Përktheu Abdurrahim Myftiu
GJAK URITHI
Në dyqanin tim vijnë pak klientë – hyjnë, sodisin kafazet apo qelqet me kafshë dhe, në më të shumtën e herës, dalin pa blerë gjë. Lokali është i ngushtë, nuk ke nga të vërtitesh, sidomos po të jesh i bëshëm, dhe sytë nuk të kapin gjë tjetër veçse zhaba, hardhuca e krimba, që shtriqen e shtrihen, e zgjaten e mblidhen, a thua se të ftojnë t’u avitesh. Vjen ndonjë mësues për komplete kafshësh eksperimentale për orët e zoologjisë në shkollë, vjen edhe ndonjë peshkatar, që rrëmon nëpër kutija për karremë të mirë. Do ta mbyll dyqanin; nuk më leverdis, dal me humbje. Mirëpo, prapë, më prishet mendja; se jam mësuar me këtë dhomëzë të marrë, me terrin e saj e me erën e formalinës. Do të më vinte keq për hardhucat më shumë, i kanë sytë sa një kokërr thjerrëze. Nuk e di se çfarë bëjnë me këto krijesa frikëse, por besoj se, pas demonstrimit në orën e mësimit, i lenë të marrin frymë, nuk i vrasin.
Një ditë më hyri në dyqan një grua. Trupvogël, e mbledhur shuk si një topth dëbore në pranverë. M’u avit fare pranë. Në errësirën e dyqanit, duart e bardhëreme i feksën si të ishin peshq të ngordhur. Nuk më vështroi në sy, as gojë nuk hapi, vetëm se zuri vend dhe mbështeti bërrylët te banaku. Nuk ka për të blerë gjë, thashë me vete, do jetë kthyer nga rruga sa për të pushuar një grimë herë. Në çast iu morën këmbët së shkretës, aq pa fuqi ishte, dhe do të ishte rrëzuar po të mos e kisha zënë për krahu. Nuk fliste fare. Dukej se nuk qe si blerësit e mij të zakonshëm.
– A keni urithë, – hapi gojën befas e panjohura. Sytë i morën një shkëlqim si të një rrjete të vjetër merimange, kur ka merimangëzën e vockël në mes.
– Urithë, the? – brofa në vend. Duhet t’i thoja se nuk kisha shitur urithë kurrë, madje nuk kisha parë urithë me sy. Por ajo grua priste fjalë të tjera nga unë – vështrimin e kishte të ndezur, duart – të shtrira drejt meje. Ç’t’i bëja, nuk e ndihmoja dot, e dija si buka që ha.
– Nuk kam, – i thashë.
Ajo psherëtiu, e pastaj befas u kthye e bëri për nga dera pa nxjerrë gjysëm fjale. Ishte rrëgjuar, e mbledhur grusht, a thua se mundohej më kot të mbyste zhgënjimin, duke hedhur hapat me kujdes e pa u ndjerë.
– Pa dale! – i thirra. – Prit, më duket se kam. Urithë, the, apo jo? – As vetë nuk e mora vesh përse i nxora ato fjalë.
U ndal në vend. Më vështroi në sy.
– Gjaku i urithit është ilaç, – mërmëriti. – Tri pika dhe të shëron.
Më sëmboi në zemër. Më hipi një valë frike. Pastaj ankthi. Gruas para meje vështrimi i humbi në zgavrat e thella të syve të nemitur.
– Të paktën, ta ndalte dhimbjen për ca kohë… – mezi mundi të thotë me zë të mekur, që erdh e u shua pa vijuar më tej.
– Qenkeni e sëmurë kështu? – e pyeta, pa vrarë mendjen se mos e ligështoja.
– Jo unë. Im bir. – Qepallat iu drodhën. Duart karthí i shkuli nga banaku. Desha ta qetësoj, t’i jepja diçka – të paktën një gotë ujë. E uli kryet me sytë ngulur përdhé, e me ato shpatulla imcake nën pallton gri të mbyllur, që i rrinte kabá.
– A doni pak ujë? – Nuk m’u përgjigj. Por, kur mori gotën dhe piu, qerpikët e zinj përreth syve iu dridhëruan edhe më shumë. – S’ka gjë, s’ka gjë, – mërmërita, duke mos ditur ç’të thosha tjetër. Ajo u kthye dhe bëri prapë nga dera, ashtu e gërmuqur e me sytë përdhé.
– Dale, – i thirra. – Prit të të jap gjak urithi.
Gruaja u ndal. Zuri ballin me dorë dhe ashtu ngriu.
Menjëherë m’u dha të kthehesha e të sulesha vrik në aneksin që e mbaja si depo. Nuk e vrava mendjen fare për atë, që po bëja. Nuk më interesonte fare se po e gënjeja. Aty, në aneksin e errët, dikush po më vështronte – ishin hardhucat. Nga t’i merrja pikat e gjakut? Urithë nuk kisha. Kurse gruaja më priste jashtë. Ndoshta akoma e mbante dorën te balli e nuk shihte gjë. Përplasa deriçkën, që të mos më shihte fare. Mora një brisk të vogël, që e mbaja përhera në sirtarin me lapsa e letra, dhe preva pakëz dorën. Nga plaga nisi të rrjedhë gjak. Dhimbje nuk ndjeja, se pak e kisha prerë, por nuk kisha zemër ta shihja si rridhte në shishen e vogël. U mblodh ca, dy gllënjka ndocá, mu në fund të shishes. Mjaftonte. Dola nga aneksi dhe drejt e te gruaja.
-Urdhëro, – i thashë. – Gjak i pastër urithi!
Ajo nuk bëri zë, por m’ia nguli sytë dorës, nga ku ende binin pika gjaku. Mblodha krahët prapa shpinës. Gruaja më hetonte pa bërë zë. Shishen e vockël nuk e zu me dorë. U kthye për të dalë. Pa vajtur te dera e zura për krahu dhe ia ngjesha flakonin në pëllëmbë.
– E ke gjak urithi! Gjak të pastër urithi!
E mori si me përtesë. Brenda vezullonte gjaku si me qenë zjarr i një prushi të fundit. Pas pak, hapi çantën e grisur e të dalë boje qëkuri, dhe nxori paratë.
– Jo, nuk i marr, – i thashë.
Nuk i ngriti sytë fare, hodhi paratë në banak dhe bëri për nga dera. Desha ta përcjell, ose të paktën t’i jepja prapë pak ujë, para se të largohej. Por e ndjeva se nuk i duhesha më e se për askënd nuk kishte nevojë. Mbeta vetëm me dyqankën time. Nga kafazet më vështronin kafshëzat e mija. Si përhera. Si përhera.
Vjeshta po e mbulonte pa prâ parkun me ditët e saj të mjegullta, të gjitha binjake me njëra-tjetrën, e të gjitha me gjethet e verdhëreme të drurëve, që nuk i hynin në punë kërkujt. Po vinte ora e mbylljes së dyqanit. Ajo grua mund të kthehej tek unë nga çasti në çast. E kisha bërë mendjen top, nuk do t’i thosha gjysëm fjale. I biri zor se do të gjente shërim me gjak urithi, e megjithatë unë e kisha gënjyer. Jashtë bënte ftohtë. Para vetrinës së dyqanit njerëzit kalonin me nxitim, vetëm çunat e vegjël ndaleshin për të soditur kafshëzat në formalinë. Në këtë acar nuk bëhej fjalë për blerës.
Një mëngjes dera m’u hap me tërsëllëmë. Kush hyri, do të thoni ju. Ajo, gruaja trupvogël. M’u sul e tëra. Desha të fshihesha në koridorin e errët aty pranë, por nuk munda, më zuri. Më hodhi krahët e më përqafoi. Ishte skelet e dobët dhe e lehtë. Qante me dënesë. E mbajta për të mos rënë, aq e pafuqishme më dukej. Befas, ma ngriti dorën e majtë. Plaga më qe tharë krejt, por vendin ia gjeti. I ngjiti buzët mu aty, ndërsa lotët i rrodhën dhe ma njomën dorën krejt, madje edhe përparësen e punës.
– Është ngritur më këmbë, më këmbë, më këmbë, – dha ngashërimin e fundit, fshiu lotët me dorë dhe, në fund, u mundua të verë buzën në gaz.
Donte të më jepte pará. I kishte në një çantë të madhe të kafenjtë. Më mbante për dore, qante me lot e nuk donte të ikte. E ndjeva se e kishte mbledhur veten, ishte bërë më e fortë dhe nuk dridhej më. E përcolla me sy, edhe pse qëndroi ca te kthesa, e vockël siç ish, por me buzë në gaz edhe në atë të ftohtë. Pastaj më humbi sysh. U ktheva në dyqankë, dhe atbotë ajo m’u duk më e bukur. Kurse era bajate dhe e marrë e formalinës m’u bë më e këndshme dhe e ëmbël. Kafshëzat m’u bënë të gjitha të bukura e të shtrenjta si fëmijë.
Po atë pasdreke, para banakut të dhomës së errët, erdhi një tjetër. Burrë i gjatë, i merakosur, i trembur.
– A keni gjak urithi? – më pyeti, pa m’i hequr sytë. Me një vështrim, që më trembi.
– Nuk kemi. Urithë nuk kemi shitur kurrë.
– Keni, keni! Si nuk keni! Do më vdesë gruaja. Tri pika, vetëm tri! – më kapi dorën e majtë, ma ngriti me forcë e ma spërdrodhi.
– Tri pika! Aman, përndryshe më iku!
Gjaku mezi më doli nga e prera me brisk. Burri mbante shishen e vogël, ndërsa pikat binin në fund si milingona. Pastaj doli, duke më lënë një tufë kartëmonedhash në banak.
Të nesërmen në mëngjes, para derës së dyqankës më priste një turmë e madhe. Njerëz me brisqe të vegjël e shishe flakoni të lara në duar.
– Gjak urithi! Gjak urithi! – thërrisnin, vikatnin, shtyheshin. Të gjithë me vuajtje në shtëpi e me brisk në dorë.
KORRIKU
A të kujtohet Hvërleni, kodrina e lashtë pranë Pernikut, e cila nga larg dukej si vapor? Dimrit aty sajoheshin rrëshqita të hatashme, verës shpateve të saj nuk gjallonte kurrfarë bime tjetër, nuk kishte as hithra, as pemë. As lule nuk kishte. Hidhte bojë e harlisej vetëm lëpjeta, lëpjeta e livadheve.
Një herë në korrik ti më shpure në Hvërlen. Asokohe nuk e njihja lëpjetën e livadheve dhe bëra disa hapa për ta gjetur, por ti më ndale e më the: hap sytë, te këmbët e tua e ke, e ke gjithandej. Provoje dhe do më besosh. Ashtu ishte, kurrë nuk pata parë një mrekulli të tillë. Ti këpute do kërcej për mua – mishtake me fllad e vapë bashkë, mishtake – dhe me ty brenda ato fletë lëpjete livadhi të athëta. Kodrina u bë e jona, gjigande, e pafund, e hatashme: që nga rruga gërmuqe me autobuzët e vjetër drejt Pernikut e deri lart në re ndrinte lëpjeta. E sheh, më the. Nuk të gënjeva. Unë kurrë nuk gënjej dhe me mua nuk ke për të vuajtur urie.
Për çdo ditëlindje ti më sillje një tufë lëpjete. I ke të Hvërlenit, më thoshe. Ja tek i ke, merri. T’u bëfshin shëndet e jetë. Dhe unë i provoja. Edhe sikur të mos kisha ngrënë, edhe sikur pará për bukë të mos kisha – urie nuk vuaja. Më pas, larg asaj kodrine morëm udhët, larg atij korriku u shpërngulëm. Ai fllad, që ishte mësuar të na sillte habere të mira, se nga humbi e u bë fir diku. Miqt e mij, zhapikët, më harruan.
Ti hape një dyqan mallrash të përdorur, pastaj një dyqan lavatriçesh e televizorësh të përdorur, pastaj hape një restorant. Thonë se u bëre pasunar i madh, kurse unë zura të përkthej romane të sojit, ku gjithë kohën dikush tërhiqte këmbëzën e armës dhe vriste të ligjtë. Libra zbavitës – sa më shumë përkthen, aq më tepër i harron shkronjat e alfabetit, sepse në librat interesantë nuk ka shkronja, por plumba. Andaj digjem dëshire për të përkthyer ndonjë libër me lëpjetë livadhi, me zhapikë, mbi të cilët të ketë kaluar një fashë rrezesh dielli e aqë, sa për t’ia kënduar bijës sime. Dua që ajo të kërkojë e të gjejë një livadh kodrine, jo të mbushur plot e përplot me barishte, por të dendur tej e tej me qiell e me korrik.
Pastaj, më thanë, dasma jote kishte qenë e mbytur në salltanete. Për të paskëshin shkruar në gazetën lokale. Paskëshin shkruar edhe për bashkëshorten tënde – qenkërka magjia vetë, nur i bukurisë, si askush tjetër në qytet. Aq i pasur u bëre, sa që bleve kodrinën. Krejt Hvërlenin. E rrethove me mur dhe askush tashmë nuk mund t’i afrohet. Me siguri edhe vetë stinën e verës e ke rrethuar me mur dhe e ke paguar të qëndrojë gjithë vitin në oborrin tënd.
Tashmë nuk marr autobuzin për në Pernik, sepse ai përsëri kalon nëpër xhadenë e vjetër bashkë me biçikletat shkatarraqe. Nganjëherë më vete mendja se mos në restorantin tënd shet nga ato gjërat e shijshme, që bëja për ty në korrik. Unë jam mirë, i kam pak a shumë të gjitha, fëmijët po më rriten. Më të rrallë bëj supë me lëpjetë – pa pikë lëng mishi, në shtëpi rrudhin buzët, por unë kështu i pres ditëlindjet e mija – me asgjë tjetër, pa bërxolla, pa gatesa të shtrenjta, vetëm me lëpjetë sade. Këtë u jap fëmijëve. Ata nuk e dijnë pse bëj kështu.
Ajo kështu e ka, ka lajthitur pakëz, thonë për mua, por e dijnë se vetëm miqtë për kokë, pa të cilët e ndjej veten keq, provojnë gatesat e mija fshatarake. Në to është qielli fund e majë, është dielli, është kodrina, e cila zë fill në korrik dhe përfundon në zemrën time. Në to harliset lëpjeta. Nuk mund ta rrethosh me mur për kurrfarë restoranti. Në to kalamajtë luajnë me top pesëqind ditë në vit, por bash për këtë arsye lëpjeta bëhet edhe më e fortë, edhe më e harlisur.
Unë kam gjithçka tani. Dhomë të ngrohtë, frigorifer. Por në ditëlindjen e fundit nuk e bëra çorbëzën e zakonshme. Nuk kisha me se. Megjithatë gjeta një copë letër, copë gazete, në të cilën dikush kishte shkarravitur fjalën LËPJETË. Kishte mbetur në tryezën e kuzhinës, pranë bukës. Marrëzi është, por e dij se ti i ke qejf marrëzitë, më tha im shoq. Hajde pijmë nga një birrë, pa qeni qepën të hajë. Edhe pse më e rëndësishmja është sa pará ka mbledhur njeriu, më mirë është të ketë lëpjetë në shtëpi.
Mund të shkosh t’i kërkosh pará Mlladénit, më tha im shoq. Gjashtë pranvera dhe dimra kishin kaluar qysh atëhere, por mbaj mend se nuk më kishte vështruar aq me ngulm sa tani, që po thoshte këto fjalë për paratë. Goxha restorant të madh ka Mlladéni. Ka edhe gjithë ato dyqane, për rroba të përdorura, për lavatriçe e televizorë të përdorur. Mund t’i kërkosh pará, nuk kemi nga t’i gjejmë. Për djalin është puna. Duhet të paguajmë për operacionin. Hajde, de, mos u tremb. Djali do të bëhet mirë, por duhet paguar, kurse për Mlladénin, a nuk thua se e ke patur shok?
Dal nga shtëpia dhe marr mengadalë shtegun drejt atij muri, prapa të cilit është ngujuar vera. Tashmë nuk duket gjëkundi tokë, as drurë nuk duken. Larg nga rruga, majë kodrinës ngrenë kryet do kulla të një vile. Më vjen të kthehem mbrapsht, por nuk kthehem. I them njeriut, që më del në citofon: “Jo, nuk kam lënë orë takimi me zotin Mlladénov. Kam qenë shoqe klase me të, dikur kemi qenë miq të ngushtë.” “A e dini sa veta thonë se dikur kanë qenë miq të ngushtë me të? Për çfarë pune e doni?” “Për një çështje personale.” “A e dini sa veta në ditë vijnë për të folur për çështje personale me të? Po ju them qysh përpara, ai nuk pranon të bëjë sponsorizime.”
Unë me zor po qëndroj më këmbë, po më merret fryma. E kotë të shpjegohem me bëlbëzimet e mija për t’i thënë përse më duhen paratë, por më në fund arrij ta ngrej zërin: “I thoni zotit Mlladénov se kërkon ta takojë shoqja e tij e klasës Maria, Maria Georgíeva. “Më jepni numrin e telefonit dhe nëse zoti Mlladénov vendos, do t’ju kërkojë vetë.”
Zoti Mlladénov nuk më kërkoi. Shitëm apartamentin, makinën dhe kompjuterin. Përktheva aq shumë vrasje në bullgarisht, sa që gjuha jonë tani e tutje nuk ka për të qenë si më parë. Pas çdo fjale do të jetë e fshehur një kufomë, pas çdo shkronje të alfabetit tonë do të ketë një pus gjaku nga përkthimet e mija. Mësova përmendësh fjalorët. Më vjen turp që dij më shumë fjalë në anglisht se në bullgarisht. Nuk më zë gjumi i natës veçse kur, në kokën time, të jenë rreshtuar varg e vistër në errësirë sinonimet e anglishtes – sakatoj, prish, shqyej, masakroj, shfaros…
Djali është bërë mirë. Kur nuk jam në terezí nga mërzitía dhe para syve më dalin fjalí me foljen „vras“ më shumë se ç’hipin njerëz në tren, në mbrëmje në tryezën e kuzhinës gjej një copë gazete, në të cilën dikush ka shkruar me shkronja shtypi LËPJETË. Kaq më mjafton. Gjithçka bëhet e ngrohtë dhe e bukur. Brenda dhjetë minutash korriku ndrin në shtëpinë tonë. Dritë, hapësirë. „Masakroj“ dhe „Shfaros“ marrin arratinë. U rrëfej fëmijëve përralla me zhapikë e fllade. Në ato çaste e kuptoj në palcë se nuk jam njeri i mirë. Nuk e kam shpurë babanë e tyre në atë livadh kodrine, ku nuk ka barëra, ku zë fill korriku dhe pastaj përfundon në zemrën time, ku xhadeja për në Pernik arrin deri tek retë. Atje buit e harliset lëpjeta ime e livadhit. Mbi një copë gazete. Atje edhe gurët janë lëpjetë.
„E nderuara zonja Georgíeva, e dashur Maria! Po të shkruan shoku yt i klasës Mlladén Mlladénov. Do të ishte kënaqësi e madhe për mua sikur të takoheshim. Shumë po dëgjoj të flitet për ty si përkthyese e mirë. Të lutem të pranosh t’i japësh mësim djalit tim në anglisht. Është djalë i zgjuar, por ka rënë në mësues koti. Jam gati të paguaj shumën, që do ta caktosh vetë. Pres me padurim të më marrësh në telefon. Misho.
P. S. E di se ke ardhur para disa vitesh tek unë. Edhe kam dashur të të marr në telefon, por gjithmonë nuk më mbetej kohë. Ti e di si janë këto punë. Shpresoj se do të kem mundësi ta laj këtë përshkujdesje timen. Po më kujtohet – më duket se të pëlqente lëpjeta. Urdhëro e hajde. Kur të vish, tryezën do ta gjesh të shtruar. Do të mbetesh e kënaqur nga puna tek unë. Të garantoj! I magjepsur prej teje, Misho.“
Nuk e grisa letrën, edhe pse për herë të parë po provoja kënaqësi nga të gjitha sinonimet e foljes “gris“, që dija. Ashtu siç ishte, e hodha në koshin e plehrave. Pranë pallateve ndodhej një lulishte e vogël me lule krokëlle të sapoçelur. Aqë shumë e aq të dendura qenë, sa që toka skuqej flakë nën to. Një djalë dhe një vajzë po vraponin anës krokëllave. Me siguri për ta bota zinte fill në tetor. Tetori im vjen në korrik. E çë, më mbetet të pres vetëm treqind e tridhjetë ditë deri në lëpjetën e re.
_________________
Zdravka Eftimova (l. 24. 09. 1959) është një nga shkrimtaret më të njohura bullgare brenda e jashtë vendit, autore e dhjetëra romaneve dhe përmbledhjeve me tregime, si dhe fituese e dhjetëra çmimeve letrare kombëtare e ndërkombëtare – i fundit, ai i vitit 2022, Çmimi „Mihaj Eminesku“ për prozën.
E diplomuar për filologji angleze, ka punuar si mësuese e anglishtes, më pas në 15 vjet si përkthyese në Sofie e në Bruksel, kurse aktualisht jeton dhe shkruan në qytetin e lindjes – Pernik, në Bullgarinë jugperëndimore. Ka përkthyer romane e tregime në anglisht, frengjisht e gjermanisht. Është sekretare e PEN-klubit bullgar.
Romanet dhe tregimet e saj janë botuar në mbi 30 vende të botës. Tregimi „Gjak urithi“, rrëfim prekës për dhimbën njerëzore e për vlerën e dhembshurisë, mirësisë dhe shpresës, është botuar në po aq vende dhe ka fituar, ndër të tjera, çmimin e një konkursi të prozës së shkurtër në Liban, me konkurrentë 1632 autorë nga 56 shtete.
Në shqip „Gjak urithi“, i botuar në Bullgari më 1997, u përkthye e u botua në shqip më 1999, në revistën „Mehr Licht“, nga e cila po e ribotojmë. Në përkthimin anglisht „Blood“ („Gjaku“) është përfshirë në disa antologji në SHBA, si dhe në tekste mësimore – në SHBA në tekstin e kl.VIII, në Danimarkë në tekstin e anglishtes për gjimnazet. Më 2004, në Javën e Letërsisë Europiano-Lindore, BBC transmetoi dy tregime të saj, krahas prozave të Ismail Kadaresë.
Tregimi tjetër, „Korriku“, është i viteve të fundit. (Shën. i përkth.)
