku pati fat, atdhetë i përputheshin. Si kolonët a themeluesit kur emërtojnë tokën ku ngulen me emrin e vendit të origjinës që mezi e kujtojnë (New Amsterdam a New York?), unë çdo qytet jashtë timit e shpall Tiranë të Vjetër. Pasi e kam të pamundur të mos mbivesh në kënde a situata pamje që ma kujtojnë kudo Tiranën: ja një rrugë me të njëjtën vjeshtë si Rruga e Liceut, ja një kolonë zanore dhe arome si Tek Biçikletaxhiu bri kinema “17 nëntorit”, ja një det, si Lana, që ndan përmes një qytet; kurse vetëm në Tiranë Rruga e Liceut nuk i ngjan Rrugës së Liceut, për dallim. Vendet që më kanë rritur nuk ekzistojnë më fare dhe tashmë Tiranën e mbaj si ato kartmonedhat përgjysëm në filma me spiunazh: që ta rindërtoj, më duhet patjetër një vend i huaj ku të puq gjysmën tjetër të asaj kartmonedhe dalë nga qarkullimi.

A.D: Në librin e sapobotuar, keni një poezi: Vdekja e metaforës. Kush apo çfarë e vret/ vrau metaforën?

E.H:Poezia bën fjalë për një poet të cilit i rri ngushtë muri i metaforës, i cili dhe e ndan nga poetët e tjerë. Vetëm poeti mundet ta vrasë metaforën, duke e përjetuar deri në vdekjen e sigurt.

A.D: Në Pasqyra e lëndës, bëni një lojë të këndshme me poezinë Edhe një herë mbi çmimin e bananeve, duke e paraqitur në pesë variante të ngjashme, ku, përveç pak fjalëve të reja, secili variant luan me fjalët e variantit pararendës, duke u ndryshuar rendin e vendin. Ndërsa te Transkripti nga krevati tjetër, tentoni ta grisni një poemë nga arkivi me titull (Në një dhomë ndodhej dikur një njeri që nuk shihej nga askush). Pse kjo “lojë” apo “grisje” e asaj çfarë shkruani?

E.H: Me banananet, kam bërë, si të thuash, pesë stampime të ndryshme të së njëjtës poezi dhe njërën prej tyre ia kam lënë ta miksojë me fjalët e veta një shokut tim, poetit Dritan Xhelo (“d.j. remix”  e kam nëntitulluar variantin e tij). Transkripti që në titullin e librit e çon këtë teknikë tjetërkund, duke riprodhuar në vargje zëra që nuk më janë shlyer dot nga kujtesa, në vite. Edhe grisjet (décollage) nga arkiva, përveçse adaptim nga artet plastike, si tek serigrafia me banane, janë pjesë e po asaj tentative që poezia të jetë e parashkruar më shumë se e shkruar, vargun ta gjej më shumë se ta kërkoj, ta ricikloj më shumë se ta krijoj, në shenjë nderimi e mirëbesimi për atë që ekziston e pakontrollueshme jashtë meje.

A.D: Si bëhet transkripti nga krevati tjetër? Pse pikërisht ky titull për këtë libër?

E.H: Krevati tjetër tregon vetiu se ekziston të paktën dhe një krevat origjinal, si minimum, dhe mundësia që në titull hapet për një socializim krevatesh, nga vëllazëria në heterotopi a pandemi, nga burgu a konvikti, kapanoni, te hosteli a morgu, ku njësuar nën të njëjtat mbulesa, gjithkush është njëri ose tjetri, i gjalli ose i vdekuri, i analizuari o analisti, dëshmia a dëshmuesi: transkripti mund t’i mvishet kujtdo, nga krevati tjetër.

Fillimisht librin e kisha titulluar “Zjarri i madh Selanikut”, pastaj “Dora e poetit” (për shkak të asaj këmbës foshnjore fotografuar në kopertinë), pastaj “Leni” – shkurtim i një titulli poezie, pastaj vendosa për një fjali shkëputur nga një raport policor. Disa ditë para se të çoja librin në botim, zgjodha dhe titullin përfundimtar, prej një poezie të librit. Titulli është ky që është meqë në fjalën “transkript” përmbante një si përshkrim teknike apo gjinie, kurse fjala “krevat” mbetej si një shenjë kalendarike spitali për vitin 2020.

A.D: Thonë se nuk ka gjëkundi një sirtar aq të madh sa t’i zërë ëndrrat. Këto poezi të ëndërrta që janë përmbledhur në këtë libër, ku kanë qëndruar, apo janë shkruar sëfundmi?

E.H:Transkripti në rastin e këtyre poezive, bëhet përmes kujtesës, ndihmuar nga ëndrrat, prandaj dhe sikur ndodh në krevat. Kur fiken dritat, drita merr me vete dhe muret, gjithë krevatet flenë bri njëri-tjetrit, brenda një figure të rregullt gjeometrike.  Poezitë kanë përfunduar së shkruari në nëntor të vitit të kaluar.

A.D: Sa kohë i kushtoni ripunimit të një poezie, para se ta botoni për t’ia paraqitur lexuesit?

E.H: Këto poezi i kam lënë të hapura me muaj rresht, pasi nuk i shkruaja në letër e nuk dija si t’i mbyllja. Kur shkruaja me bojë, poezitë mbylleshin brenda një tharje boje.

A.D: Po lexuesin e Transkript nga krevati tjetër, si e mendoni?

E.H: Dikush në krevatin tjetër, të cilit po i diktoj fjalët e mia, besnikërisht.

A.D: Në një intervistë të dhënë më 9 janar 2001 në gazetën Albania, thoni: Poezia ka hyrë si një virus në gjakun tim. Cili është sot raporti juaj me poezinë?

E.H: Kur më vihen përpara fjalë të miat, ndonjëherë dhe vargje, shpesh ndjehem njëlloj si ata bashkëpunëtorët e Sigurimit të Shtetit, kur i ballafaqojnë me paragrafe spiunimi në copa të vjetra dokumentesh, riprodhuar mijëra kopje në gazeta. Para fjalëve që më atribuon arkiva, më vjen të fshihem dhe unë, i skuqur si ata, pas formulave standard të mbrojtjes: “Ashtu ishte sistemi!”, “Isha i ri, më detyruan!”, “Fjalët janë nxjerrë nga konteksti”, deri dhe: “Këto nuk janë fjalët e mia!” – çka mund të jetë dhe rasti në fjalë, nuk do ishte hera e dytë. Gjithsesi, në këto kohë vrastare virusesh merr kuptim dhe lufta ime e madhe, meqë kam botuar vetëm katër libra poezie në katër dekada e gjysëm jetë.

A.D: Libri juaj me pop-eseistikë, Republick of Albanania, botuar në vitin 2005 nga Ora, ka një ese të titulluar Etja për qytet, etje që ndihet në Tiranë. Sot, kur nuk jetoni më në këtë qytet, a është shuar ajo?

E.H: Sipas suksesit konsensual në shekuj të asaj fabulës me miun e qytetit dhe miun e fushës duhet të kisha mbërritur më në fund dhe unë në një moshë veljeje, deri vjelljeje me qytetin, ta denoncoja burgun, por ende jam i etur, nuk e kam mbërritur ende dot cakun çlirues pas të cilit fillojnë fushat.

A.D: Për të qëndruar pak këtu: Poezia juaj njihet gjerësisht, por ndërkohë keni shkruar edhe eseistikë, librin e përmendur më lart si dhe Një gjarpër i viteve gjashtëdhjetë dhe të tjera tregime zoologjike, botuar në vitin 2018. Ishte nevojë e brendshme të shpreheshit në këtë mënyrë, apo ju nxiti ndonjë tjetër arsye?

E.H: Bëhet fjalë për koleksion tekstesh hibride, rreth kafshëve. Konvencionalisht një tip të tillë shkrimi e quajnë esse, dhe ashtu qoftë, në çdo rast është praktikë që ndonjëherë më pëlqen po aq sa poezia. Më pëlqen kur një tekst fillon si pamflet, korruptohet ritmikisht, kalon përmes zhargonit akademik e mbaron në memuaristikë a fiksion. Po të mos ishte tempi  rock n’ roll që ma kronometron mërzinë a entuziazmin, ndoshta do duhej të shkruaja tekste shumë më të gjata në këtë teknikë. Po siç shihet dhe nga kjo intervistë, përgjigjet e së cilës sa vijnë e shkurtohen, nuk duket se është sport për mua – ende.

A.D: Përveçse si poet dhe eseist, ju përmendeni edhe si piktor. A vazhdoni të pikturoni dhe si është raporti mes letërsisë dhe pikturës brenda asaj pjese ku mbrujtet arti, krijimtaria juaj?

E.H: Ai titulli i filmit të Wody Allen, “Whatever works”, mund të shkruhej si moto në punishten time: çka më pëlqen e mundem t’ia dal – do ta bëj – poezi qoftë a tjetërsend. Me bojë nuk i kam maskuar prej ca kohësh duart.

A.D: Ndonëse lexuesi, sidomos ai i ri në moshë, ju lexon dhe pëlqen shumë, ju jeni tërhequr nga jeta publike dhe për shumë vite, keni qëndruar i tërhequr edhe nga ajo letrare. Pse?

E.H: Jeta publike, reduktuar gati tërësisht në variantin e vet mediatik, keqkuptohet më së shumti si privilegj i një lloji të re aristokracie, aristokraci e brishtë elektrike parazitare që gjallon si një grusht fluturash nate në përplasje të padhimbshme para ekraneve. Do të mjaftonte vetëm një shuarje e ekranit që kjo aristokraci të shuhej, kjo aristokraci mes ekranit e publikut, po ja që ekrani është ai i makinës që mban me oksigjen publikun. Imagjino një të plagosur që heq prej kaq dekadash dhe rreth shtratit të tij, nën prozhektorë, sillen vërdallë prej vitesh komentatorë mjeksorë me ekspertiza kontradiktore, lidh e zgjidh fashot, ulëriji shoku-shokut, zhyt gishtat në plagë për të kontestuar nivelin e thellësisë që sapo ka raportuar kolegu: plagët do të vazhdojnë të mos mbyllen, as spektakli, deri sa të mbyllë sytë përfundimisht i plagosuri – spektatori.

A.D: Cila është marrëdhënia juaj me letërsinë e sotme shqipe?

E.H: Jam një lexues i implikuar seriozisht me poezinë e re shqipe. Më duket se kam, përveç kënaqësisë, detyrën magjike të lexoj sa më shumë poezi shqipe, a thua se simetrikisht pastaj këtë do ta bëjnë dhe të tjerët si unë, ndoshta dhe me poezinë time. Mezi frenoj veten  të këndellem duke hedhur këtu si fishekzjarrë emra të dashur poetësh që më pëlqejnë, po lista është vërtet e gjatë dhe listat e gjata nuk kënaqin askënd – as mua – kur rreshtohesh e numërohesh e ndoshta pret të gjesh veten në numrat që zbresin, gjersa anija kozmike niset pa ty. Ndonjëri, e ndjej që po më lexon këtu.

A.D: Ju falenderoj shumë, sinqerisht për bashkëbisedimin!